İçeriğe atla

Galata Kulesi tarihi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Galata Kulesi'nin günümüzdeki görünümü (Ocak 2021)

Bizans İmparatorluğu ile ittifak hâlinde olan Cenevizliler 1267'de, Haliç'in kuzeyinde bulunan Galata'da "Pera" adlı bir koloni kurmuş, bu koloninin hâkimiyet alanını da zaman içinde Bizans tarafından verilen izinlerle genişletmişti. Günümüzde Galata Kulesi olarak bilinen kule, bu izinlere aykırı bir şekilde kuzeydoğu yönündeki tepeye doğru hâkimiyet alanı artırılarak 1335-1349 yılları arasında bölgede yapılan tahkimatın bir parçası olarak 1348'de inşa edildi. Tepesindeki haçtan ötürü o dönem "Kutsal Haç Kulesi" (Turris Sancte Crucis) olarak anılıyordu. İki devlet arasında o yıl patlak veren savaş, ertesi yıl imzalanan antlaşmayla sona ererken kulenin bulunduğu tepe Ceneviz kontrolüne bırakıldı. Konstantinopolis'in 29 Mayıs 1453'te Osmanlı İmparatorluğu'na katılması sonrasında Pera'daki Cenevizliler, herhangi bir direniş göstermeden koloniyi Osmanlı'ya devretti. Kulenin de dâhil olduğu Galata'daki tahkimat tahrip edilse de, Osmanlı Padişahı II. Mehmed'in fermanıyla tahribatlar durduruldu ve tahrip edilen kısım yeniden inşa edildi. 1509'daki depremde hasar gören kule, 1510 itibarıyla onarıldı. 16. ve 17. yüzyıllarda, savaş esirlerini tutma yeri ve levazım ambarı, 18. yüzyıl itibarıyla Mehterhâne Ocağı ile yangın gözleyiciler tarafından bir yangın kulesi olarak kullanıldı.

1794'teki yangın sonrasında yapılan onarım çalışmalarında kulenin tasarımı değiştirilirken üst kısım bir kahvehaneye dönüştürüldü. 1831'deki yangın sonrasında tasarımı bir kez daha değiştirildi. 1875'teki bir fırtınada çatısının devrilmesinin ardından en üst katın üzerine kâgir iki ahşap kat çıkılarak bu kısım, şehirde çıkan yangınları gözleme ve haber verme amacıyla kullanılmaya başlandı. 1965-1967 yılları arasındaki restorasyon çalışmasıyla, katları farklı amaçlara hizmet eden turistik bir yapı olarak düzenlenirken kulenin çatısı da 1832-1876 yılları arasındaki tasarıma benzer şekilde yenilendi. Bu dönemde, Ünal Kardeşler ile sonrasındaki dönemde vârislerine ait şirket tarafından İstanbul Belediyesinden kiralanarak işletilmeye başlandı. 1999-2000 yıllarında dış cephesinde bir restorasyon yapıldı. 2013'te, İstanbul Büyükşehir Belediyesine bağlı BELTUR işletmeyi devraldı. Bu dönemde kulenin en üst iki katında birer kafe ile restoran yer alıyordu. Aynı yıl, UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi'ne dâhil edildi. 2019'da mülkiyeti ve işletmesi Vakıflar Genel Müdürlüğüne geçti. 2020'de yapılan çalışmalar sonrasında kule, müze ve sergi mekânı olarak düzenlendi.

Arka plan, inşası ve Cenevizliler dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Cristoforo Buondelmonti'ye ait Liber insularum Archipelagi'nin Marciana Millî Kütüphanesi'nde yer alan ve 1420'ler ile 1430'lar civarına tarihlenen kopyasındaki haritanın üst kısmındaki surların en tepesinde Galata Kulesi yer alır.

Ceneviz Cumhuriyeti ile İznik İmparatorluğu, Mart 1261'de imzaladıkları antlaşmayla, Dördüncü Haçlı Seferi sonrasında Konstantinopolis merkezli olarak kurulan Latin İmparatorluğu'na karşı bir ittifak oluşturdu.[1] 1261'de, Konstantinopolis'in İznik İmparatorluğu tarafından alınmasıyla Latin İmparatorluğu'na son verildi ve Bizans İmparatorluğu canlandırıldı.[2] İki devlet arasındaki ittifak kapsamında Cenevizliler 1267'de, Haliç'in kuzeyinde bulunan Galata'da "Pera" adlı bir koloni kurdu. Haliç kıyısında uzanan ve herhangi bir savunması bulunmayan bu koloninin doğusunda, erken Bizans döneminden kalma Kastellion adlı bir kale bulunuyordu. Yeoryos Pahimeris, Bizans İmparatoru VIII. Mihail tarafından Cenevizlilere verilen bölgeye bu kalenin dâhil edilmediğini ve Galata'daki mevcut surların ise güvenlik nedeniyle önceden yıktırıldığını ifade eder.[1] Pera'nın kesin sınırları, Mayıs 1303 tarihli bir Bizans fermanıyla belirlenirken Mart 1304 tarihli bir fermanla bu sınırlar genişletildi. Ancak Cenevizliler, kuzeydoğusundaki tepeye doğru uygunsuz bir şekilde ilerleyerek hâkimiyet alanını artırdı ve 1335-1349 yılları arasında bu tepenin yamaçlarında, hendeklerle çevrili sur ve kuleler inşa etti.[1]

Günümüzde Galata Kulesi olarak bilinen ve tepenin zirvesinde bulunan surların baş kulesi; bir gözetleme kulesi olmasının yanı sıra, karadan yapılabilecek bir kuşatmada, koloninin düzlükte bulunan kıyı kısmının korunması amacını güdüyordu. Kulenin önünde, yapıya iki yanından bitişik bir biçimde, düz sur hattından yarım daire şeklinde çıkıntı yapan bir barbakan vardı. Dört sur hattının kesiştiği bu yerde Pera'nın ana girişi bulunuyordu. Girişte yer alan levhaya göre 1 Nisan 1452'de tamamlanan bu kısım, Pera'nın Osmanlı İmparatorluğu kontrolüne girmesinden önce inşa edilmiş son tahkimattı.[1]

Ağustos 1348'de Bizanslılar ile Cenevizliler arasında, ticari çekişmelerin yol açtığı bir savaş patlak verdi.[3] Nikiforos Grigoras, 1348 dolaylarında sınırlarını tepeye doğru genişleten Cenevizlilerin bölgede "güçlü surlar ve yüksek kuleler" inşa ettiklerini ifade eder. VI. İoannis ise bu tepenin kendilerine verilmesini talep eden Cenevizlilerin bu isteklerinin reddedildiğini, sonrasında ise yontulmamış taş parçalarını ve diğer inşa malzemelerini gizlice temin eden Cenevizlilerin tepeyi tahkim ederek 1348 yılı sonlarında tepenin zirvesine bir kule inşa ettiklerini belirtir.[1] Pera'nın son podestà'sı Angelo Giovanni Lomellini'nin 23 Haziran 1453 tarihli mektubunda, Kievli İsidoros'un 8 Temmuz 1453 tarihli mektubunda, Sakızlı Leonardo'nun 16 Ağustos 1453 tarihli mektubunda ve Cristoforo Buondelmonti'ye ait Liber insularum Archipelagi'nin Düsseldorf Üniversite ve Eyalet Kütüphanesi'nde yer alan 1485-1490 yılları arasına ait kopyasında kulenin adı "Turris S. [Sancte] Crucis" ("Kutsal Haç Kulesi") olarak geçer. Bu ad, kulenin tepesinde yer alan bir haçtan dolayı kullanılıyordu.[1] Günümüzde Yüksek Kaldırım Caddesi ile Lüleci Hendek Caddesi'nin köşesinde konumlanan Küçükkule Kapısı'nın yanındaki Sanct Nicolaus burcu üzerindeki bir levhada, yamaç boyunca uzanan surların kuleye bağlanma tarihi 1349 olarak belirtilir.[1][4]

Kulenin çevresinde yer alan sur kalıntıları üzerinde bulunan Bereketzade Çeşmesi (Mart 2020)

Cenevizliler, IV. İoannis'in, tahkim ettikleri alanı terk etmeleri ve inşa ettikleri surları yıkmaları yönündeki talimatını yerine getirmedi. 1349'da savaşın sona erip barışın sağlanmasının ardından Cenevizliler de işgal ettikleri bu bölgeden çekildi.[1] İmparator İoannis, bu antlaşmayla Cenevizlilerin çekildiklerini ancak bu mücadeleyi "Cenevizlilerin, kendi rızası olmaksızın Bizans'ın çıkarlarına ters bir davranışta bulunamayacaklarını gösterme" amacıyla verdiğini ifade ederek bölgedeki Bizans kuvvetlerini çektiğini belirtir. 1349'da ise İoannis tarafından yayımlanan bir fermanla bu tepenin kontrolü Cenevizlilere verildi.[1]

Boğazlar Savaşı'nın bir parçası olarak Şubat 1352'de Galata açıklarında, Bizans-Venedik ittifakı ile Cenevizliler arasında gerçekleşen muharebeden Cenevizliler zaferle ayrıldı.[5] Taraflar arasında 6 Mayıs 1352'de imzalanan ve savaşı sona erdiren antlaşma gereğince Cenevizlilerin hâkimiyet alanı, "Kutsal Haç Kalesi"ne (Castrum Sancte Crucis) kadar genişledi.[1]

Hatalı anlatımlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı kaynaklarda; Karaköy kıyısında yer alan, geriye kalan kısımları günümüzde Yeraltı Camii olarak varlığını sürdüren ve Dördüncü Haçlı Seferi sırasında, "Galata Kulesi" (Tor de Galathas) olarak tanımlayan Latinlerin ele geçirdiği Kastellion adlı Bizans kalesi, isim benzerliğinden dolayı günümüzdeki Galata Kulesi ile karıştırılır.[1][6] Mayıs 1303 ve Mart 1304 tarihli Bizans fermanlarında "Galata Kalesi" (Castrum Galathe) olarak adlandırılan bu kale, Cenevizlilere verilen Galata'daki bölgenin doğu sınırı için bir referans noktası olarak anılır. 1391 yılında Cenevizlilerin, kontrol altına aldıkları kalenin kıyıya bakan tarafına inşa ettikleri ve "Kutsal Haç Kulesi" (Turris Sancte Crucis) olarak adlandırdıkları silindirik kule, 1766'daki depremde yıkılmıştı.[1]

