Küçük Vank Kilisesi
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Timurkışla, Şenkaya |
| Koordinatlar | 40°32′39″K 42°18′22″D / 40.54417°K 42.30611°D |
| Durum | Kalıntılar |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | 10. yüzyıl |
| Özellikler | |
| Malzemeler | Kesme taş |
Küçük Vank Kilisesi (Gürcüce: პატარა ვანქის ეკლესია), tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı Timurkışla köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Günümüzde Venk olarak adlandırılan Küçük Vank'ta yer alır ve adı da buradan gelir. Timurkışla köyünde bulunduğu için Timurkışla Kilisesi olarak da bilinir.[1][2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili, 1907 yılındaki araştırma gezisi sırasında kilisenin bulunduğu yerleşimin ve kilisenin eski adının bilinmediğini belirtmiştir. Bugün Venk olarak adlandırılan mahalle ve bir manastırın ana kilisesi olan Küçük Vank Kilisesi, daha sonra ortaya çıkan bir isimle anılmaktadır. Ermenice olan “vank” (Վանք) kelimesi, manastır anlamına gelir ve buradaki manastırı ifade eden bu kelime sonradan yer adına dönüşmüş olmalıdır.[3] Küçük Vank Kilisesi, Gürcü Krallığı döneminde, 10. yüzyılda inşa edilmiştir. Kilisenin bulunduğu Tao bölgesi ve yerleşimi Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Rus idaresinin 1886 yılında gerçekleştirdiği ve Küçük Vank'ın da içinde yer aldığı Timurkışla köyünün nüfusu Kürtlerden oluşuyordu. Ekvtime Takaişvili'nin gezisi sırasında kilise görece sağlamdı.[4][5][6]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Küçük Vank Manastırı'nın ana kilisesi olan Küçük Vank Kilisesi, Timurkışla köyü yerleşiminin 1 kilometre güneyinde, bugün Venk denilen mahallededir. Kilise, gri renk düzgün kesme taşlardan inşa edilmiştir. Sunakta ve güney duvarının dış kısmında bulunan ve Gürcü alfabesinin Asomtavruli harfleriyle kazınmış olan birkaç Gürcüce yazıt günümüze ulaşmıştır. Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1907 yılındaki araştırma gezisi sırasında apsis ve güney duvarı dışında, Asomtavruli harflerle başka yazıt ve yazılar tespit etmişti. Batı tarafta irice taştaki Asomtavruli yazıt bunlardan biriydi. Bugüne de ulaşmış olan bu taşın eskiden başka bir yerde olabileceği tahmin edilmektedir. Küçük Vank Kilisesi'nin kuzey tarafında, görece küçük bitişik bir kilise bulunmakta olup günümüze ana kiliseden daha iyi durumdadır. Takaişvili'nin gezisi sırasında kilisenin çatı örtüsü duruyordu. Apsisin iki yanında pencereler ve nişler duruyordu; fakat doğudaki penceresi yarıya kadar toprağa gömülüydü. Kilisenin ayrıca batı ve güney duvarlarında birer penceresi vardı. Köylülerin verdiği bilgiye göre Küçük Vank Kilisesi 1960'larda insan eliyle büyük ölçüde yıkılmış, taşları köydeki okulun inşasında ve evlerde kullanılmıştır. Kilisenin hemen yanındaki kayada pek çok mağara bulunmaktadır. Bu mağaralardan birinde kayaya oyulmuş bir haç tespit edilmiştir.[1][6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b 2017 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2017 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2018, s. 11. 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-9-4
- ^ "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 40". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2023.
- ^ ""Վանք" - Ermenice Vikipedi". 4 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2023.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (ტაო-კლარჯეთი ისტორიისა და კულტურის ძეგლები კატალოგი), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 102, ISBN 9789941478178.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 710". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2023.
- ^ a b "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 40-41". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2023.