Muratlı, Borçka
| Muratlı | |
|---|---|
 | |
 Sınırı oluşturan Çoruh Nehri ve Gürcistan tarafından Muratlı köyünün görünüşü. | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Muratlı Muratlı'nın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Borçka |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 282 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 347 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08400 |
Muratlı, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bugün Muratlı adını taşıyan köyün Türkçe kaynaklardaki adı Maradid veya Maradit'dir. Lazca ve Gürcüce bir yer adı olan Maradidi (მარადიდი), Laz-Megrelce "mara" (მარა: akarsu kıyısındaki düzlük) ile Gürcüce "didi" (დიდი: büyük) kelimelerinde oluşmuştur ve büyük düzlük anlamına gelir.[4][5] Başka bir görüşe göre ise, Maradidi adı Gürcüce mahzen anlamına gelen “marani” (მარანი) ile büyük anlamına gelen “didi” (დიდი) kelimelerinden oluşmaktadır. "Büyük mahzen" anlamına gelen Marandidi (მარანდიდი) sonradan Maradidi’ye dönüşmüştür.[6]
Bu yer adı 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Maradit (مرادت) olarak geçer.[7] Muvahhid Zeki'nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında da Maradit (مارادیت) olarak geçmekle birlikte, Osmanlıca farklı yazılmıştır.[8] 93 Harbi’nde (1877-1878) Artvin bölgesini ele geçirmiş olan Ruslar ise, 1886 yılındaki nüfus sayımında köyü Maradidi (Марадиди) adıyla kaydetmiştir.[9]
Tarihsel Klarceti kesiminde bir Gürcü yerleşimi olan Maradidi’nin kuruluşuna değin bilgi yoktur. Köy sınırları içinde Maradidi’nin tarihine ışık tutacak tarihsel kalıntı ya da tarihsel yapı da tespit edilmiş değildir. Bununla birlikte, bulunduğu yer itibarıyla Maradidi antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Erken ve geç Orta Çağ'da Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. 16. yüzyılın ortalarında, Gürcü atabegler devleti Samtshe-Saatabago'nun topraklarını ele geçiren Osmanlıların egemenliğine girdi.
Maradidi, 19. yüzyılın ilk yarısında Batum livasının Gönye (Gonio) nahiyesine bağlı iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Osmanlı idaresinin vergi belirleme ve askere alma amacıyla 1835 yılındaki nüfus tespitine göre Maradid-i Süfla'da (Aşağı Maradidi) 311 erkek, Maradid-i Ulya'da (Yukarı Maradidi) 359 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, iki köyün toplam nüfusunun 1.340 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[10]
Maradidi, 19. yüzyılın ikinci yarısında, Trabzon Vilayeti'ne bağlı Lazistan sancağında yer alıyordu. Bu sancağa bağlı olan Gönye (Gonio) nahiyesinde Maradit-i Süfla (Aşağı Maradidi) ve Maradit-i Ulya (Yukarı Maradidi) olmak üzere iki ayrı köy olarak kaydedilmişti. Aşağı Maradidi'nin nüfusu 100 hane ve 230 kişi, Yukarı Maradidi'nin nüfusu da 100 hane ve 250 kişi olarak tespit edilmiştir. Salnamede belirtilmemiş olmasına karşın, bu tarihte Osmanlı idaresi sadece erkek nüfus tespit ediyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Maradidi'de 200 hanede 960 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. 1835 yılıyla kıyaslandığında, nüfusun önemli ölçüde azalmış olması dikkat çekicidir. Hane başına 4,8 kişinin düşmesi, köydeki ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir.[11]
Maradidi, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımı sırasında Maradidi, Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu tarihte Maradidi, Aşağı Maradidi ve Yukarı Maradidi olmak üzere iki ayrı köydü. Aşağı Maradidi aynı zamanda Gonio kazasına bağlı bir nahiyeydi ve bugün Türkiye sınırları içinde bulunan Yukarı Maradidi (Muratlı) bu nahiyenin sınırları içinde yer alıyordu. Bu sayıma göre Aşağı Maradidi köyünde 56 hanede 218 kişi, Yukarı Maradidi köyünde 90 hanede 480 kişi yaşıyordu.[9][12] Aşağı Maradidi köyünde hane başına ortalama yaklaşık 3,8 kişi düşerken, bu sayı yukarı Maradidi köyünde yaklaşık 5,3 kişidir. Bu tespitler Yukarı Maradidi’de ailelerin görece daha kalabalık olduğunu göstermektedir. 1876 yılında iki köyün toplam 960 kişiden oluşan nüfusunun on yıl sonra 698 kişiye üşmüş olması, Rus idaresinde giren Maradidi'den Osmanlı ülkesine göçün yaşandığını göstermektedir.