Galata'nın doğusunda, Tophane'ye kadar uzanan sur hattındaki kıyı kapılarından sondan bir önceki olan Eğrikapı üzerinde yer alan 20 Eylül 1446 tarihli bir levhada, Podestà Baldassare Maruffo'ya atfen "kenar mahallenin bu kısmındaki surları yükseltmiş ve İsa Kulesi'nden [Christea Turris] limana kadar eski yüksekliğine kıyasla iki katına çıkarmıştır" ifadesi yer alır. Bu levhanın yazıtını ilk kez 1794'te yayımlayan Cosimo Comidas, "İsa Kulesi" ifadesini Galata Kulesi'yle özdeşleştirirken 1797'de yayımlanan çalışmasında James Dallaway, "limana kadar" anlamındaki anavistatio ifadesini "Anastasius" olarak yorumlayarak levhada Maruffo'nun 1446 yılında, "Anastasios'a ait İsa Kulesi'ni eski yüksekliğine kıyasla iki katına çıkardığı" bilgisinin verildiğini belirtir. Buradan hareketle Dallaway, Galata Kulesi'nin I. Anastasios'un hükümdarlığı döneminden (491-518) beri varolduğunu ifade ederek bu kuleyi, aslında kıyıdaki Kastellion'un kulesi olan ve Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Latinler tarafından ele geçirilen kuleyle eşleştirir.[1] Semavi Eyice de 1969'da yayımlanan eserinde, 1445-1446 yılları civarında kulenin Cenevizliler tarafından yükseltildiğini ve bu işlem için Osmanlı Padişahı II. Murad'dan malzeme ve borç para talebinde bulunulduğunu ifade eder.[7] Ancak Eyice'nin kullandığı ve Murad'ın Pera'daki bir kule için yapacağı yardıma karşılık kulenin üzerine tuğrasının yerleştirilmesinden de bahseden bu belge 15 Nisan 1424 tarihli olup Pera'nın kantar ve ticaretgâhının yakınlarında inşa edilecek bir kuleyle ilgilidir.[1]

İstanbul Rum Ortodoks Patriği I. Konstantios'un 1846 çıkışlı eserinde, kaynak gösterilmeksizin Galata Kulesi'nden "Tour du Christ" (İsa Kulesi) olarak bahsedilir ve I. Anastasius döneminde inşa edilen kulenin 1446'da Cenevizliler tarafından yükseltildiği belirtilir.[1] 1862 tarihli eserinde Skarlatos Bizantios da bu argümanı tekrar eder ve levhadaki ilgili kısmı "Christeam turrim Anastasio" ("Anastasius'un İsa Kulesi)" olarak aktarmakla birlikte, 541-542 yıllarında baş gösteren veba salgınında kulenin bir mezarlık olarak kullanıldığını söyler. Ancak Bizantios'un veba salgını kısmı için kaynak aldığı Prokopius, surlardaki hangi kulelerin bu amaçla kullanıldığından bahsetmez.[1] Kulenin 528'de I. Justinianus tarafından inşa edildiğine dair iddiaların kaynağı olan İoannis Malalas ise anlatısında, bölgedeki surların 528'deki tamirinden bahsederken herhangi bir kule inşasına değinmez.[1]

Surların yıkılması sürecinde görevlendirilen Victor-Marie de Launay 1875'te, kulenin Anastasius döneminde yapıldığını belirtse de bu iddianın levhadaki anavistatio ibaresinden kaynaklandığının farkında olmadan bu ifadeyi, "yukarıdan gözetlemek" anlamına gelen ana vistatio şeklinde aktararak "İsa Kulesi"nin Galata Kulesi'nin eski adı olduğunu öne sürer. 1891'deki makalesinde ise bu ifadenin "limana kadar" anlamına gelen a navistatio olabileceğini belirtse de hem levha hem de Galata Kulesi ile ilgili görüşlerini tekrarlar.[1] Kendisinin yayımlanmamış bir çalışmasını kaynak alan Luigi Tommaso Belgrano'nun 1877 tarihli bir planında Galata Kulesi, "Torre del Cristo" ("İsa Kulesi") olarak işaretlenmiş ve kulenin bu adla gösterildiği ilk kartografik çalışma olmuştur.[1]

Maruffo'nun Pera'da gerçekleştirdiği inşaatın tanıklarından Anconalı Ciriaco'nun yazdığı mektup, İsa Kulesi'nden bahseden tek birincil kaynaktır. 21 Ağustos 1446 sonrası bir tarihte Maruffo'ya yazdığı mektupta Ciriaco, surların limandan İsa Kulesi'ne kadar, eski yüksekliğinin iki katına ulaşacak biçimde yükseltildiğini ve bu çalışmaların kıyı kesiminde yapıldığını belirtir. Surlar üzerindeki 20 Eylül 1446 tarihli levhanın yerleştirilmesi önerisi ile levhada yer alan kitâbe de bu mektupta geçer ancak bu metindeki "kenar mahallenin bu kıyı kısmındaki surları" ifadesindeki "kıyı" (maritima), levhaya işlenmemiştir. Farklı kaynaklarda farklı şekilde okunan levhadaki ifadenin doğru biçemi anavistatio da mektupta bu şekilde yer alır. İsa Kulesi ile kastedilen kule ise Kastellion'un, tepesinde haçlı bir küre bulunan ve Kutsal Haç Kalesi olarak da bilinen kulesidir. Akademisyen Hasan Sercan Sağlam, o dönem Pera'da aynı isimleri taşıyan ya da aynı ithafa sahip farklı kuleler olduğundan yola çıkarak aynı şekilde adlandırılan iki farklı kule olmasının "bir çelişki doğurmadığını" ifade eder.[1]

Cornelio Desimoni, Michel Balard ve Paolo Stringa, 1352'de Bizans-Venedik ittifakı ile Cenevizliler arasında imzalanan anlaşmada adı geçen kalenin "Galata Kulesi" olduğunu belirtirken Sağlam da bu üçünün "muhtemelen yalnızca Grigoras'ın [1349'da imzalanan ve Cenevizlilerin, Galata'nın yukarısında bulunan ve uygunsuz bir şekilde işgal ettikleri bölgeden ayrılarak eski sınırlarına dönmeyi kabul ettiklerini belirten barış antlaşmasındaki] ifadelerini baz alarak" bu çıkarımı yaptıklarını ve bu antlaşmayı, "daha önceden işgal edilmiş tepedeki ve dolayısıyla Galata Kulesi'ndeki Ceneviz hâkimiyetini artık resmen tanıyan bir Bizans tasdiki" olarak yorumladıklarını ifade eder.[1]

Pera'yı gösteren bazı çizimlerdeki Galata Kulesi (üsttekiler) ile Kastellion'un tasvirleri (soldan sağa): Cristoforo Buondelmonti'nin Liber insularum Archipelagi adlı eserinin 1420'ler-1430'lar arasına tarihlenen Marciana Millî Kütüphanesi kopyası, aynı eserin 1420'lere tarihlenen Ulusal Denizcilik Müzesi kopyası, aynı eserin 1465'e tarihlenen Vatikan Kütüphanesi kopyası, aynı eserin 1465-1475 arasına tarihlenen Fransa Millî Kütüphanesi kopyası, aynı eserin 1470 civarına tarihlenen Floransa Ulusal Merkez Kütüphanesi kopyası, aynı eserin 1475 civarına tarihlenen Walters Sanat Müzesi kopyası, aynı eserin 15. yüzyıla tarihlenen Bodleian Kütüphanesi kopyası, aynı eser kaynak alınarak oluşturulan Henricus Martellus Germanus'un 1495 tarihli Insularium Illustratum, Matrakçı Nasuh'un 1537'de yayımlanan eserinde yer alan minyatürü ve Pîrî Reis'in Kitâb-ı Bahriye adlı eserinin 1629 tarihli nüshasında yer alan Mustafa bin Mehmed Cündî'ye ait minyatür.

Osmanlı dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

15. yüzyıl, 1509 depremi ve sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Liber insularum Archipelagi'nin 1485-1490 yılları arasına tarihlenen Düsseldorf Üniversite ve Eyalet Kütüphanesi'ndeki kopyasında yer alan harita

Konstantinopolis'in 29 Mayıs 1453'te Osmanlı İmparatorluğu tarafından alınması sonrasında Pera'daki Cenevizliler, herhangi bir direniş göstermeden koloniyi Osmanlı kontrolüne bıraktı. Osmanlı Padişahı II. Mehmed'in 1 Haziran 1453 tarihli fermanının Türkçe kopyasında, teslim alındıktan sonra şehrin tahkimatın yıkılmayacağı veya tahrip edilmeyeceği belirtilirken Yunanca kopyasında ise bu bölümdeki olumsuzluk eki sonradan eklenmişti. Mahmut Şakiroğlu bu durumun, ilk hazırlanan Yunanca kopyada tahkimatın yıkılması emredilse de Türkçe kopya hazırlandığı sırada yıkımların durdurulduğunu ve Yunanca kopyanın da buna uygun olarak düzeltilmesinden kaynaklandığını ifade eder. Bu dönemde kulenin üst kısımları tahrip edilirken Pera'ya yönelik fermanın ardından bu tahribat durdurularak Zağanos Paşa'nın başında bulunduğu çalışmalarla kule tekrar yükseltildi ve tepesindeki haç, Osmanlı bayrağıyla değiştirildi. II. Mehmed vakfiyesinde "Kulle-i Cedide" ("Yeni Kule") şeklinde bahsedilen kuleyi Evliya Çelebi Seyahatnâme'sinde "Baş Hisar" olarak tanımlar ve kulenin II. Mehmed'in inşası olduğunu belirtir.[1]

Matrakçı Nasuh'un 1537'de yayımlanan eserinde yer alan minyatürün üst kısmında, surların en tepesinde konik çatılı olarak Galata Kulesi tasvir edilir. Matrakçı Nasuh'un 1537'de yayımlanan eserinde yer alan minyatürün üst kısmında, surların en tepesinde konik çatılı olarak Galata Kulesi tasvir edilir.
Matrakçı Nasuh'un 1537'de yayımlanan eserinde yer alan minyatürün üst kısmında, surların en tepesinde konik çatılı olarak Galata Kulesi tasvir edilir.
Pîrî Reis'in Kitâb-ı Bahriye adlı eserinin 1629 tarihli nüshasında yer alan Mustafa bin Mehmed Cündî'ye ait minyatürün alt kısmında Galata ve Galata kulesi yer alır.

