Eprati Kilisesi
Eprati Kilisesi (Gürcüce: ეფრატის ეკლესია), Maçaheli bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı ve eski adı Eprati olan Efeler köyünde eski bir Gürcü kilisesidir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Eprati köyü, Maçaheli vadisinin Yukarı Maçaheli kısmındaki yerleşim yerlerinden biridir. Nüfusu, erken ve geç dönemlerde de Gürcülerden oluşuyordu. Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında köyü ele geçirdiğinde Eprati Kilisesi ile kadınlar manastırı bulunuyordu. Nitekim Ağustos 1655 tarihli Osmanlı cizye defterine göre de köyde 20 Hristiyan hane bulunuyordu.[1] Kilisenin ünlü rahibi Svimon Eprateli, Osmanlı idaresi sırasında buradan ayrılıp Şavşeti'deki Tbeti Kilisesi'ne gitmiştir. İmerhevi vadisindeki Ustamisi köyünden olan rahip bu kilisedeki Gürcüce elyazmalarını da beraberinde götürmüştür. Tbetis Sulta Matiane adlı Gürcüce elyazmasının da bunlardan biri olduğu tahmin edilmektedir. Köyün nüfusunun Müslüman olmasıyla kilise işlevini ve cemaatini yitirmiş, zaman içinde harabeye dönüşmüştür. Bununla birlikte Eprati Kilisesi 20. yüzyılın ortalarına kadar varlığını korumuş, ancak 1958 yılında tamamen yıkılıp taşlarıyla Efeler Camii inşa edilmiştir.[2][3]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Eprati Kilisesi, Eprati köyünün bugün Senaki olarak adlandırılan mahallesinde, sözlü geleneğe göre 12-13. yüzyılda, köyün camisinin yerinde inşa edilmişti. Nitekim keşiş hücresi anlamına gelen Gürcüce "senaki" (სენაკი) de burada bir manastırın varlığına işaret etmektedir.[4] Ayrıca burada hücreler ve tünel sisteminin kalıntıları bugün de fark edilmektedir.[3] Kilisenin malzemeleri ise, Efeler Camii'nin batı, güney ve doğu tarafında kullanılmıştır. Caminin girişine konmuş olan dikdörtgen sütunlar ve iki sütun başlığı bu kiliseden alınmıştır. Caminin yanında eskiden mektep olan binanın batı duvarında da kilisenin taşları bulunmaktadır. Bu taşlar arasında, kilisede duvar resmi için kullanılan bir taş da yer alır. Ancak bu taştaki hem duvar resmi hem de duvar resminin yapıldığı sıva tahrip edilmiştir. Caminin etrafında ise, kireç harcı parçaları ve yontulmuş taşlar, ayrıca kilisenin inşaatında kullanılmış olan bir adet taş mil bulunmaktadır. Caminin batı tarafında ise kilisenin kemerinden parçalar kalmıştır.[2][5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Osmanlı Arşivlerinde Macahel (Hazırlayan Murat Kasap), İstanbul, 2021, s. 32. ISBN 978-605-70486-08
- ^ a b 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 14-15 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ a b "Rozeta Guceciani, "მინდიეთის თემი", საქართველოს ისტორიის ინსტიტუტი - შრომები VI, Tiflis, 2012, s. 357-371" (PDF). 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Eylül 2024.
- ^ "სენაკი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 9 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 174, ISBN 978-9941-478-17-8.