Maradidi, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla Yukarı Maradidi köyünü de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[13] Aşağı Maradidi köyü ise Gürcistan sınırları için kaldı.
Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfusu tespitine göre, "Madadid" olarak kaydedilmiş olan Yukarı Maradidi köyünde 60 hanede 280 Müslüman Gürcü yaşıyordu. Maradidi köyü Borçka kazasına bağlıydı. Bu tarihte Maradidi aynı zamanda bir nahiyeydi ve Maradidi köyü de bu nahiyenin merkeziydi. 16 köyden oluşan Maradidi nahiyesinin nüfusu ise, 276 hanede yaşayan ve tamamı Gürcü olan 1.333 kişiden oluşuyordu. Hem Maradidi köyünde hem de Maradidi nahiyesinde hane başına düşen ortalama kişi sayısı 5’in biraz altında olması, ailelerin bu tarihte de kalabalık olmadığını göstermektedir. Bu arada Yukarı Maradidi köyünün 1886 yılındaki 480 kişilik nüfusunun 1922 yılına kadar 280 kişiye gerilemesi, Osmanlı ülkesine göçün devam ettiğini göstermektedir.[14] Nitekim Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus sayımından yaklaşık altı yıl sonra bölgeyi dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Maradidi kasabası olarak adlandırdığı Yukarı Maradidi'den 60 hanenin, Maradidi köyü dediği Aşağı Maradidi'den 40 hanenin göç etmiş olduğunu yazmıştır.[15]
Maradidi Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Muradlı (sonra Muratlı) olarak değiştirildi. 1926 tarihli nüfus sayımında Muratlı'da 90 hanede 417 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 225’i erkek, 192’si kadındı. Bu nüfusun 28’i erkek ve 5’i kadın olmak üzere 33’ü yabancıydı. Son dört yılda hane sayısı ile nüfusun aynı oranda arttığı görülmektedir. Bu sırada Maradidi nahiyesi kaldırılmış, köyleri de Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlanmıştı. Muvahhid Zeki 1927’de yayımlanan kitabında Maradit nahiyesindeki köylerin tamamında Gürcüce konuşulduğunu, bu köylerde Gürcüce şarkı söylenip Kafkas halk dansları edildiğini yazmıştır.[16]
Maradit nahiyesi bir süre sonra yeniden kuruldu. Nitekim 1925 genel nüfus sayımında Muralı köyü, Çoruh vilayetinin Borçka kazasına bağlı Maradit nahiyesinin köylerinden biriydi. Bu tarihte köyün nüfusu 792 kişiden oluşuyordu.[17] 1960'ların başında Maradit nahiyesinin adı da Muratlı olarak değiştirildi. Nitekim 1965 genel nüfus sayımında "Maradit" olarak kaydedilmiş olan bucak, Muratlı, Çavuşluköy, Çaylıköyü, Güneşliköyü, Güreşen (Beğlevan), Karşıköyü ve Şerefiyeköyü adlı köyleri kapsıyordu. Muratlı bu bucağın idari merkeziydi ve köyde 1.061 kişi yaşıyordu. Bu sırada köyde sadece 447 kişi okuma yazma biliyordu. Muratlı Bucağı'nın nüfusu ise, 8.093 kişiden oluşuyordu ve sadece 2.575 kişi okuma yazma biliyordu.[18]
Son tespite göre (2018) Muratlı köyünde 247'si erkek ve 234’ü kadın olmak üzere 481 kişi yaşamaktadır.[19]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Muratlı köyü Artvin il merkezine 49 km, Borçka ilçe merkezine 17 km uzaklıktadır.[20] Köy Borçka kasabasının kuzeydoğusunda, Çoruh Nehri’nin sol kıyısında yer alır. Günümüzde eski adı Yukarı Maradidi olan Muratlı köyü ile Gürcistan'da yer alan Aşağı Maradidi arasından Türkiye-Gürcistan sınırı geçmektedir. 1921 yılında iki ülke arasında sınırın belirlenmesinden sonra Aşağı Maradidi ve Yukarı Maradidi, iki ayrı ülkede kaldığı için her biri Maradidi olarak adlandırılmıştır.