1509 yılındaki depremde, Galata Kulesi de dâhil olmak üzere Galata'daki tahkimatta birtakım hasarlar meydana geldi. Mimar Hayreddin önderliğinde yapılan ve 1510 yılı ortalarında tamamlanan onarım çalışmaları sonucunda kule tekrar yükseltildi.[1][4] Kulenin gövdesinin dış kısmında, 13,20 m (ikinci katın başlangıcı) ve 17,17 m (üçüncü katın başlangıcı) kotlarında yer alan iki tuğla kuşak, bu deprem sonrasında yapılan tadilatların izleri olarak değerlendirilir. Köksal Anadol ile Ersin Arıoğlu, ilk kuşağa ve pencere sistemlerine dayanarak kulenin bu hizadan itibaren yeniden inşa edildiğini ifade ederler.[8] Semavi Eyice ise, ikinci kuşakta tuğlayla oluşturulan motiflerin "tipik bir Osmanlı süsleme karakteri taşıdığı"nı belirterek görece "yalın" birinci kuşağın, kulenin dış kısmında gerçekleştirilen yüzeysel bir onarımı işaret ettiğini, ikinci kuşaktan itibaren üst kısmının ise tümüyle Osmanlı döneminde inşa edildiğini söyler.[9]

Kule ile Galata Surları üzerindeki diğer burçlar 16. yüzyılda, Kasımpaşa'daki tersanelerde çalışan Hristiyan savaş esirlerinin barınağı olarak kullanıldı.[4] 1552'de Osmanlılar tarafından esir alınan adı bilinmeyen bir İspanyol, yaşadıklarını ve ölenlerin buradaki hendeklere gömüldüğünü anlatır.[4] 1574'te şehri ziyaret eden Pierre Lescalopier ile 1582-1588 yılları arasında şehirde esaret altında kalan Michael Heberer de kulenin zindan olarak kullanıldığından bahseder.[4] Kule, Jérôme Maurand'ın 1544 tarihli eserinde "La Torre di Pera" ("Pera Kulesi"),[10] Pîrî Reis'in 1520'lere tarihlenen bir haritasında ise Galata Kulesi olarak anılır.[1]

Jérôme Maurand'ın 1544 tarihli eserinde yer alan Galata çizimi (Galata Kulesi, "Pera Kulesi" anlamına gelen "La Torre di Pera" olarak gösterilmiştir)

17. yüzyıla tarihlenen Seyahatnâme'sinde Evliya Çelebi, kulenin önceleri zindan, o dönemlerde ise tersanenin gemi levazım ambarı olarak kullanıldığını yazar.[4] Hüseyin Ayvansarayî'nin 18. yüzyıl sonlarında yayımlanan Hadikatü'l Cevami adlı eserinde, bir rivayete göre Galata Kulesi'nin Takiyüddin tarafından bir gözlemevi olarak yaptırıldığından ancak bu gözlemevinin Padişah III. Murad tarafından Ocak 1580'de yarısına kadar yıktırılsa da kulenin yıkılmadığından bahsedilir. Aynı eserin başka bir yerinde ise Tophane'de yer alan kulenin, Hoca Sâdeddin Efendi'nin "astronomiyle uğraşan devletlerin kısa sürede yıkılması" yönündeki ifadelerinden ötürü yıktırıldığı öne sürülür.[11][12][13] Tayyarzâde Ahmed Atâ'nın Tarih-i Atâ adlı eserinde, kulenin 1582 civarında Takiyüddin tarafından gözlemevi olarak kullanmak amacıyla tamir ettirildiği belirtilir.[14][15] Takiyüddin de Cedvel-i Esma-i Buldan adlı eserinde, Galata'daki bir kulede gözlemler yaptığından bahseder.[15][16] Mehmed Süreyya, bu gözlemevinin Galata Kulesi'nde kurulduğunu belirtse de Johannes Heinrich Mordtmann, Mehmed Süreyya'nın Tarih-i Atâ'da geçen "Tophane üstünde kulle-i cebelde" ("Tophane üstündeki tepenin zirvesinde") ifadesindeki "büyük bağ evi" anlamına gelen "kulle" sözcüğünün "kule" olarak yorumlanmasıyla birlikte "hatalı olarak" gözlemevinin Galata Kulesi'nde olduğu çıkarımında bulunduğunu ifade eder.[11] Kulenin, Takiyüddin'in gözlemevi olduğu yönündeki iddialar günümüzde geçerliliğini korumaz ancak Takiyüddin, gözlemevinin inşası öncesinde Galata Kulesi'nde birtakım çalışmalar gerçekleştirmiştir.[17][11][14][15]

Osmanlı Şeyhülislam'ı Feyzullah Efendi'nin Galata Kulesi'ni bir gözlemevine dönüştürme tasarısı olsa da, kendisi 1703'te idam edildi ve bu tasarı gerçekleşmedi.[14][18] 18. yüzyıl itibarıyla kule, Mehterhâne Ocağı ile yangın gözleyiciler tarafından bir yangın kulesi olarak kullanılmaya başlandı.[18] Ğugas İnciciyan, 1717'den itibaren gece yarısını bildirmek amacıyla kuleden kös vurulduğunu, bu kösün aynı zamanda şehirde çıkan yangınları haber vermek amacıyla da kullanıldığını ifade eder.[18]

1794 ve 1831 yangınları, 1875'te çatısız kalması ve sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Antoine Ignace Melling'in 1819'da yayımlanan eserindeki bir gravürde, 1794'teki onarım ve yenileme çalışması sonrasındaki hâliyle Galata Kulesi

27 Temmuz 1794'te çıkan yangının neden olduğu sonrasında meydana gelen hasarlar nedeniyle kulenin boyu kısaltıldı ve tasarımında birtakım değişiklikler yapıldı. En üst katın her bir yanına çıkmalı odalar, sofalar ve divanhâne eklenerek bu kısım bir kahvehaneye dönüştürüldü. Yangınları duyurma amacıyla kuleye bir de kös yerleştirilirken tavan arası ise güvercinlik olarak kullanılıyordu.[18][19]

2-3 Ağustos 1831'de çıkan yangının yol açtığı tahribat sonrasında kulenin üst kısmı öncekinden farklı bir tasarımla onarıldı ve kule, 1875'teki fırtınada devrilecek olan çatısı hariç günümüzdeki görünümüne kavuştu. Kulenin giriş kapısının üzerine bu dönemdeki onarım ve restorasyon çalışmalarını konu alan, üzerine Şair Pertev'e ait bir manzumenin işlendiği mermer kitâbe eklendi. Çalışmalar esnasında burayı ziyaret eden Padişah II. Mahmud tarafından kuleye bir saat konulması talimatı verildi. 1834-1835 yıllarında şehre bir seyahat gerçekleştiren J. von Röder, Napoli kralının kule için bir saat hediye ettiğini ifade eder. 1849 yılına ait bir vesikada, arızalanan saatin tamir edilmesi talimatının verildiği bildirilir. İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen ve Galata Kulesi'nden getirildiği kayıtlı olan çanın, II. Mahmud tarafından kuleye konulması istenen saatle ilgili olup olmadığı bilinmemektedir.[18][19][20]

Kırım Savaşı (1853-1856) sırasında şehre gelen Montague B. Dunn'ın 1855 civarındaki çiziminde yer alan Galata Kulesi ile çevresi

1853 ya da 1854 yılında kulenin çatısında bir onarım yapıldı.[18] Aralık 1857'de kurulan, Galata ve Pera'nın idaresinden sorumlu Altıncı Belediye Dairesi tarafından kullanılacak olan binanın inşaat çalışmaları sırasında kulenin çevresindeki avlusu, surlardaki kapılar ve kıyıya doğru uzanan sur duvarlarının 30 Kasım 1863 tarihinde alınan kararla yıkımına, hendeklerinin ise doldurulmasına başlandı.[21][22][23]

1875 yılında meydana gelen bir fırtınada kule çatısının devrilmesinin ardından en üst katın üzerine, her birinde birer odanın olduğu iki katlı kâgir ahşap bir kısım inşa edildi. Kulenin tepesi, hem 1874'te şehirde kurulan itfaiye teşkilatının hizmetinde yangın haber merkezi hem de deniz kuvvetleri tarafından bir haberleşme merkezi olarak kullanılmaya başlandı.[24][8][19][25] Viyana'da düzenlenen 1913 Uluslararası Saat Kongresi'nde alınan karar doğrultusunda, 15 Şubat 1914 tarihli kabine toplantısında, Londra'dan, 1000 lira masrafı olan ve bunun 990 lirası Bahriye Nezâreti tarafından karşılanan bir vakit küresinin getirilmesine karar verildi.[20] Bu kürenin Galata Kulesi'nin tepesine yerleştirilmesi düşünülse de, bu karar değiştirilerek küre, İngiliz Bahriye Hastanesi'ne yerleştirildi ve Mayıs 1915'te etkinleştirildi.[26] İstanbul'un İşgali esnasında kule, Britanyalı işgal kuvvetlerinin konuşlandığı yerler arasındaydı.[27][28]

Servet-i Fünûn'un 11 Şubat 1909 tarihli sayısında, vakit küresinin eklenmesi sonrasında Galata Kulesi için oluşturulan ve Kasım 1908'de maketiyle birlikte Başvekâlet'e sunulan Aram Tahtacıyan'a ait bir tasarım önerisi yayımlanmıştı. Projeye göre 1875'teki çalışmalar sonrasında kulenin tepesine eklenen ahşap iki kat yıkılarak yerine küre şeklinde ve 40 m yüksekliğinde demir konstrüksiyon bir parça ilave ediliyordu. Asma bahçeler, teraslar ve localardan oluşan yedi-sekiz katlık bu kısmın içerisinde tiyatro, restoran ve ziyaret edilebilecek birtakım işletmeler yer alıyordu. En üst kısma ise bir gözlemevi, şehirdeki yangınları gözleme amacıyla telefon ve telgraf merkezi, bir vakit küresi, aydınlatma amaçlı dört projektör ve ziyaretçilerin şehri izleyebilecekleri dürbünler konulması öngörülmüştü. Bu kısma ulaşım, kulenin dışına eklenecek iki asansörle sağlanacaktı. Yenileme masrafları karşılığında kule işletmesinin 30 yıl boyunca kendisine bırakılmasını öngören Tahtacıyan, gelirin %20'sini devlete bırakmayı taahhüt ediyordu. Sadaret'in 18 Nisan 1909 tarihli kararında, "şimdikinden daha zarif olacağı" belirtilerek projenin önü açılırken Eylül 1909'da Meclis-i Vükelâ'da, Ocak 1910'da ise Maarif Nezaretinde çeşitli komisyon raporları da dikkate alınarak yeniden gündeme alınan proje, en sonunda Nezaret tarafından reddedildi.[29][30]

