Turkaşeni Kilisesi
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Yiğitkonağı, Göle |
| Koordinatlar | 40°58′04″K 42°35′05″D / 40.96778°K 42.58472°D |
| Durum | Yıkıntı |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | 10. yüzyıl (Aşağı Turkaşeni Kilisesi) |
| Özellikler | |
| Malzemeler | Yontma taş, dolgu duvar |
Turkaşeni Kilisesi (Gürcüce: თურქაშენის ეკლესია), tarihsel Kola bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Göle ilçesine bağlı ve eski adı Turkaşeni olan Yiğitkonağı köyünde Gürcülerden kalma iki kilisenin ortak adıdır. Eski adları günümüze ulaşmadığı için bu iki yapı köyün eski adıyla anılmaktadır.[1]
| Adı | Gürcüce adı | Konum |
|---|---|---|
| Aşağı Turkaşeni Kilisesi | ქვემო თურქაშენის ეკლესია | Yiğitkonağı köyünün 1,9 kilometre kuzeydoğusunda (40°58′04″N 42°35′05″E / 40.967806°K 42.584750°D) yer alır. |
| Yukarı Turkaşeni Kilisesi | ზემო თურქაშენის ეკლესია | Yiğitkonağı köyünün 2 kilometre kuzeyinde (40°58′25″N 42°33′42″E / 40.973500°K 42.561556°D) yer alır. |
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kiliselerin bulunduğu Yiğitkonağı konağı köyü, tarihsel Kola bölgesinde bulunuyor ve eskiden Turkaşeni adını adını taşıyordu. Kola bölgesi, Gürcü Hristiyanlığının erken dönemdeki merkezlerinden biriydi. Osmanlılar bu bölgeyi ve köydeki kiliseleri 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Ancak eski Osmanlı kayıtlarında köyün adı geçmemektedir.[2] Bununla birlikte 1854 tarihli haritada ve 1886 Rus nüfus sayımında köy "Turkaşen" şeklinde kaydedilmiştir.[3] 1907 yılında Kola bölgesinde araştırma gezisi yapan Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili de köyün adını Turkaşeni (თურქაშენი) şeklinde yazmış, Kura Nehri kıyısındaki köyde yıkık halde iki kilisenin bulunduğunu tespit etmiştir.[4] Bir Gürcü araştırma grubu 2017 yılında, Yiğitkonağı köyünün 2,5 kilometre güneydoğusunda bir üçüncü kilisenin kalın-tılarını da tespit etmiştir.[5] Bununla birlikte, Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesinde bulunmuş olan Gürcü gazeteci Konstantine Martvileli köyde yıkık halde üç adet kilisenin bulunduğunu yazmıştır.[6]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Turkaşeni Kilisesi olarak adlandırılan iki kiliseden biri, Yiğitkonağı köyünün 2 kilometre kuzeyinde yer alır. Tek nefli bir yapı olan kilise, bir yamaçtaki düzlenmiş alanda kabaca yontulmuş taşlarla inşa edilmiştir. Yapı, neredeyse tamamen yıkılmış, günümüze apsisin güney kısmı ulaşmıştır. Apsisin bu bölümünün sıva izlerinin tespit edilmiş olması, kilisenin içinin sıvalı olduğuna işaret etmektedir. Kilisenin güneyine bitişik, yarı yuvarlak formda apsisi olan bir şapelin bulunduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır. Güney duvarında kalan kısmından şapelin tonoz örtüsü bir çatıyla kapatıldığı görülmektedir. Şapel tek yüzeyi işlenmiş kaba taşlarla inşa edilmiştir. Kilisenin yüksekliği 5,40 metre, şapelin yüksekliği 2,85 metre olarak ölçülmüştür.[7] Ekvtime Takaişvili, bu kilisenin Cicori Kilisesi ile aynı plana sahip olduğunu yazmıştır.[4]
Turkaşeni Kilisesi olarak adlandırılan iki kiliseden diğeri, Yiğitkonağı köyünün 1,9 kilometre kuzeydoğusunda yer alır. Tek nefli ve dikdörtgen planlı bir yapı olan kilise, günümüze görece sağlam ulaşmıştır. Kabaca yontulmuş taşlarla ve dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiş olan dört duvarı sağlam olan yapının tonoz tipi çatısı tamamen çökmüştür. Güneydeki pencere ve kapı açıklığı, yıkılma sonucunda genişlemiştir.[8][9] 10. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilen kilise, Ekvtime Takaişvili'nin 1907 yılında gerçekleştirdiği araştırma gezisi sırasında da büyük ölçüde ayakta duruyordu. Takaişvili, bu kilisenin de Cicori Kilisesi ile aynı plana sahip olduğunu yazmıştır.[4]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 156-157. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2024.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - 465". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2024.
- ^ a b c "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და სოფელ ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 14-15". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2024.
- ^ 2017 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2017 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2018, s. 99. 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-9-4
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, 10 Ekim 1917, sayı. 222". 6 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2024.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 156. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 157. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Fahriye Bayram ve Turgay Yazar, “Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırmaları – 2009”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 2011, 1. Cilt, s. 4. 15 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISSN: 10177663