Azerbaycan'da kayıtlı dünyaca önemli arkeolojik anıtlarının listesi

Azerbaycan'da kayıtlı dünyaca önemli arkeolojik anıtlarının listesi Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun 2 Ağustos 2001 tarih ve 132 sayılı kararı ile onaylanan ve Azerbaycan'da tescil edildiği belirtilen dünyaca önemli arkeolojik anıtların listesidir. Listedeki en eski anıtlar, Kuruçay kültür dönemine ait Füzuli ve Hocavend bölgelerinde bulunan Azıh ve Tağlar mağaralarıdır. Listelenen anıtlardan biri UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer almaktadır. Listelenen anıtlardan dördü kültürel, mimari ve tarihi koruma alanlarıdır.

Liste

№	Sit	Adres	Kısa Açıklama	Resim	Koordinantları
1	Azıh Mağarası	Azıh, Füzuli rayonu	Azıh Mağarası, Küçük Kafkasya Dağları'nın güneydoğu yamaçlarında, Karabağ bölgesinde, Kuruçay nehri sol kıyısında, nehir yatağından yaklaşık 3 km uzaklıkta ve 200-250 metre aşağıda yer almaktadır. Füzuli rayonunda, Azıh ve Salaketin köyleri arasında, deniz seviyesinden 1400 metre yükseklikte olan bir mağara kompleksidir. Azıh Mağarasının alanı 800 metrekareye kadar uzanır. Burada, uzunluğu 600 metreye kadar olan 8 koridor bulunmaktadır. Bazı koridorların derinliği 20-25 metreye kadar çıkar. Azıh Mağarası, Taş Devri insanlarının yaşadığı bir yer olarak ünlüdür. Mağara, 1960 yılında Mammadali Hüseynov'un liderliğindeki Azerbaycan Millî İlimler Akademisi'nin "Paleolitik Arkeolojik Seferi" tarafından keşfedilmiştir. Yapılan kazı çalışmaları sırasında on kültürel tabaka bulunmuştur. Mağarada Kuruçay kültürü, Aşölyen kültürü ve Musteryen kültürü dönemlerinde yerleşim olduğu belirlenmiştir. 1968 yılı Haziran ayında Mammadali Hüseynov'un liderliğindeki Paleolitik arkeolojik ekspedisyasının Azıh mağarasının V tabakasının IV horizontunda yaptığı kazılar sırasında, erken insanlara ait birkaç taş aracı ve çene kemiği bulunmuştur. Profesör Demir Hacıyev, Azıh Mağarasının çok tabakalı Paleolitik düşergesinin orta Aşölyen kültürüne ait tabakadan bulunan erken insanlara ait çene kemiği üzerinde uzun süren bilimsel araştırmalar yapmıştır.		39°37′9.08″K 46°59′18.97″D
2	Tağlar Mağarası	Büyük Tağlar, Hocavend rayonu	Hocavend rayonu Büyük Tağlar köyünün güneyinde, Kuruçay'ın sol kıyısında yer alır. Tağlar paleolitik mağarası, Kafkasya ve Orta Doğu'da iş aletlerinin uzun vadeli gelişim tarihinin ve yeni iş aletlerinin ortaya çıkış özelliklerinin incelenebildiği tek anıttır. 1963-1986 yıllarında mağarada yapılan arkeolojik kazılarda 8.000'den fazla taş obje ve 600.000'den fazla avlanmış hayvan kemiği bulunmuştur. İlk kez, Haziran-Temmuz 1963'te, M. Hüseynov liderliğindeki Paleolitik arkeoloji seferi, çok katmanlı Tağlar paleolitik mağarasında arkeolojik kazılar gerçekleştirdi. Tağlar mağarasındaki ilk arkeolojik kazılar sırasında, kampın çökeltilerinde 3 kültür katmanı kaydedildi.		39°37′06″K 45°57′17″D