  • Comidas Cosimo'nun 1794 tarihli eserinde yer alan Galata Kulesi tasviri
    Comidas Cosimo'nun 1794 tarihli eserinde yer alan Galata Kulesi tasviri
  • Joseph Jouannin ile Jules van Gaver'in 1840 tarihli eserinde yer alan, kulenin François Lemaitre'e ait gravürü
    Joseph Jouannin ile Jules van Gaver'in 1840 tarihli eserinde yer alan, kulenin François Lemaitre'e ait gravürü
  • Eugène Flandin'in 1853'te yayımlanan eserindeki bir çizimde yer alan Galata Kulesi
    Eugène Flandin'in 1853'te yayımlanan eserindeki bir çizimde yer alan Galata Kulesi
  • Pascal Sébah'ın 1875 sonrasında çektiği Galata Kulesi fotoğrafı
    Pascal Sébah'ın 1875 sonrasında çektiği Galata Kulesi fotoğrafı
  • Kulenin 1901 tarihli bir fotoğrafı
    Kulenin 1901 tarihli bir fotoğrafı
  • Aram Tahtacıyan'ın tasarımı
    Aram Tahtacıyan'ın tasarımı
  • İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen ve Galata Kulesi'nden getirildiği kayıtlı olan çan
    İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen ve Galata Kulesi'nden getirildiği kayıtlı olan çan

Cumhuriyet dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1960'lara kadar kullanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kulenin girişinde yer alan kitabe (Şubat 2021)

1923'te Türkiye'de cumhuriyetin ilanı sonrasında, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından 28 Mayıs 1927'de kabul edilen ve 15 Haziran 1927 tarihli T.C. Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren, Osmanlı döneminden kalan ve resmî işlerde kullanılacak binalarda bulunan padişah tuğraları ile saltanatı övücü ifadelerin bulunduğu kitabelerin kaldırılmasını ya da üzerlerinin örtülmesini öngören kanun gereğince, giriş kapısının üstündeki kitabedeki II. Mahmud'un tuğrası kazındı.[18][31] Bu dönemde de kule, itfaiye teşkilatı ile deniz kuvvetleri tarafından kullanılmaya devam etti.[24][8][19][25]

Daha önceleri İngiliz Bahriye Hastanesi'ne konulan vakit küresi, Galata Kulesi'ne aktarılmak üzere Şubat 1930'da söküldü ve Mart 1930'da kulenin tepesine yerleştirildi.[32][33] Ekim 1930'da, kürenin çalışması için Galata Kulesi ile Kandilli Rasathanesi arasında elektrikle işaret tesisatı yapılmaya başlandı.[34] Kasım itibarıyla bu çalışmalar tamamlandı ve Kandilli Rasathanesi'nin işleteceği küre için bazı memurların işe alınacağı belirtildiğinden kürenin çalıştırılmasının ertesi seneye sarktığı ifade edildi.[35] Ağustos 1933'te düdük ihalesi yapılırken[36] Kasım 1934 itibarıyla vakit küresi faaliyete geçti.[37]

İstanbul'un Fethi'nin 500. yıldönümüne denk gelen 1953 yılında, kulenin güneye bakan kısmının zemin katı hizasındaki duvarının dışına, İstanbul Fethi Derneğinin girişimi sonrasında Galata'nın Cenevizliler tarafından Osmanlı İmparatorluğu'na 1 Haziran 1453'teki devrine atıfta bulunan bir yazının yer aldığı levha asıldı.[38]

1965-1967 arasındaki restorasyonu ve sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]

1959-1960 kışında, üst katlardaki ahşap odalarının kirişlerinin çürüyerek çökmesinin ardından boşaltılan kulenin, İstanbul Belediye Başkanı Haşim İşcan'ın girişimiyle, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulunun 24 Temmuz 1964 tarih ve 2495 numaralı kararı doğrultusunda onarım ve restorasyon çalışmaları yapılarak turistik bir tesise dönüştürülmesi kararlaştırıldı. Kararda, kulenin dışında herhangi bir değişiklik yapılmaması, halka açık tesislerin yalnızca en üstteki iki katta bulunması ve köşk katının bir altındaki kata kadar ulaşan bir asansör eklenmesi öngörülüyordu.[19] 15 Eylül 1964'te yapılan ihaleyi, 1.118.000 Türk lirası bedelle Yapıtaş kazandı.[19][39][40] İhale sonrasında, kulenin yeniden açılış tarihi olarak 20 Şubat 1965 hedeflenmişti.[40]

Köksal Anadol'un projelendirdiği onarım planı,[19] Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından Ocak 1965'te onaylandı.[41] Plana göre hem kulenin kendisinde hem de çevresinde birtakım düzenlemeler, restorasyonlar ve değişiklikler yapılacaktı.[42] Çalışmaların şantiye şefliğini Taylan Karatuna üstlendi.[43]

1967'de tamamlanan restorasyonla zemin katındaki asansör girişinin üstündeki duvara konulan ve 2020'deki restorasyonla kaldırılan kabartma

Proje, planlanan tarihte sonlandırılamazken çalışmalar esnasında da birtakım değişiklikler yapıldı. 26 Haziran 1967 tarihli bir Milliyet haberinde çalışmalar için "2.100.000 liraya yakın" masraf yapıldığı ve asansör inşası için "800.000 liraya yakın" harcama yapılacağı,[44] 3 Eylül 1967 tarihli haberde ise birtakım ek çalışmalar için "25-30 bin lira" daha harcama yapılacağı belirtiliyordu.[45] Gazetenin 27 Eylül 1967 tarihli sayısında, tüm çalışmalar için 3 milyon liralık masraf yapıldığı bilgisi yer alırken[46] Anadol'un 1979 tarihli bir yazısında yapısal maliyetin 2,5 milyon "civarında", dekorasyon ve diğer tesisat maliyetinin ise "yaklaşık" 1 milyon lira olduğu belirtilir.[8]

28 Eylül 1967'de, Belediye Başkanı İşçan'ın önderliğindeki bir törenle kulenin açılışı gerçekleştirildi.[24][19][47] Restoran kısmının inşasını üstlenen Ünal Kardeşler, Şubat 1968'de yapılan ihale sonucunda kulenin işletme haklarını da İstanbul Belediyesinden beş yıllığına kiraladı.[48] Yapılan düzenlemeler sonrasında kulenin turistik tesis olarak açılışı, 30 Mayıs 1969'da Turizm ve Tanıtma Bakanı Nihad Kürşad tarafından törenle yapıldı. Kardeşler, dekorasyon için 4,5 milyon lira harcadıklarını ifade etmişti.[49][50] Kardeşler'in Belediye ile olan kiralama sözleşmesi, ilk beş yılın ardından her yıl yenileniyordu.[51]

Çalışmalarla birlikte bodrum katı; asansör için makine dairesi, ısı değiştirici, yedek jeneratör, tablo odası ve depoları barındıran bir servis katı olarak düzenlendi.[8][42] Gişe, danışma masası, santral, döviz değiştirme kasası, PTT kutusu ve telefonun eklendiği zemin kata, giriş ekseninin karşısına, bu kattan altıncı kata kadar ulaşan sekizer kişilik iki asansör eklendi. Katın tavanına ışıklandırma ve Türk motifleri kullanılarak süslemeler uygulanırken asansör girişinin üstündeki duvara, Matrakçı Nasuh'un Galata'yı tasvir ettiği minyatürünün Tankut Öktem ile Haluk Tezonar tarafından yapılan bir kabartması konuldu.[8][52] Zemin katın üstünde yer alan asma kata, görünümünü koruyacak bir biçimde betonarme kirişler eklendi ve ahşap korkuluklar yenilendi.[8] Birinci kat bir şark kahvesine, ikinci kat kulenin tarihiyle ilgili bir müzeye, üçüncü kat ise turistik eşyaların satıldığı satış reyonlarının yer aldığı bir kata dönüştürüldü.[8] Dördüncü kat, Ceneviz Meyhanesi adını taşıyan bir meyhane olarak düzenlendi.[8] Beşinci kata, kuledeki yiyecek ve içecek servisi yapılan mekânlar tarafından kullanılacak bir mutfak yapılırken dışarıya açılan fanlı bir havalandırma sistemi de kuruldu.[8] Altıncı kat ise tuvaletler ile vestiyerin yer aldığı bir lobiye dönüştürüldü. Ziyaretçilerin ulaşabileceği son kat olan sekizinci kat, bir gece kulübü olarak düzenlendi.[8] Ceneviz Meyhanesi'nin işletmesini 1972'de devralan Kuzgun Acar, burayı Kuzgun'un Yeri adıyla işletmeye başladı.[53]

3 Eylül 1989 tarihli T.C. Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 30 Ağustos 1989 tarih ve 89/14499 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla Galata Kulesi ve Çevresi adlı bir "turizm merkezi" oluşturularak kule ile çevresi, Turizm Bakanlığının yetki alanına girdi.[54][55]

Belediyeyle yaşanan anlaşmazlıklar ve 1999-2000 arasındaki restorasyonu

[değiştir | kaynağı değiştir]
2020'ye kadar bir restoranın yer aldığı kulenin sekizinci katından bir görünüm (Haziran 2011)

1996 yılında, kule duvarlarının dış kısımlarında çatlaklar olduğu tespit edildi. Galata Derneği Başkanı Mete Göktuğ, bu çatlakların nedenini "1965'teki restorasyon çalışmalarında yanlış teknik kullanılması" olarak göstermişti.[56] Aynı yıl başka bir açıklamasında Göktuğ, kulenin "eğilme tehlikesiyle karşı karşıya olduğu"nu öne sürdü.[57] Göktuğ, Ağustos 2000'de bu iddiasını tekrar dile getirirken Milliyet'te yer verilen "İstanbul Büyükşehir Belediyesi yetkilileri"nin ifadelerine göre "durum tehlikeli boyutta değil"di.[58]

İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisinin Ekim 1996'da gerçekleştirilen bir toplantısında, kulenin müzeye dönüştürülmesi ve Belediyeye bağlı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğüne verilmesi kararı alındı. Meclisteki Cumhuriyet Halk Partisi grubu sözcüsü Özkal Yici, "kulenin siyasi bir kararla, içki servisi yapıldığı için müzeye dönüştürülmek istendiği"ni öne sürdü.[59] Kuleyi işleten şirket tarafından da, kulenin birinci ve ikinci katla­rında belediyeye ait sergi mekânlarının bu­lunmasına karşın kendilerine o güne dek sergi düzenleme konusunda herhangi bir talep gel­mediği belirtilerek "amaç müze değil, içkili restoranı kapatmak" ifadeleri kullanıldı.[60][61] Beyoğlu Belediye Başkanı Kadir Topbaş, bu iddiaların doğru olmadığını ve bilirkişinin görüşü doğrultusunda "[kuleyi] risk etmeyerek mühürlediklerini" bildirdi.[62] Turizm Bakanlığı Basın Müşaviri Mehmet Sabri Canbeyli, 23 Ekim 1996'da Cumhuriyet'te yayımlanan demecinde "[Galata Kulesi] belediyenin eline geçerse tekkeye dönüşür" ifadesini kullandı ve Bakanlığın resmî bir şekilde kuleyi Belediyeden isteyeceğini ifade etti.[63]

