Efeler, Borçka
| Efeler | |
|---|---|
 | |
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Efeler Efeler'in Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Borçka |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 890 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 208 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08400 |
Efeler, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Efeler köyünün eski adı Eprati'dir. Gürcüce bir yer adı olan Eprati'nin (ეფრათი) anlamına dair güvenilir bilgi mevcut değildir. Buna rağmen köyün adına ilişkin çeşitli rivayetler vardır. Bu rivayetlerden biri, köyde kilise inşa edilirken, yapı “filan yerde nasılsa burada da o şekilde olsun” biçimindeki cümlede geçen “im prati” (იმ ფრათი; o şekilde) sözlerine dayandırılmıştır.[3] Eski Gürcü aile adlarının "-at-i" (-ათ-ი) sonlanması, Eprati veya Evtprati'nin Gürcüce bir soyadı olması ihtimalini güçlendirmektedir.[4] Bu yer adı Türkçeye Efrat şeklinde girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus sayımında Efrat (افراط) olarak geçer.[5]
Eprati köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Maçaheli'deki köylerinden biridir. Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı Gürcüce elyazmasında adının (Evprati) geçmesi, buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[6] Nitekim 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların köyü ele geçirdiğinde, bugünkü caminin olduğu yerde bulunan kilisenin (12-13. yüzyıl) rahibi Svimon Evprateli Eprati'den ayrılıp Şavşat'a gitmiştir.[7]
Eprati köyü, 1593 yılından bir süre önce tutulduğu tahmin edilen Defter-i İcmal-i Liva-i Şavşad ve İmerhevi başlıklı icmal defterine göre Macahel livasının 19 köyünden biriydi ve köyden alınan vergi hasılatı 2.993 akçeydi. Ağustos 1655 tarihli cizye defterine göre ise köyde 20 Hristiyan hane bulunuyordu. Bu nüfus, Osmanlı Devleti'nin Hristiyanlardan aldığı cizye vergisi ödüyordu.[8]
Eprati köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterine göre Çıldır Eyaleti'ne bağlı Macaheli sancağının köylerinden biriydi. Vergi tahsili ve askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu sayımda köyde 50 hanede 184 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince köyün toplam nüfusunun yaklaşık 368 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[9]
Eprati köyü, 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Maçaheli nahiyesinin köylerinden biriydi. Bu salnamede köyde 60 hanede 200 kişi kaydedilmiştir. Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte, sadece erkek nüfusu kaydedilmiş olduğu 1835 nüfusuyla kıyaslandığında da anlaşılmaktadır. Bu durum üzerinden köyde toplam yaklaşık 400 kişinin yaşadığı söylenebilir. Köyde vergiye tabi hayvan varlığı olarak 6 beygir, 25 inek, 171 keçi ve 108 koyun kaydedilmiştir.[10]
Eprati köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus tespitinden Efrat /E prat (Ефратъ / Эпратъ) şeklinde kaydedilmiş olan köy, Batum sancağının Aşağı Acara kazasına bağlı Zeda Hertvisi nahiyesinin altı köyden biriydi. Nüfusu, 32'si erkek ve 40'ı kadın olmak üzere, 17 hanede yaşayan 72 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Müslüman Gürcü anlamında "Acaralı" şeklinde kaydedilmişti.[11]
Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893 yılında Evrprati (ევფრატი) köyünün güzel bir köy olduğunu, Maçaheli vadisinin bu köyle bittiğini, köyden 25 hanenin Osmanlı ülkesine göç ettiğini yazmıştır. Eprati köyünün anlamı Çiçinadze'ye bu tarihte köylüler tarafından aktarılmıştır.[3][12] 1895 yılında Eprati köyünde, 47'si kdın ve 53'ü erkek olmak üzere, 17 hanede 110 kişi yaşıyordu.[13]
Eprati köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Sovyet Rusya tarafından da kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Eprati Türkiye'ye bırakıldı.
Eprati köyü, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde bu livanın Borçka kazasına bağlı Maçaheli nahiyesinin köylerinden biriydi. Köydeki 19 hanede, 70'i kadın ve 90'ı erkek olmak üzere, 160 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Müslüman Gürcü olarak kaydedilmiştir.[14] Eprati veya Efrat Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Efeler olarak değiştirilmiştir.[15] 1940 genel nüfus sayımında Efeler köyü, Çoruh vilayeti içinde aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 275 kişiye yükselmişti.[16] 1965 genel nüfus sayımında Efeler köyünde 483 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 155 kişi okuma yazma biliyordu.[17]
Efeler köyünde bugün caminin bulunduğu yerde bir köy kilisesi bulunduğu bilinmektedir. Eprati Kilisesi ya da Evprati Kilisesi denilen yapıdan geriye bir şey kalmamıştır. Köyde ayrıca Kraliçe Tamar döneminden kaldığı sanılan ve Sanaki Köprüsü olarak bilinen tek kemerli köprü vardır.[18][19]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Köy, Artvin il merkezine 88 km, Borçka ilçe merkezine 56 km uzaklıktadır.[20]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 208[2] |
| 2020 | 208[2] |
| 2019 | 200[2] |
| 2018 | 196[2] |
| 2017 | 171[2] |
| 2016 | 182[2] |
| 2015 | 194[2] |
| 2014 | 197[2] |
| 2013 | 185[2] |
| 2012 | 197[2] |
| 2011 | 184[2] |
| 2010 | 164[2] |
| 2009 | 158[2] |
| 2008 | 167[2] |
| 2007 | 150[2] |
| 2000 | 245[20] |
| 1990 | 385[20] |
| 1926 | 165 |
| 1922 | 160 |
| 1886 | 72 |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Efeler, Turkey Page". Fallingrain.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Borçka Efeler Köy Nüfusu". Nufusune.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b "Zakaria Çiçinadze, "მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში " (Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri), 1913, Tiflis, s. 194". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024.
- ^ ""ტბეთის სულთა მატიანე" (Tbetis Sulta Matiane), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 167". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024.
- ^ Buşra Erkuzu, Çıldır Eyaleti Macahel Sancağı 2769 Numaralı Nüfus Defteri'nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Siirt, 2023, s. 214. 21 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ ""ტბეთის სულთა მატიანე" (Tbetis Sulta Matiane), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 82". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024.
- ^ ”Yukarı Macaheli Etnografyası” (Gürcüce), (Araştırmacılar) Rozeta Guceciani, Roland Topçişvili, Tariel Putkaradze, Nodar Şoşitaşvili, Giorgi Çeişvili; Kartveluri Memkvidreoba, XII, 2008, s. 73-87.
- ^ Osmanlı Arşivlerinde Macahel (Hazırlayan Murat Kasap), İstanbul, 2021, s. 31-32. ISBN 978-605-70486-08
- ^ Buşra Erkuzu, Çıldır Eyaleti Macahel Sancağı 2769 Numaralı Nüfus Defteri'nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Siirt, 2023, s. 161-166. 21 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 351, ISBN 9789157871117.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - 1193". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, "მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში" (Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü), 1912, Tiflis, s.137". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024.
- ^ "Tedo Sahokia, "მოგზაურობანი" (Yolculuklar), Tiflis, 1950, s. 163". 22 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2024.
- ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 121.
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 167" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mayıs 2024.
- ^ "1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 88" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2024.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 174, ISBN 9789941478178.
- ^ "İrine Tzutzunava, "Türkiye Maçaheli Vadisinde Eprati Köyü" (სოფელი ეფრატი თურქეთის მაჭახლის ხეობაში)". 22 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2020.
- ^ a b c "Efeler Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.