3	Damcılı Mağarası	Taş Salahlı, Kazah rayonu	Kazah rayonunun Taş Salahlı köyünden Xram çayına kadar uzanan Aveydağ'ın Güneydoğusunda yer alan Damcılı Mağara yerleşimi, 1956-1958 yılları arasında M.M. Hüseynov'un liderliğindeki Paleolitik arkeolojik ekspedisyon tarafından kazılmıştır. M.M. Hüseynov'un yönlendirmesiyle yapılan Damcılı Mağara kazıları sırasında mağaranın çöküntüsünün karışık olduğu tespit edilmiş ve bu nedenle çöküntünün stratigrafisini belirlemek mümkün olmamıştır. Damcılı Mağarası'nda farklı dönemlere ait çöküntü katları ve maddi kültür kalıntıları birbirine karışmıştır. Damcılı Mağarası yerleşiminde yapılan arkeolojik kazılar sırasında 7.000'e kadar taş alet ve 2.000'den fazla avlanmış hayvan kemikleri bulunmuştur. Damcılı Mağarası'ndan bulunan taş aletleri arasında Musteryen ve Levalloisian tıpaları, çeşitli tiplerde kazıyıcılar, bıçaklar, kesici aletler, törpüler ve çok sayıda retüşlenmiş bıçaklar yer almaktadır. Damcılı Mağara yerleşiminden bulunan taş aletlerin hazırlama teknikleri ve tipolojileri temel alınarak, Musteryen, Mezolitik, Üst Paleolitik ve Neolitik dönemlere ait oldukları belirlenmiştir.		41°8′29″K 45°15′58″D
4	Kazma Mağarası	Tenenem, Şerur rayonu	Şerur ilçesine bağlı Tenenem köyünün 3 km kuzeydoğusunda, deniz seviyesinden 1450 m yükseklikte yer almaktadır. Kazma vadisinde bulunduğu için bu adı almıştır. 1983 yazında Nahçıvan'ın Ordubad ve Şarur bölgelerinde Paleolitik arkeolojik keşif gezisi sırasında keşfedildi. İlk keşif kazısı sırasında Kazma mağarasının çökellerinde 4 kültür tabakası kaydedilmiştir. I. ve II. tabakalarda yapılan arkeolojik kazılarda Orta Çağ, Tunç ve Kalkolitik dönemlere ait kil kaplar, III-IV. tabakalarda taş eşya ve av hayvanı kemikleri bulunmuştur. 1983 yılında yapılan arkeolojik kazı mağaradan çıkan taş ürünlerin teknik ve tipolojik çalışması sırasında Musteryen kültürü döneminde yapıldığı belirlendi.		39°30′46″K 45°10′28″D
5	Kobustan Millî Parkı	Kobustan, Karadağ rayonu	Bakü'ye 56 km. uzaklıkta, Karadağ ilçesine bağlı Kobustan kasabasında yer almaktadır. Kobustan uzun zaman Azerbaycanlı maldarlar için bir kışlık mekan olarak bilinmmiştir. Ancak oradaki maddi ve kültürel kalıntılar ile kaya üzeri resimler ilk defa Azerbaycan arkeologlarından Prof. İshak Ceferzade tarafından 1939-1940 yıllarında keşfedilmiştir. 1941'de başlayan Büyük Vatan Savaşı nedeniyle araştırmalar durdurulmuş ve 1947'de tekrar başlatılmıştır. İ. Ceferzade'nin yıllar süren zorlu bilimsel araştırmalarının ve incelemelerinin sonucunda 750 kayaya kazıma, oyma ve sürtme yöntemleriyle yapılmış 3500'den fazla insan ve hayvan figürü ve çeşitli semboller - petroglifler ortaya çıkarılmış ve 20 alt kaya sığınağı keşfedilmiştir. Bunların ardından İ. Ceferzade'nin liderliğinde, C. Rüstemov ve F. Muradova'nın yürüttüğü araştırmalar ve arkeolojik kazılar sonucunda birçok resim, yaşam alanları ve kültürel kalıntılar açığa çıkarılmıştır. Kobustan siti, burada insan yaşamının yaklaşık on bin yıl boyunca M.