Kulenin restore edilmesi ve müzeye dönüştürülmesi için 1996'da açılan 50 milyar liralık keşif bedeline sahip ihaleyi Pekerler İnşaat kazandı.[64][65] Kulenin işletmesini sürdüren Ünal Kardeşler şirketinin kuleden tahliye edilmesi için Beyoğlu 3. Sulh Hukuk Mahkemesi'nde açılan ve ilk duruşması 17 Ekim 1996'da yapılan dava,[60] ret kararıyla sonuçlandı.[66] Aralık 1997'de ise Kültür Bakanı İstemihan Talay'ın imzasıyla İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul Valiliği ve İstanbul 1. Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kuruluna gönderilen yazıda, müze açma yetkisinin yalnızca Bakanlıkta olduğu ve bu işlemin yalnızca Bakanlığın izniyle mümkün olduğu belirtilirken kulenin müze olarak kullanılmasının uygun görülmemesinden ötürü uygulamanın durdurulması talimatı verildi.[66] 1998'de Belediye tarafından kulede kütüphane yapılması girişiminde bulunulsa da bu girişimi Anıtlar Kurulu reddetti.[51][67]

Kulede yer alan taş merdivenlerin bir bölümü (Temmuz 2008)

İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulundan çıkan 7 Mayıs 1999 tarihli izin kararı sonrasında, 1996'daki ihaleyi kazanan Peker İnşaat tarafından, Şirin Akıncı ile Doğan Kuban'ın danışmanlığında kulenin dış cephesindeki restorasyon çalışmaları başladı.[51][65][68] Akıncı, fotoğraflara dayanarak kuledeki çatlakların 1965'teki restorasyon öncesinde de var olduğunu belirtmişti.[64] Çalışmalar kapsamında çatlaklar kireç bazlı malzemeyle dolduruldu, yeni taşlar eklenerek yüzey dokusunda meydana gelen erimeler giderildi, dış cephedeki kirlilik temizlendi, balkon korkulukları temizlendi ve renksiz bir koruyucu malzeme ile kaplandı, kulenin kurşun kaplaması ile tepesindeki âlemin altın kaplaması yenilendi.[64] Çalışmalarda, Haziran 2000 tarihli bir Hürriyet haberine göre 287,[51] Eylül 2000 tarihli bir Hürriyet haberine göre ise 235 milyar lira harcandı.[64] Haziran 2000'de tamamlanan çalışmalar sonrasında, İstanbul Büyükşehir Belediyesinin 50 Günde 100 Açılış kampanyası kapsamında 13 Kasım 2000'de, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ali Müfit Gürtuna ile Beyoğlu Belediye Başkanı Kadir Topbaş'ın da katılımıyla kule için bir açılış töreni gerçekleştirildi.[69]

Restorasyon çalışmaları devam ettiği sırada, Mayıs 2000'de, kulenin yedinci ve sekizinci katlarındaki restoran ile gece kulübü, yangına karşı güvensiz olduğu gerekçesiyle Beyoğlu Belediyesi tarafından kapatılırken kulenin işletmecileri, bu iddiaların gerçeği yansıtmadığını ifade etti.[51][67] İstanbul Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığı, 24 Eylül 1997 ve 15 Mayıs 1998 tarihli raporlarında kuledeki yangın tehlikesine karşı önlemler alınmasını istemiş, İtfaiye Daire Başkanlığı Boğaziçi Bölgesi İtfaiye Müdürlüğünün 29 Ağustos 2000 tarihli raporunda ise bu iki raporda bahsedilen önlemlerin alınmadığı ifade edilmişti.[70]

2000 yılında kulenin idaresinin Beyoğlu Belediyesine devredilmesi için İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından bir girişimde bulunuldu. Topbaş'ın danışmanı Abdurrahman Şen kulenin, araştırma merkezi, müze ve bilgilendirme merkezini içeren bir merkez olarak kullanılmasını planladıklarını, üst kısmının ise eklenecek dürbünlerle şehrin seyredilebileceği bir düzene sahip olmasını düşündüklerini belirtti.[71] İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından, kulenin iç restorasyonu için 2000 yılında açılan ihale, 700 milyar lira karşılığında Pekerler İnşaat'a verildi.[72][73] Ancak bu restorasyon için İstanbul Büyükşehir Belediyesinin İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kuruluna sunduğu ve kulenin bir müzeye dönüştürülmesini öngören proje, müze kurma izni vermesi gereken Kültür Bakanlığı tarafından verilen bir iznin olmadığı gerekçesiyle Kurul tarafından reddedildi.[73] Bunun ardından aynı yıl, sergi salonu, hediyelik eşya satış kısmı ve kafenin yer aldığı yeni bir proje hazırlanarak kurula sunuldu.[73]

Kulenin işletmecisi Coşar Kardeşler, Mart 2002'de, Mayıs 2000'deki kapatılma işlemi sonrasında kulenin bir yıl kapalı kaldığını ve Belediye tarafından kendilerinin kuleden tahliye edilmesi için o güne kadar altı davanın açıldığını ifade etti.[74] İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yapı İşleri Müdür Vekili Yunus Balta'nın Haziran 2000'deki kule ziyareti sonrasında öne sürdüğü kulenin üst katlardaki duvarlarının oyularak tuvaletler yapıldığı iddiasına karşılık kule işletmesinden gelen yanıtta, 1960'lardaki restorasyondan itibaren kulede tuvaletin olduğu ve boru patlaması ile fayans kırılmasından ötürü bunların değiştirildiği belirtildi.[75] Kulenin en üst iki katının Türk kahvehanesi, diğer katların ise hediyelik eşya reyonları ve turistik amaçlı diğer unsurlarla düzenlenmesine yönelik Anıtlar Kuruluna yapılan başvuru, Şubat 2004'te Kurul tarafından onaylandı.[76][77]

İçişleri Bakanlığının 6 Şubat 2006 tarih ve 57167 sayılı yazısı üzerine, 20 Şubat 2006'da alınan ve 28 Mart 2006 tarihli T.C. Resmî Gazete'de yayımlanan 2006/10172 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla Galata Kulesi ve Çevresi, "yenilenme alanı" olarak belirlendi.[78][79] 24 Mayıs 2006 tarih ve 45693 sayılı İçişleri Bakanlığı yazısı üzerine, 7 Haziran 2006'da alınan ve 6 Temmuz 2006 tarihli T.C. Resmî Gazete'de yayımlanan 2006/10573 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla ise bu alanın, yenileme alanı çalışmaları kapsamında Beyoğlu Belediyesi tarafından kamulaştırılması kararlaştırıldı.[79][80] Bu bölge, Beyoğlu'nun, 4720 sayı ve 7 Temmuz 1993 tarihli İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu kararıyla kentsel sit alanı ilan edilen sınırlar içerisinde yer almasına karşın planlama alanı dışında bulunan yedi bölgeden biriydi.[81]

İstanbul Büyükşehir Belediyesi dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile kulenin işletmecisi Kardeşler ailesi arasındaki kira sözleşmesinin Belediye tarafından yenilenmemesi sonrasında kulenin işletmesi, 16 Nisan 2013 itibarıyla, Belediyeye bağlı BELTUR'a devredildi.[82] Önceki işletmeci tarafından yapılan açıklamada, her yıl temmuz ayında yenilenen kontratlarının Belediye tarafından gerekçe gösterilmeden tek taraflı olarak feshedildiği ve "kanunlar gereği belediyelerin kiraladıkları işletmelere bir ay önceden haber vermek suretiyle el koyabildiği" belirtilerek kuleden çıktıkları ifade edildi.[83] Belediye tarafından kulenin en üst iki katında yapılan yenilemeler sonucunda sekizinci kat restoran, yedinci kat ise kafe olarak işletilmeye başlandı.[82]

Dünya Miras Komitesinin 37. oturumu esnasında, 21 Haziran 2013'te alınan kararla Galata Kulesi, Türkiye'nin UNESCO Geçici Dünya Mirası listesindeki "Ceneviz Ticaret Yolu'nda Akdeniz'den Karadeniz'e Kadar Kale ve Surlu Yerleşimleri" adlı serideki mimari eserler arasında gösterildi.[84]

Haziran 2014'te kulenin çevresindeki meydana BELTUR tarafından masa, sandalye ve şemsiyelerle birlikte bir çay bahçesi kuruldu.[85][86] Bu durum, 21 Haziran günü kulenin bulunduğu meydanda toplanan bir grup tarafından protesto edildi.[87] Kasım 2015'te burası, Taksim-Tünel nostaljik tramvayı tasarımına sahip bir kafeye dönüştürüldü.[88]

2000'lerden itibaren İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından kurulan bir sistem ile geceleri aydınlatılan kulenin aydınlatma sistemi,[89] Belediye ile Belediye'ye bağlı İstanbul Enerji'nin girişimi sonucunda, NA LightSyle'ın üstlendiği ve 2016'da tamamlanan çalışmalar kapsamında yenilendi.[90]

  • Kulenin çevresinde bulunan çay bahçesi ile kuleye giriş sırası (Ekim 2014)
    Kulenin çevresinde bulunan çay bahçesi ile kuleye giriş sırası (Ekim 2014)
  • Kulenin sekizinci katındaki restoranın, BELTUR'un işlettiği dönemden bir görüntüsü (Nisan 2015)
    Kulenin sekizinci katındaki restoranın, BELTUR'un işlettiği dönemden bir görüntüsü (Nisan 2015)
  • Kulenin 2016 öncesindeki gece aydınlatması (Mayıs 2014)
    Kulenin 2016 öncesindeki gece aydınlatması (Mayıs 2014)
  • Kulenin 2016 sonrasındaki gece aydınlatması (Ocak 2020)
    Kulenin 2016 sonrasındaki gece aydınlatması (Ocak 2020)

Mülkiyetinin Vakıflar Genel Müdürlüğüne geçişi

[değiştir | kaynağı değiştir]

17 Nisan 2019 tarihli yazısıyla Vakıflar Genel Müdürlüğü, Vakıflar Yasası'nın 30. maddesine dayanarak kulenin mülkiyetinin, Kule-i Zemin Vakfı adına kendilerine devredilmesi yönünde bir başvuruda bulundu.[91][92] Başvuru sonrasında kulenin mülkiyeti 13 Mayıs 2019 itibarıyla, Kule-i Zemin Vakfı adına Vakıflar Genel Müdürlüğüne geçti ve Belediye, kulede kiracı statüsünde kaldı.[92] 27 Aralık 2019'da İstanbul Büyükşehir Belediyesi Hukuk Müşavirliği, bir kültür varlığı olan kulenin vakıf yoluyla meydana gelmediği ve vakfın bir kültür varlığı olmamasından ötürü ilgili kanunun 30. maddesindeki şartların karşılanmaması nedeniyle tapunun tekrar Belediyeye verilmesi için Vakıflar Genel Müdürlüğü aleyhine dava açtı.[91][92] BELTUR adına düzenlenmiş kira sözleşmesi 31 Aralık 2019'da sona erdi.[93]

Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy 18 Ocak 2020'de yaptığı duyuruyla, Galata Kulesi'ni de içeren "Beyoğlu Kültür Yolu" adlı turizm, kültür ve sanat projesi kapsamında kulenin etrafında kamulaştırma çalışmalarının yapılacağını ve kule çevresinde bir meydan oluşturulacağını bildirdi.[94] İstanbul Büyükşehir Belediyesinin açtığı davaya bakan İstanbul 18. Asliye Hukuk Mahkemesi'nin 7 Şubat 2020 tarihli kararında, taşınamaz üzerine ihtiyati tedbir konulmasına hükmedildi. Belediye, mahkemenin belirlediği ₺100 bin teminat bedelini yatırsa da yüksek bulduğunu belirttiği bu bedele itiraz etti.[91] 6 Nisan 2020'de, Vakıflar Genel Müdürlüğünün talebi doğrultusunda Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından Belediyenin kuleden tahliyesine dair süreç başlatıldı. Bu durumun iptali için İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından açılan davaya bakan İstanbul 7. İdare Mahkemesi, 10 Nisan 2020'de yürütmeyi durdurma kararı verdi.[95]

15 Mayıs 2020'deki basın toplantısında Vakıflar Genel Müdürü Burhan Ersoy, Galata Kulesi'nin Osmanlı dönemine ait ve Kule-i Zemin Vakfı üzerine olduğunu belirttiği tapu kaydını gösterdi. Ersoy, 1943 yılında bir kanuna dayanılarak, kime ait olduğunun belirsiz olması üzerine kulenin mülkiyetinin o dönem İstanbul Belediyesi üzerine kaydedildiğini ve günümüzde, 5737 sayılı kanunun 30. maddesine dayanılarak Vakıflar Genel Müdürlüğü adına kaydedilmesi gerektiğini belirtti.[96] Necdet Sakaoğlu, Osman Nuri Ergin'in Mecelle-i Umur-ı Belediyye adlı eserine dayanarak kulenin mülkiyetinin hiçbir zaman bir vakfa ait olmadığını ve kuruluşunun ardından Altıncı Belediye Dairesine verildiğini ifade ederek yıkılan surların bulunduğu arazinin bir bölümünün o dönem Valide Sultan Vakfına verildiğini ve vakıf iddiasının bundan kaynaklanıyor olabileceğini belirtti.[97] İstanbul 7. İdare Mahkemesi'ndeki davanın Vakıflar Genel Müdürlüğü lehinde sonuçlanmasının ardından, 16 Mayıs itibarıyla kulenin mülkiyeti Kule-i Zemin Vakfı adına İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğüne geçti.[96][98]

2020'deki restorasyon ile müze ve sergi mekânına dönüşümü

[değiştir | kaynağı değiştir]
2020'deki restorasyon sonrasında oluşturulan müze kısmından bir görünüm (Ocak 2021)

İstanbul 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünün 4 Haziran 2020 tarihli kararında "Galata Kulesi'ne ilişkin proje çizimine yönelik muhdeslerden arındırılması ve raspa yapılması talebinin uygun olduğuna, uygulamanın İstanbul Bölge Müdürlüğü denetiminde yapılmasına karar verildi" ifadesi yer alıyordu. Vakıflar Genel Müdürlüğü, 21 Mayıs 2020 ve 8 Haziran 2020 tarihli yazılarla İstanbul Büyükşehir Belediyesinden talep ettiği bu projelerin kendilerine ulaştırılmaması sonrasında, 22 Haziran 2020'de, "Galata Kulesi Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon ve Mühendislik Projelerinin Hazırlanması, Restorasyon ve Müzeleştirme Uygulama İşi" başlıklı bir ihaleye çıktı. İhaleyi kazanan ES Yapı, 30 Haziran 2020'de çalışmalara başladı.[99] Kültür ve Turizm Bakanı Ersoy, Haziran ayında yaptığı açıklamasında kulenin 15 Eylül'de açılacağını ifade etse de,[100] 6 Temmuz 2020'de, ebabil kuşlarının kulede yavrulamalarından ötürü kuşların göç mevsimine kadar kulenin dışındaki çalışmalara ara verildiğini bildirdi.[101] Vakıflar Genel Müdürlüğü de aynı gün, Bakan Ersoy'un talimatı doğrultusunda, ebabil kuşlarının kuledeki yavrulama döngüsünün devam etmesinden ötürü kulenin dışındaki iskelenin kaldırılarak dış cephedeki restorasyonun durdurulduğunu ve çalışmalara sonbaharda devam edileceğini açıkladı.[101]

12 Ağustos 2020'de, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire Başkanı Mahir Polat'ın Twitter hesabından yayımladığı ve restorasyon çalışmaları kapsamında kulenin duvarlarının iç kısmına hilti ile yapılan müdahaleyi gösteren video, sosyal medyada tepkilere yol açtı. Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Ahmet Misbah Demircan, görüntüler için "bazı uygulamalar, Bakanlığımızın ilgili birimlerini de rahatsız etmiştir" ifadelerini kullanırken çalışmaları gerçekleştiren şirketle temas kurularak "gereken işlemlerin yapılmasına başlandığı"nı belirtti. İstanbul 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu Müdürlüğü aynı gün, "uygulamaların, Vakıflar denetiminde yapılmasının sağlanması ve iş makinası ile değil, elle yapılması hususunda dikkat edilmesinin İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğüne hatırlatılması" konusunda bir yazı gönderdi. Kültür ve Turizm Bakanı Ersoy, yıkılan kısımların yapıya sonradan eklenen yerler olduğunu ve "kullanılan yöntemler konusunda ise ilgili firmaya gerekli yaptırım uygulanacağı"nı ifade etti.[102] Aynı gün, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire Başkanlığı tarafından İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı ile İstanbul 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kuruluna, "restorasyon için Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onaylı restorasyon projesi gerektiği" de belirtilerek "taşınamaz kültür varlığına inşaî ve fizikî müdahalede bulunulamayacağı" gerekçesiyle suç duyurusunda bulunuldu. Belediye ekiplerince kulede yapılan incelemede ise yıkılan bu kısmın tekrar örüldüğü belirlendi.[103] 13 Ağustos'ta gerçekleştirilen İstanbul 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu toplantısında, restorasyon projesinin uygun olduğuna karar verilerek proje onaylandı.[104][105] İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığının İstanbul 2 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kuruluna gönderilen 20 Ağustos tarihli yazısıyla, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'na aykırı faaliyetler olduğuna ilişkin basında yer alan haberler ile yapılan suç duyuruları kapsamında bir soruşturma başlatıldı. Yazıda, projenin onay belgesi ile çalışmaları gerçekleştiren kişi ya da kurum bilgileri talep ediliyordu.[105]

Asansörlerin kabin içi görünümü (duvarlar ve tavandaki ekranlarda, video duvar tekniği kapsamında oynatılan video yer alır)

İstanbul'un Kurtuluşu'nun yıldönümü olan 6 Ekim 2020'de kule, Mehmet Nuri Ersoy, İstanbul Valisi Ali Yerlikaya ve Beyoğlu Belediye Başkanı Haydar Ali Yıldız'ın katıldığı ve Zeynep Bastık ile Uninvited Jazz Band'in bir konser verdiği, video haritalama ve lazer ışık gösterisi eşliğinde gerçekleştirilen törenle tekrar hizmete girdi. Bu düzenlemelerle birlikte en üst iki kattaki kafe ve restoranın yanı sıra kuleye sonradan eklenen tüm unsurlar kaldırılarak kule, bir sergi merkezi ve müze olarak düzenlenmişti.[106][107]

Çalışmalar kapsamında, kulenin dışında yer alan meydana, Taksim-Tünel nostaljik tramvayı tasarımına sahip bir bilet gişesi konuldu.[108] Zemin katı, bilet kontrol ve güvenlik noktası ile altıncı kata kadar ulaşan asansörün girişi için ayrıldı.[108][109] Birinci kat, müze mağazası hâline getirildi.[108] İkinci kat, Hezârfen Ahmed Çelebi'nin Galata Kulesi'nden süzülüşünün bir animasyonunun gösterildiği bir ekranla birlikte simülasyon alanı olarak düzenlendi ve bununla birlikte kulenin gözlemevi olarak kullanıldığı dönemini konu alan bir sergi alanı da yer aldı.[108][109] Üçüncü kat Kurtuluş Savaşı'na ait fotoğrafların, dördüncü kat Galata Kulesi ile surlarına ait bilgi ve eserlerin, beşinci kat Galata Kulesi ve İstanbul ile ilgili eserlerin sergilendiği kalıcı sergi alanları olarak yenilendi.[108] Geçiş alanı olarak kullanılan altıncı katın ardından ulaşılan ve geçici sergi alanı olan yedinci kata, İstanbul'un bir bölümünü gösteren bir maket ile pencere önlerine konumlanan seyir dürbünleri konuldu.[108] Seyir terası olarak düzenlenen sekizinci kata ise birkaç bank yerleştirildi.[108]

Çatı restorasyonu esnasında kule (Kasım 2023)

Restorasyon esnasında, 1960'lardan itibaren iç kısma eklenen tüm unsur ve dekorasyonlar kaldırıldı.[110] Duvarlardaki, 1960'lardaki restorasyon kapsamında doldurulmuş beton malzemeler sökülerek duvarların güçlendirilmesinde Horasan harcı kullanıldı. Bakan Ersoy, çalışmalar kapsamında "bin ton betonu söküp tam bin kamyonet dolusu ağırlığı da çıkardıkları"nı ifade etti.[110] Sekizinci katın tavanında çatıya asılı avize kaldırıldı ve beton tavan, alçı kullanılarak düzeltildi. Konik çatının iç kısmındaki çeperini çevreleyecek bir biçimde, İstanbul'un Osmanlı kontrolüne girmesi sonrasındaki hâlini gösteren bir gravür konuldu.[110] Katların zeminleri ahşap parkelerle kaplanırken sekizinci katın zemininin ortasına mermer bir desen yerleştirildi.[110] İlk dört katı birbirine bağlayan taş merdivenler epoksi kaplı ahşapla kaplandı.[111] Son üç katta yer alan merdivenler ise çelik aksamlar kullanılarak yenilendi.[110] Yangın önlemleri kapsamında binanın elektrik ve aydınlatma sistemleri yeniden yapılırken önceki sistemlere ait bileşenler sökülerek İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesindeki İstanbul Enerji'ye iade edilmişti.[98][110] Kulenin asansör kabinlerinde video duvar tekniği uygulanarak duvarlar ile tavanlarına, kuleden çekilen videolar gösterilmesine olanak sağlayan ekranlar konuldu.[112] Asansörün zemin katındaki girişinin üzerinde yer alan kabartma kaldırıldı.[113] Pencereler yenilendi, sergi ve müze katlarına sergileme üniteleri eklendi.[110] Seyir terasındaki taşlar onarıldı ve korkuluklar yenilendi, girişteki mermer kitâbenin konservasyonu yapıldı.[110][114]

