Kaynarca, Borçka
| Kaynarca | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Kaynarca Kaynarca'nın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Borçka |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 1027 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 458 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08400 |
Kaynarca, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Bugün Kaynarca adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Deviskeli’dir. Gürcüce bir yer adı olan Deviskeli (დევისყელი veya დევსქელი), Türkçe kaynaklara Deviskal (دویسقال) ve Deviskel (دهويسكل) biçiminde girmiştir.[4][5] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar ise köyü, muhtemelen sehven Devekele (Девекеле) adıyla kaydetmiştir.[6] Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze köyün adını Deveskeli (დევესქელი) olarak yazmıştır.[7] Deviskeli sadece bir köyün değil, aynı zamanda bu köyün de yer aldığı bir vadinin adıdır.
Deviskeli veya Deveskeli adının özgün biçiminin "devis skali" (დევის წყალი: dev deresi) veya "devis keli" (დევის ყელი: dev boğazı) olabilir. Borçka ilçesinde Karşıköy'de Çinkuri (ჭინკური), Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Ahlat köyünde Saçinke (საჭინკე) gibi Gürcü mitolojisine özgü Çinka'dan (ჭინკა) türemiş yer adları, Klarceti bölgesinde Deviskeli'nin Gürcü mitolojisi veya masalı figüründen adını alan tek yer olmadığını göstermektedir.[8]
Deviskeli, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Klarceti, Gürcü Krallığı'nın prensliklerinden biriydi ve bu prensliğin merkezi Artanuci idi. Bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ilk yarısında Gürcülerden ele geçirdi.[9] Osmanlı hakimiyetinde Çıldır Eyaleti içinde yer alan Deviskeli, Osmanlı idaresinin vergi belirleme ve askere alma amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında, Berta ve Sinkoti nahiyelerini kapsayan Livane sancağının bir köyüydü. Bu tarihte köyde 60 hanede 201 erkek yaşıyordu. Köyün toplam nüfusunu tespit etmek için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Deviskeli köyünün toplam nüfusunun 402 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Köyün nüfusunun tamamı "Müslim" olarak kaydedilmiştir.[10] Söz konusu "Müslim" nüfusun Müslüman Gürcülerden oluştuğu 1886 tarihli Rus nüfus tespitinden anlaşılmaktadır. Öte yandan köydeki Gağmobani (გაღმობანი), Kvemobani (ქვემობანი), Ukanmere (უკანმერე), Çitauri (ჩიტაური), Ohvati (ოხვათი), Tkemaleti (ტყემალეთი), Kalovani (კალოვანი), Rustavi (რუსთავი), Sapurhulo (საფერხულო), Nabeğlavi (ნაბეღლავი), Beberti (ბებერათი), Virisakvara (ვირისაკვარა), Çirdilati (ჩირდილათი), Sakoriketi (საქორიქეთი), Dedopalaklde (დედოფალაკლდე) gibi yer adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir.[11]
Deviskeli, uzun süre Osmanlı egemenliği altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Ruslar ele geçirdi. 1886 yılındaki nüfus sayımına göre köyde 73 hanede 511 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Bu sırada Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı olan Deviskeli, Kvintauri nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) üç köyünden biriydi. Nüfus açısından bu nahiyenin en büyük köyüydü. Deviskeli, bu dönemde Gağmoubani, Komoubani, Ukanmere, Habazidze ve Çitauri mahallerinden oluşuyordu.[6][12]
Deviskeli, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla Deviskeli köyünü de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[13]
Artvin livasında 1922 yılında yağılan nüfus tespitine göre, Borçka kazası merkez nahiyesine bağlı olan Devskeli köyünde 64 hanede 302 Müslüman Gürcü yaşıyordu.[14] Deviskeli Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Kaynarca olarak değiştirildi. 1926 tarihli nüfus tahririne göre köyün nüfusu 461 kişiden oluşuyordu ve köyde 9'u kadın, 10'u erkek olmak üzere 19 yabancı vardı.[15] Adının değiştirilmesine rağmen Dahiliye Vekaleti'nin 1933'te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı Deviskel olarak geçer.[16]
Artvin vilayeti üzerine araştırmasıyla tanınan Muvahhid Zeki'nin 1920'lerde verdiği bilgiye göre, Deviskeli köyünün verimli toprakları vardı ve başlıca tarımsal ürünleri tütün, mısır buğday ve arpa idi. "Hececür" (Gürcüce ხეჭეჭური) cinsi armudu ünlüydü. Evlerin çoğu iki katlıydı; altı katı kâgir, üst katı ahşaptı. Bununla birlikte tek katlı evler de vardı. Köyün sokakları dar ve düzensizdi. Gelavun adını taşıyam mezrada Rus idaresi sırasında bakır ve altın madeni keşfedilmiş, ama işletilmemişti.[17]
Devskeli'de iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Bunlardan biri Çitauri mahallesinde bulunuyordu. Diğeri ise, Karşı mahallede yer alıyordu. Her ikisi de köy kilisesi olan bu yapılar tamamen yıkılmıştır.[18]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynarca köyü, Artvin il merkezine 48 km, Borçka ilçe merkezine 16 km uzaklıktadır.[19] Kaynarca köyü deniz seviyesinden yaklaşık 1.100 metre yükseklikte yer alır. Köyün sarp arazi yüksek dağlar ve derelerle kaplıdır. Köye eski adını veren Deviskel Çayı bu köyden geçer ve Borçka kasabasının güneyinde Çoruh Nehrine karışır.[20]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 458[2] |
| 2020 | 475[2] |
| 2019 | 485[2] |
| 2018 | 449[2] |
| 2017 | 587[2] |
| 2016 | 582[2] |
| 2015 | 605[2] |
| 2014 | 724[2] |
| 2013 | 930[2] |
| 2012 | 492[2] |
| 2011 | 517[2] |
| 2010 | 501[2] |
| 2009 | 522[2] |
| 2008 | 543[2] |
| 2007 | 566[2] |
| 2000 | 875[19] |
| 1990 | 1.079[19] |
| 1985 | 1.132[19] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Kaynarca, Turkey Page". Fallingrain.com. 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Borçka Kaynarca Köy Nüfusu". 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, VIII. cilt s. 356.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 118". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021.
- ^ a b ""Gonio kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2020.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 134.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 181, 193 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ "Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan'ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce), 2002, s. 66-67". 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021.
- ^ "Emrullah Alemdar, 1835 Tarihli Livane (Artvin) Sancağı 2767 Numaralı Nüfus Defterinin Değerlendirilmesi, Erzurum, 2019, s. 15, 115-121". 30 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 184 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 18, ISBN 9789941485244.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Kasım 2021.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 143, 148, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933, s. 212". 1 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010, s. 177, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 135, ISBN 9789941478178.
- ^ a b c d "Kaynarca Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010, s. 32, ISBN 9789944197526