Ö. 10. binyıldan başlayarak 18. yüzyıla kadar kesintisiz devam ettiği ilginç bir özelliğe sahiptir. Kobustan'da bulunan maddi kültür kalıntıları kompleksinin tarih ve kültür için olağanüstü önemi göz önüne alınarak, Azerbaycan SSC Bakanlar Kurulu 9 Eylül 1966 tarihli kararıyla Kobustan Devlet Tarih ve Kültür Koruma Alanı olarak ilan edilmiştir. Koruma Alanı, büyük bir alanı kapsar ve temel olarak Büyüktaş, Kiçiktaş ve Cingirdağ dağlarını kaplıyor.		39°30′46″K 45°10′28″D
6	Alikemek Tepesi	Üçtepe, Celilabad rayonu	Üçtepe köyü Celilabad rayonunun İnceçay'ın sağ sahilinde yer almaktadır. Kalkolitik dönemine ait bir yaşam alanının merkezinde 600 metrekarelik bir alan kazılmıştır. Medeni tabakanın kalınlığı 5.1 metredir. Kazı sırasında altı yapı katının varlığı belirlenmiştir. Alt yapı katlarında duvarlar çamur tuğlasından inşa edilerek badanalı ve sıvalıdır. Yaşam alanının üst yapı katları, dörtgen biçiminde olup bir veya iki sıra çamur tuğlasıyla inşa edilmiştir. Ekonomik yapılar veya yardımcı binalar evlere bağlanmış ve özel geçitlerle bağlanmıştır. Yaşam alanının üçüncü yapı katında bulunan dairesel planlı kazma tipi binanın çapı yaklaşık 3 metredir. Duvarları düzenli bir şekilde beyazla boyanmış ve kırmızı oksurayla el yapımı süslemelerle işlenmiştir. Süsleme motifleri komşu daireler, nal şekilli desenler, paralel çizgiler ve noktalardan oluşmaktadır. Bu binanın gösteriş amacıyla inşa edildiği düşünülmektedir. Yaşam alanının tüm yapı katlarında çömlek kalıntıları bulunmuştur. Arkeolojik çalışmalar sonucunda Alikemek Tepesi'nde iki farklı biçimde evcilleştirilmiş at kemikleri bulunmuştur ki bu bulgu Kafkasya'nın yanı sıra Avrasya'nın tümünde atın evcilleştirilmesi hakkında en eski tarihi verilere sahip büyük bir yeniliktir.		39°20′13″K 48°25′19″D
7	Çalağantepe	Əfətli, Ağdam rayonu	Əfətli köyü, Ağdam rayonunda yer alan Neolitik döneme ait yaşam alanıdır. Çalağantepe yaşam alanında, 315 metrekarelik bir alan üzerinde kazı çalışmaları yapılmıştır. Arkeolojik tabakanın kalınlığı 4.3 metredir. Kazı sırasında bulunan yapılar dairesel formdadır ve bir dizi çamurdan yapılmıştır. Binalardan biri (No. 26), araköşe duvarla iki bölüme ayrılmıştır. Bölme duvarda, evin bir bölümünü diğerine bağlayan bir geçiş yeri bulunmaktadır. Yer döşemesinde hazine, iç duvarda ise iki kez beyazlatılmış sıvalara rastlanmıştır. Beyazlatılmış duvarlar kırmızı boya ile süslenmiştir. Bu süslemelerin yarı daire ve daire işaretleri olduğu kalmıştır. Muhtemelen bu bina ziyaret yeri olarak kullanılmıştır. Araştırma sırasında farklı iş aletleri keşfedilmiştir, bunlar arasında ok ucu, obsidyen ve çakmak taşından