Çatısının restorasyonu için 6 Mart 2023'te çıkılan ve 6 Nisan 2023'te sonlanan ihaleyi Galata Restorasyon kazandı.[115] 1 Kasım 2023 itibarıyla başlanan çalışmalar nedeniyle kulenin 8. katı ziyarete kapatıldı.[116][117]

  • Yedinci kattan bir görünüm (Ocak 2021)
    Yedinci kattan bir görünüm (Ocak 2021)
  • Zemin katından, asansörlerin giriş kısmından bir görünüm (Ocak 2021)
    Zemin katından, asansörlerin giriş kısmından bir görünüm (Ocak 2021)
  • Beşinci kattan bir görünüm (Ocak 2021)
    Beşinci kattan bir görünüm (Ocak 2021)
  • Zemin katındaki asansörlerin giriş kısmı (Ocak 2021)
    Zemin katındaki asansörlerin giriş kısmı (Ocak 2021)
  • Kulenin günümüzdeki gece aydınlatması (Şubat 2021)
    Kulenin günümüzdeki gece aydınlatması (Şubat 2021)
  • 2020'deki restorasyon sonrasında oluşturulan bilet gişesi (Şubat 2021)
    2020'deki restorasyon sonrasında oluşturulan bilet gişesi (Şubat 2021)

