Tzitureti
Tzitureti, tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biriydi. Artvin ilinde, bugünkü Borçka kasabasının yakınlarında yer alan bu yerleşim, Rus idaresi sırasında köy halkının tamamının Osmanlı ülkesine göç etmesiyle ortadan kalkmıştır.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürcüce bir yer adı olan Tzitureti (წითურეთი), “kızılca” anlamına gelen “tzituri” (წითური) kelimesinden türemiştir ve köyün adı “Kızılcaköy” olarak çevrilebilir.[2] Öte yandan köyün adının aile adı Tzituridze'den (წითურიძე) geliyor olma ihtimali de bulunmaktadır. Bu yerleşim Türkçeye Zituret (زتورت) ve Situret (ستورت) şeklinde girmiştir.[3][4]
Tzitureti köyünün bulunduğu Klarceti, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde varlığı bilinen kule de bu dönemden kalmış olmalıdır.[1] Tzitureti’nin Osmanlı döneminden önce de bir yerleşim yeri olduğu, köyün Gürcüce bir ad taşıyor olmasından da anlaşılmaktadır.
Tzitureti köyü, 1835 tarihli nüfus defterinde Zituret şeklinde kaydedilmiştir. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu deftere göre, Çıldır Eyaleti'nin Lazistan sancağının Beğlevan nahiyesine bağlı köylerden biriydi ve köyde 60 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 120 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[5]
Tzitureti köyü, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Lazistan sancağının Gönye nahiyesine bağlıydı. Köyün adı, büyük bir ihtimalle sehven “Situret” (ستورت) yerine Sinuret / Sinoret (سنورت) şeklinde yazılmıştır. Tzitureti köyü salnamede Borçha (Borçka) köyüyle birlikte kaydedilmiştir. Bu tarihte bu iki yerleşimin nüfusu 110 hanede yaşayan 400 kişiden oluşuyordu. Salnamede ifade edilmemiş olmakla birlikte bu tarihte de sadece erkek nüfusunun kaydedildiği bilinmektedir. Buna bağlı olarak bu iki köyün toplam nüfusunun yaklaşık 800 kişiden oluştuğu söylenebilir.[6]
Tzitureti köyü, Rus idaresinin 1886 yılındaki nüfus tespitinde bir köy olarak geçmemektedir. Bununla birlikte Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze Tzitureti’yi (წითურეთი) Livana bölgesinin Gürcü köyleri arasında saymıştır. Çiçinadze 1893 yılında, yaklaşık 60 haneden oluşan Tzitureti köyünün halkının Rus idaresi sırasında Osmanlı ülkesine göç ettiğini ve köyde kimsenin kalmadığını yazmıştır.[7] Nitekim Gemlik ilçesi hakkında bir çalışmada Tzitureti köyü sakinlerinin 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından göç ettiği ve 1882 yılında Gemlik ilçesine bağlı Hamidiye köyüne yerleştirildiği belirtilmiştir.[8] Öte yandan Balıkesir ilinin Karesi ilçesine bağlı Artmutalan köyünün kuran Gürcülerin Civan (Cvani) ve Tzitureti köyünden göç ettikleri yazılmıştır.[9]
Tzitureti köyü, 1902 tarihli İngilizce “Batum Haritası”nda “Tsitureti” şeklinde yazılmıştır. Bu haritaya göre köy, Çoruh Nehri’nin sol kıyısında, bu nehrin sol kolları olan Murgul Çayı ile Çhala Deresi arasında yer alıyordu.[10]
Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin 1893 yılında verdiği bilgiye göre, Tzitureti köyünün ön tarafında, Çoruh Nehri kıyısındaki küçük bir kayalığın üzerine büyükçe bir kule bulunuyordu. Bu kule halk tarafından “Kraliçe Tamar Kulesi” olarak adlandırılıyordu. Bu yapı günümüze ulaşmamıştır.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში), Tiflis, 1913, 148". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
- ^ "წითური" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 8 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ Murat Kaya, 1170 Nolu Gönye, Batum Sahil Köyleri Nüfus Defteri'nin Değerlendirmesi, Rize, 2013, s. 15. 29 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 380, ISBN 9789157871117.
- ^ Murat Kaya, 1170 Nolu Gönye, Batum Sahil Köyleri Nüfus Defteri'nin Değerlendirmesi, Rize, 2013, s. 14, 161. 29 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 381, ISBN 9789157871117.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (ქარველ მაჰმადიანთ დიდი გადასახლება ოსმალეთში მუჰაჯირი-ემიგრაცია), Tiflis, 1912, 135". 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2022.
- ^ "Raif Kaplanoğlu - Yusuf Oğuzoğlu, Asri Gemlik, 2011, s. 301". 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022.
- ^ "Klarceti (კლრჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 191". 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2022.
- ^ "F. R. Maunsell – "Batum Haritası", 1902." 7 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