Muvahhid Zeki 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında bu yolun dört saatlik bir mesafe olduğunu belirtmiştir. Maradidi, tarihi Batum-Ardahan yolu üzerinde yer alıyordu. "Batum-Ardahan Şosesi" olarak bilinen yol, Borçka üzerinden Artvin kentinin yakınındaki Sveti (Suvet) köyüne ulaşıyordu. Burada ikiye ayrılan yolun bir kolu Artvin kent merkezine giderken, öbür kolu yükselerek devam ediyor ve Berta Köprüsü'den de geçerek Ardahan’a ulaşıyordu. Bol yağmur alan ve ılıman bir iklime sahip olan Maradidi, eskiden çarşısı ve dükkânlarıyla küçük bir kasabayı andırıyordu. Muvahhid Zeki'nin verdiği bilgiye göre köyün merkezinde 15 dükkân, bir fırın ve iki kahvehane vardı. Bir vergi dairesi, polis karakolu, kız ve erkek çocuklar için iki mektebi bulunuyordu. Maradidi’de başta gelen uğraş tarım ve hayvancılıktı. En çok mısır ve tütün ekiliyor, keçi ve koyun yetiştiriliyordu. Halkın bir kısmı ise, Çoruh Nehri’nde kayıkçılık yapıyordu.[21]
Tarihi eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]Köyde, süslemeleriyle dikkat çeken Muratlı Köyü Camisi yer almaktadır.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 300[2] |
| 2020 | 347[2] |
| 2019 | 354[2] |
| 2018 | 481[2] |
| 2017 | 338[2] |
| 2016 | 350[2] |
| 2015 | 344[2] |
| 2014 | 394[2] |
| 2013 | 482[2] |
| 2012 | 297[2] |
| 2011 | 311[2] |
| 2010 | 305[2] |
| 2009 | 302[2] |
| 2008 | 342[2] |
| 2007 | 376[2] |
| 2000 | 422[20] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Muratli, Turkey Page". Fallingrain.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Borçka Muratlı Köy Nüfusu". Nufusune.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ "Megrelce Sözlük". 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2021.
- ^ A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 25 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5]
- ^ "Bağının Dönüşü" (Gürcüce), Batumelebi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2020". 18 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2020.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, VIII. cilt s. 380.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 118". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2021.
- ^ a b "Gonio kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 40-41 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, VIII. cilt s. 381.
- ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları, 2019, Tiflis, s. 53, ISBN 9789941485244.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2021.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Kasım 2021.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 136.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 92-93, 105, 143, 148, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 286" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Kasım 2021.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ "Borçka Muratl Köyü Nüfusu". Erişim tarihi: 3 Nisan 2020". 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
- ^ a b "Muratlı-Bucak Merkezi Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 57, 179-180, ISBN 978-9944-197-52-6.