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Özel
  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Sağlam, Hasan Sercan (2020). "Galata Kulesi'nin Ceneviz dönemine yönelik bir yeniden değerlendirme". YILLIK: Annual of Istanbul Studies (2): 53-80. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  2. ^ Mango, Cyril (2002). The Oxford History of Byzantium (İngilizce) (1. bas.). New York: Oxford University Press. s. 254. ISBN 9780198140986. 
  3. ^ Norwich 1997, s. 346.
  4. ^ a b c d e f Eyice 1995, s. 314.
  5. ^ Norwich 1997, s. 347.
  6. ^ Arseven, Celal Esat (1989). Eski Galata ve Binaları (yeni harflerle bas.). İstanbul: Çelik Gülersoy Vakfı İstanbul Kütüphanesi Yayınları. s. 43. ISBN 9757512044. 
  7. ^ Eyice 1969, ss. 23, 61-62.
  8. ^ a b c d e f g h i j k Anadol, Köksal; Arıoğlu, Ersin (1979). "Galata Kulesi" (PDF). Mimarlık. 1 (158). ss. 49-55. 29 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ocak 2021. 
  9. ^ Eyice 1969, ss. 25, 36-37, 63, 75.
  10. ^ Maurand, Jérôme (1901). Dorez, Léon (Ed.). Itinéraire de Jérome Maurand d'Antibes à Constantinople (1544) (İtalyanca). Paris: Ernest Leroux. s. 198. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2021. 
  11. ^ a b c Mordtmann, Johannes Heinrich (Haziran 2009). Pulathaneli, Cem tarafından çevrildi. "Takiyüddin'in Pera'daki gözlemevi". Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 10 (2): 115-129. 17 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  12. ^ Ünver, A. Süheyl (1969). İstanbul Rasathanesi. Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 63-64. 
  13. ^ Aydüz, Salim (2006). "Osmanlı Devleti'nde müneccimbaşılık müessesesi". Belleten. 70 (257). ss. 167-264. 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2021. 
  14. ^ a b c Aydüz, Salim (2004). "Osmanlı astronomi müesseseleri". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 2 (4): 411-453. 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  15. ^ a b c Ünver, Süheyl (Nisan-Mayıs-Haziran 1960). "Rasıd Takiyüddin'in çalışmalarında Galata Kulesinin vazifesi". Gökyüzü. 1 (2). Türk Astronomi Derneği. ss. 1-3. 
  16. ^ Dizer, Muammer (Ekim 1993). "Osmanlıda rasathaneler". Nüzhet Gökdoğan Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. s. 34. 
  17. ^ Eyice 1995, ss. 314-315.
  18. ^ a b c d e f g Eyice 1995, s. 315.
  19. ^ a b c d e f g h Anadol, Köksal (1964). "Galata Kulesinin turistik tanzimi" (PDF). Arkitekt. 4 (317). ss. 150-159. 20 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Ocak 2021. 
  20. ^ a b Gündüz, Doğan (Haziran 2004). "Galata Kulesi'ndeki saatleri ayarlama küresi". Toplumsal Tarih, 126. ss. 26-29. 
  21. ^ Eyice 1995, ss. 315-316.
  22. ^ Müller-Wiener, Wolfgang (Ocak 2001). İstanbul'un Tarihsel Topografyası. Sayın, Ülker tarafından çevrildi (1. bas.). Yapı Kredi Yayınları. s. 322. ISBN 975080158X. 
  23. ^ Önver, Şevki Bilgehan (Haziran 2019). "Altıncı Daire-i Belediye ve günümüz belediye hizmetleriyle karşılaştırılması". Takvim-i Vekayi. 7 (1): 37-77. ISSN 2148-0087. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021. 
  24. ^ a b c Eyice 1995, s. 316.
  25. ^ a b Koçu 1971, s. 5907.
  26. ^ İhsanoğlu, Ekmeleddin; Günergun, Feza (1996). "Osmanlı Türkiye'si'nde "alaturka saat"ten "alafranga saat"e geçiş". X Ulusal Astronomi Kongresi, 2–6 Eylül 1996. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimler Bölümü. ss. 334-341. 
  27. ^ Şehsüvaroğlu, Halûk Y. (Şubat 1955). "Galata kulesi". Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni (157). ss. 6-7. 
  28. ^ Criss, Bilge (1993). İşgal Altında İstanbul. İletişim Yayınları. s. 114. ISBN 9754703221. 
  29. ^ Şahin, Turan (2012). Osmanlı'nın Çılgın Projeleri. Yitik Hazine Yayınları. ISBN 9789944766388. 
  30. ^ Tahtacıyan, Aram (11 Şubat 1909). "غلطا قوله سي". Servet-i Fünûn (Osmanlıca). 36 (924). ss. 213-214. 
  31. ^ Berk, Süleyman (2014). "Bâb-ı Seraskerî üzerindeki kitâbelerin serencâmı" (PDF). İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (31): 105-130. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Ocak 2021. 
  32. ^ Daver, Abidin (21 Şubat 1930). "Hem nalına hem mıhına". Cumhuriyet. s. 3. 
  33. ^ "Saat ayarları birleşiyor". Cumhuriyet. 10 Mart 1930. s. 1. 
  34. ^ "Vakit küresi". Cumhuriyet. 19 Ekim 1930. s. 2. 
  35. ^ "Vakit küresi'nin düdüğü ihale edildi". Cumhuriyet. 6 Ağustos 1933. s. 2. 
  36. ^ "Vakit küresi". Cumhuriyet. 11 Kasım 1930. s. 2. 
  37. ^ "Vakit küresi". Cumhuriyet. 8 Kasım 1933. s. 2. 
  38. ^ Arpacı, Kubilay (2020). İstanbul Mimarisinde Sanatkâr İmzaları (1800-1923) (yüksek lisans). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı. s. 40. 
  39. ^ "Galata Kulesi için proje hazırlandı". Milliyet. 5 Eylül 1964. s. 2. 
  40. ^ a b Peksayar, Orhan (21 Eylül 1964). "Galata Kulesi turistik tesis oluyor". Milliyet. ss. 1, 7. 
  41. ^ "Galata Kulesi plânı onaylandı". Milliyet. 19 Ocak 1965. s. 2. 
  42. ^ a b Anadol, Köksal (1965). "Galata Kulesi'nin turistik tanzimi - II" (PDF). Arkitekt. 4 (318). ss. 18-24. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Ocak 2021. 
  43. ^ Soysal, Metin (17 Nisan 1967). "Şevket Usta'nın yaptığı altın kaplama alem İstanbul'un üstüne yerleşti". Hürriyet. s. 10. 
  44. ^ Öngen, Oğuz (26 Haziran 1967). "Galata Kulesi dansing oldu". Milliyet. ss. 1, 9. 
  45. ^ "Galata'da parayı veren İstanbul'u seyredecek". Milliyet. 3 Eylül 1967. s. 8. 
  46. ^ "Galata Kulesi yarın açılıyor". Milliyet. 27 Eylül 1967. s. 3. 
  47. ^ "Galata Kulesine giriş 3 lira". Milliyet. 29 Eylül 1967. s. 1. 
  48. ^ Koçu 1971, ss. 1509-1510.
  49. ^ "Restore edilen tarihî Galata Kulesi açıldı". Cumhuriyet. 30 Mayıs 1969. s. 1. 
  50. ^ "Galata Kulesi yarından itibaren halka açılıyor". Milliyet. 29 Mayıs 1969. s. 11. 
  51. ^ a b c d e Kılıç, Şengün (8 Haziran 2000). "Ayda 2.5 milyara kule". Hürriyet İstanbul. s. 6. 
  52. ^ Bayrak, M. Orhan (1979). Türkiye Tarihi Yerler Kılavuzu. Remzi Kitabevi. s. 295. 
  53. ^ Kürkçüoğlu, Feza (18 Ağustos 2020). ""Şu Kızkulesi'nin aklı olsa Galata Kulesi'ne varır"". T24. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021. 
  54. ^ "Karar Sayısı : 89/14499" (PDF). T.C. Resmî Gazete (20281). 13 Eylül 1989. ss. 13-43. 14 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2021. 
  55. ^ İnce, Elif (24 Aralık 2013). "Mahkemeden tarihi karar: Beyoğlu'nu 'turistleştiren' imar planı iptal!". Radikal. İstanbul. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2021. 
  56. ^ "Galata 27 metre çatladı". Milliyet. 15 Mart 1996. s. 5. 
  57. ^ Yılmaz, Önay (26 Temmuz 1996). "Galata Kulesi de Pisa gibi eğiliyor". Milliyet. İstanbul. s. 2. 
  58. ^ Mavigözlü, Güntan (8 Ağustos 2000). "Galata'ya dikkat!". Milliyet. İstanbul. s. 3. 
  59. ^ Avcu, Arife (5 Ekim 1996). "2 tartışmalı karar". Milliyet. İstanbul. s. 3. 
  60. ^ a b Durgun, Duygu (15 Ekim 1996). "Galata Kulesi müze haline getirilecek". Cumhuriyet. s. 20. 
  61. ^ Avcu, Arife (2 Ekim 1996). "Galata Kulesi'nde içki yasağı". Milliyet. s. 28. 
  62. ^ Mavigözlü, Güntan (1 Haziran 2000). "Galata'ya 'mühür' tartışması". Milliyet. İstanbul. s. 2. 
  63. ^ "'Galata Kulesi tekkeye dönüşmesin'". Cumhuriyet. 23 Ekim 1996. s. 14. 
  64. ^ a b c d "Galata Kulesi'nin dışı yenilendi". Hürriyet. 26 Eylül 2000. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2021. 
  65. ^ a b "Galata Kulesi kurtarılıyor". Hürriyet. 24 Eylül 1999. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2021. 
  66. ^ a b Avcu, Arife (14 Aralık 1997). "Galata Kulesi'nde belediyeye engel". Milliyet. İstanbul. s. 7. 
  67. ^ a b Demirkaya, Mehmet (12 Haziran 2000). "Söz savunmanın". Milliyet. s. 6. 
  68. ^ "Galata Kulesi gençleşiyor". Hürriyet Kelebek. 6 Eylül 2000. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2021. 
  69. ^ "Galata'da Gürtuna şovu". Hürriyet. 15 Kasım 2000. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2021. 
  70. ^ "Yangın önlemi için 3 yıldır izin bekleniyor". Hürriyet. 26 Eylül 2000. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  71. ^ "Kule halka kapatılmayacak". Hürriyet. 16 Ekim 2000. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2021. 
  72. ^ Çoşkuner, Şenol (28 Ağustos 2003). "Galata Kulesi restorasyonu Anıtlar Kurulu'na takıldı". Hürriyet. İstanbul. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2021. 
  73. ^ a b c "İç restorasyon izin bekliyor". Hürriyet. 4 Aralık 2000. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2021. 
  74. ^ "Alkol kavgası Galata Kulesi'ni kararttı". Hürriyet. 2 Mart 2002. 27 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2021. 
  75. ^ Demirkaya, Mehmet (4 Haziran 2006). "Kulede yeni iddia". Milliyet. s. 6. 
  76. ^ "Galata Kulesi restorasyonu Anıtlar'ı bekliyor". Zaman. 27 Eylül 2003. 4 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2021. 
  77. ^ "Galata Kulesi nihayet". Türkiye. İstanbul. 20 Şubat 2004. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  78. ^ "Bakanlar Kurulu kararı". T.C. Resmî Gazete (26122). 28 Mart 2006. 6 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2021. 
  79. ^ a b Dinçer, İclal (Mart-Nisan 2010). "Kentsel Yenileme ve Dönüşüm: Deneyimler". Mimarlık. ss. 24-27. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2021. 
  80. ^ "Bakanlar Kurulu kararı". T.C. Resmî Gazete (26220). 6 Temmuz 2006. 6 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2021. 
  81. ^ Erbaş, Adem Erdem (2020). "Mekânsal planların yargı denetimi ve karşılaşılan zorluklar, Beyoğlu (İstanbul) örneği". Journal of Awareness. 5 (2): 103-118. doi:10.26809/joa.5.009. 
  82. ^ a b Demirci, Şenol (2 Ocak 2014). "Galata Kulesi'ni artık Beltur işletiyor". Akşam. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2021. 
  83. ^ "Alkol yasağı 'Kule'ye de sıçradı". Sözcü. 14 Nisan 2013. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2021. 
  84. ^ "UNESCO listesine dört yeni aday". Bianet. 31 Temmuz 2013. 21 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2021. 
  85. ^ "Galata Kulesi'nde tepki çeken karar". Hürriyet. 18 Haziran 2014. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  86. ^ Arun, Doğuş; Turgut, Tolga Alp (20 Haziran 2014). "Galata'nın da gölgesini sattılar". Evrensel. İstanbul. 27 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  87. ^ "Galata Kulesi'nin altında 'çay ocağı' protestosu". CNNTürk.com. 21 Haziran 2014. 31 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2021. 
  88. ^ Erdin, Bora (11 Kasım 2015). "Kaçak çay ocağıydı tramvaykondu oldu". Sözcü. 12 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2021. 
  89. ^ Kalkan, Ersin (21 Kasım 2004). "Onlarınki gurur bizimki utanç". Hürriyet. 12 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2021. 
  90. ^ "Işığı ile daha da masalımsı: Galata Kulesi, İstanbul". PLD Türkiye. 5 Ekim 2016. 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2021. 
  91. ^ a b c Güvemli, Özlem (26 Şubat 2020). "Galata Kulesi'ne ihtiyati tedbir konuldu". Sözcü. 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2021. 
  92. ^ a b c Boğazlıyan, Esra (25 Şubat 2020). "İBB'den alınıp Vakıflar'a devredilen Galata Kulesi'nin arka planı". Haberturk.com. 6 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2021. 
  93. ^ Güneysu, Selda (17 Mayıs 2020). "Galata Kulesi'nde Bakan Beltur'u suçladı". Cumhuriyet. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  94. ^ Alcan, Musa; Uştuk, Hilal; Türkyılmaz, Fatih (18 Ocak 2020). "Kültür ve Turizm Bakanı Ersoy Beyoğlu Kültür Yolu Planı'nı açıkladı". İstanbul: Anadolu Ajansı. 19 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2021. 
  95. ^ Güvemli, Özlem (17 Nisan 2020). "Galata Kulesi'ni İBB'den alma girişimine mahkeme "dur" dedi". Sözcü. 29 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2021. 
  96. ^ a b Karaaslan, Yeşim Sert (15 Mayıs 2020). "Vakıflar Genel Müdürü Ersoy'dan Galata Kulesi'nin mülkiyet hakkına ilişkin değerlendirme". Anadolu Ajansı. 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2021. 
  97. ^ Sultan, Saliha (18 Mayıs 2020). "Tarih, Galata Kulesi vakıf malı değil diyor". Karar. 24 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021. 
  98. ^ a b "Galata Kulesi'nde neler oluyor? İBB suç duyurusunda bulunacak". Cumhuriyet. 12 Ağustos 2020. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2021. 
  99. ^ "Galata Kulesi bir vakıf eseridir, tüm insanlığın mirasıdır". Vakıflar Genel Müdürlüğü. 15 Ağustos 2020. 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2021. 
  100. ^ "İBB'den alınıp Vakıflar'a devredilen Galata Kulesi müze oluyor". Cumhuriyet. Anadolu Ajansı. 25 Haziran 2020. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
  101. ^ a b Güler, Beyza Nur (6 Temmuz 2020). "Galata Kulesi'nde restorasyon ertelendi". İstanbul: Demirören Haber Ajansı. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
  102. ^ Ertuğrul, Erman (12 Ağustos 2020). "Tarihi Galata Kulesi'nde korkunç restorasyon". Arkeofili. 29 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
  103. ^ "Galata Kulesi'nin yıkılan duvarları alelacele yeniden örüldü". İstanbul Büyükşehir Belediyesi. 13 Ağustos 2020. 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
  104. ^ Ocak, Hazal (27 Ağustos 2020). "Koruma Kurulu, tarihi Galata Kulesi'ndeki restorasyon projesine onay verdi". Cumhuriyet. 25 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
  105. ^ a b "Galata Kulesi'nde darbeli matkapla yapılan yıkımla ilgili soruşturma başlatıldı". Evrensel. 29 Ağustos 2020. 1 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2021. 
  106. ^ "Galata Kulesi'nin açılışı gerçekleşti". Haberturk.com. 6 Ekim 2020. 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2021. 
  107. ^ Bulovalı, Aişe Hümeyra (6 Ekim 2020). "İstanbul'un simgelerinden Galata Kulesi ziyarete açıldı". Anadolu Ajansı. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2021. 
  108. ^ a b c d e f g Yırtıcı, Hakkı (5 Kasım 2020). "Galata Kulesi'nin bugününü tasarlamak". Gazete Duvar. 4 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2021. 
  109. ^ a b Şani, Ahmet Esad (7 Ekim 2020). "Galata Kulesi yeniden ziyaretçilerini ağırlamaya başladı". Anadolu Ajansı. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2021. 
  110. ^ a b c d e f g h Barlas, Yavuz (7 Ekim 2020). "Ersoy: Bin ton betonu söktük, bin kamyonet yükü attık". Haberturk.com. 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2021. 
  111. ^ Kazık, Ali Efe (2 Şubat 2021). "Vakıflar Genel Müdürlüğünden yapılan bilgilendirme". Vakıflar Genel Müdürlüğü (E-posta). 7 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2021. 
  112. ^ Karakütük, Yeliz (4 Ocak 2021). "İstanbul'un gözdesi Galata Kulesi'ne yerli asansör". Haber Asansörü. 6 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2021. 
  113. ^ Şahin, Uğur (25 Ağustos 2020). "Galata Kulesi'ndeki alçı rölyefe ne oldu?". BirGün. 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2021. 
  114. ^ "Hafifleyen, arınan Galata artık sadece müze". Aydınlık. 7 Ekim 2020. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
  115. ^ "Eski Eser Binalarının Kısmi Restorasyonu ve Muhtelif Yapım Onarım İşi". İhaleciler.com. 14 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2023. 
  116. ^ "İstanbul Valiliği duyurdu: Galata Kulesi'nde restorasyon başladı". Hürriyet. 2 Kasım 2023. 14 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2023. 
  117. ^ "Galata Kulesi'nin külahı restore ediliyor". NTV. İhlas Haber Ajansı. 7 Kasım 2023. 
Genel

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Bilginer, Recep (Nisan 1959). "Galata Kulesi". İETT Dergisi, 31. ss. 26-27. 
  • Erkins, Ziya (1970). Galata Kulesi. İstanbul: Yörük Matbaası. 
  • Galata Kulesi ve Çevresi Bölge Düzenleme Projesi. İstanbul: Beyoğlu Belediye Başkanlığı Yayınları. 1988. 
  • "Artık bizim de bir Eiffel'imiz var: Galata Kulesi". Hayat, 27. 26 Haziran 1969. ss. 16-17. 
  • "Fener... Zindan... Yangın kulesi... Şimdi de turistik tesis: Galata Kulesi". Hayat, 39. 23 Eylül 1965. ss. 16-17. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Galata_Kulesi_tarihi&oldid=34538930" sayfasından alınmıştır