İremeti
İremeti (Gürcüce: ირემეთი), tarihsel Gürcü coğrafyasında, Maçaheli bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Türkiye sınırları içinde yer alır ve Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı Maralköy'ün (Mindieti) bir mahallesidir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürcüce bir yer adı olan İremeti (ირემეთი), geyik anlamına gelen Gürcüce “iremi” (ირემი) kelimesinden türemiştir. Bir aile adı olan İremadze (ირემაძე) ile İremeti’nin aynı anlama geldiği, eskiden “-eti” ekinin de aile adını belirttiği bilinmektedir.[1] Buna bağlı olarak İremeti’nin, İremeti veya İremadze ailesinin yaşadığı yere verilmiş bir ad olduğu söylenebilir. Gürcistan’da Yukarı Acara bölgesinde ayrıca İremadzeebi (ირემაძეები) adını taşıyan bir köy bulunmaktadır.
İremeti’nin yer aldığı Maçaheli bölgesi, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan yerlerden biridir. İremeti’de varlığı bilinen kilise de buranın 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların eline geçmesinden önce de bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[2] İremeti, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakılmıştır.
İremeti, 1835 Osmanlı nüfus tespiti ile 1886 Rus nüfus sayımında ayrı bir köy olarak geçmemektedir. Bu tarihlerde bu yerleşimin Mindieti köyünün mahallesi olduğu anlaşılmaktadır. Mindieti köyünde 1835 tespitinde 97 hanede yaklaşık 670 kişi, 1886 sayımında ise 74 hanede 233 kişi yaşıyordu. Mindieti köyünün ve dolayısıyla İremeti'nin nüfusunun Gürcülerden oluştuğu Rus nüfus tespitinde belirtilmiştir.[3][4]
İremeti'nin Rusya'ya bırakılmasının ardıdan iki ülke arasında karşılıklı göçü öngören İstanbul Antlaşması imzalandı. Buna bağlı olarak Müslüman Gürcülerin bölgeden göç ettiği bilinmektedir. Nitekim 1835 tarihinde, İremeti mahallesini de kapsayan Mindieti köyünün nüfusu 97 haneden oluşuyorken, 1886'da köyde 74 hane kalmıştı. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, 1892 yılında, Mindieti'den 40 hanenin göç ettiğini yazmıştır.[5] Bu göçün bir kısmının İremeti'den gerçekleştiği bilinmektedir.
İremeti, Birinci Dünya Savaşı'nın sonuda bölgeden Rusların çekilmesinin ardın bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde yer aldı. 1921 yılında imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Türkiye'ye bırakıldı.
İremeti, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde Borçka kazasına bağlı Maçaheli nahiyesinin sekiz köyünden biriydi. Nüfusu, 52'si kadın ve 66'sı erkek olmak üzere, 22 hanede yaşayan 118 kişiden oluşuyordu. Köyün halkının tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir. Bu sırada Mindeiti köyünde ise, 37 hanede 326 kişi yaşıyordu. İremeti'nin Mindieti köyü içinde büyük bir yerleşim olduğu bu kayıttan anlaşılmaktadır.[6] 1925 yılında Artvin vilayetinde Türkçe olmayan köy adları değiştirilirken, İremeti adı korunmuştur. Nitekim köyün adı 1926 tarihli nüfus tespitinde İremet (ایرەمەت) olarak geçer. Bu tespitte köyün nüfusu, 64'ü erkek ve 52'si kadın olmak üzere, 23 hanede yaşayan 116 kişiden meydana geliyordu.[7]
İremeti, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de ayrı bir köy olarak geçer. Bu tarihte İremeti, Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı Maçaheli nahiyesinin sekiz köyünden biriydi.[8] İremeti, 1933 tarihli köy listesine göre de ayrı bir köydü ve Çoruh vilayetinin Borçka kazasına bağlıydı. 1935 genel nüfus sayımında bir köy olarak geçmemesi, bu tarihten bir süre önce bir mahalle olarak yeniden Maralköy’e bağlandığını göstermektedir. Sonradan adı “Ürünlü” olarak değiştirilmiş, ancak bu isim yerleşmemiştir.
İremeti’de iki önemli tarihsel yapıdan söz edilebilir. Hristiyan Gürcü nüfusunun ibadet yeri olan İremeti Kilisesi birkaç yüzyıl ayakta kalmış, ancak 20. yüzyılın sonlarında yol açma çalışması sırasında ortadan kaldırılmıştır.[2] İremeti Camii ise, 1851 yılında inşa edilmiş ahşap bir yapıdır. Önceleri ahşap direkler üzerine oturtulan caminin altına sonradan taştan bir kat inşa edilmiştir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Tbetis Sulta Matiane (ტბეთის სულთა მატიანე), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2024.
- ^ a b 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 13. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ Buşra Erkuzu, Çıldır Eyaleti Macahel Sancağı 2769 Numaralı Nüfus Defteri'nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Siirt, 2023, s. 139-149. 21 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - Sıra no: 1196". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2024.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (ქარველ მაჰმადიანთ დიდი გადასახლება ოსმალეთში მუჰაჯირი-ემიგრაცია), Tiflis, 1912, s. 137". 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2024.
- ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 121.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.