yapılmış kazı dişleri, delici ve cilalayıcı aletler bulunmaktadır. Çalağantepe'nin seramik ürünleri bitki karışımından yapılarak kırmızı renkte pişirilmiş ve cilalanmıştır. Kapların birçoğu oyma süslemelerle süslenmiş ve koyu kırmızı boya ile kaplanmıştır. Bazı kaplar koyu kahverengi renkte, birbirinin içine geçmiş karelerle süslenmiştir. Kaplardan birinin boynu gövdesine doğru çıkıntılıdır. Çalağantepe'den bulunan bebek mezarlarında yastık ve yorgan kalıntıları belirlenmiştir. Mezarlar aynı zamanda taş, ok ucu, fildişi ve bakırdan yapılmış süslemeler içermektedir. Buğday kalıntıları Çalağantepe abidesinin MÖ 5. yüzyıla ait olduğu, radyokarbon analizi sonrasında tespit edilmiştir. 1983 yılında Ağdam şehrinde açılan Ekmek Müzesi'nin en eski sergileri Çalağantepe'den bulunan buğday kalıntıları olmuştur.		40°1′29″K 47°6′43″D
8	Leyla Tepe Medeniyeti	Quzanlı, Ağdam rayonu	Ağdam rayonunun Quzanlı kasabasında yer alan yerleşim yeri, Kalkolitikdöneme ait bir yaşam alanıdır. Anıtın yüzey malzemeleri iki gruba ayrılabilir. İlk grup, kumla karıştırılmış çamurdan yapılmış oldukça basit hazırlanmış kaplar içerir. Bazılarının üzerinde çubuk benzeri alet izleri bulunurken diğerlerinin kenarı oyma çizgilerle süslenmiştir. İkinci grup ise bitki lifleriyle karıştırılmış çamurdan yapılmış, kırmızı renkte pişirilmiş ve bazen yeşilimsi renkte sırla kaplanarak siyah desenlerle süslenmiş çömleklerden oluşur. Yeşilimsi çömlekler Obeyd kültürü çömlekleri ile benzerlik gösterir. Kazılar sırasında, dörtgen biçimli dört bina kalıntısı bulunmuş ve bu binalar arakarılarıyla birkaç bölüme ayrılmıştır. Bu binaların kalıntıları üzerinde, çapı 1 metreye kadar ulaşan yuvarlak şekilli çanak çömlek kalıntıları tespit edilmiştir. Kupa tipi kapların bazıları çömlek kalıplarında hazırlanmıştır. Leyla Tepe'nin seramik ürünleri, tam bir form ve kaliteye sahip olması nedeniyle Kultepe ve Şomutepe materyallerinden tamamen farklıdır ve bu, Kalkolitik kültürü ile Kur-Aras kültürü arasında bir ara dönem olduğunu gösterebilir.		40°09′31″K 47°09′39″D
9	Töyretepe	Aşağı Göyeəli, Ağstafa rayonu	Ağstafa rayonu Aşağı Göyceli köyü topraklarında, Şomutepen'nin 2 km kuzeydoğusunda yer alan Neolitik-Tunç Çağı dönemine ait bir yerleşim yeridir. Yerleşimde 1961, 1962, 1964 ve 1965 yıllarında 100 metrekarelik bir alan üzerinde kazılar yapılmıştır. Kazılar sırasında beş yapı katı ortaya çıkarılmıştır. Töyretepe'nin en alt beşinci yapı katında, yarı yeraltı bir temel tipine sahip daire şeklinde bir binanın kalıntıları, aynı zamanda tuğlalardan yapılmış bir sıra daire şeklinde yapı kalıntıları bulunmuştur. Töyretepe'nin diğer yapı katlarında daire şeklinde yapı kalıntıları keşfedilmiştir. Evlerin içinde zemine gömülü seramik kapları da bulunmuştur. Töyretepe'nin ikinci ve birinci yapı katlarında dikdörtgen ve daire şeklinde yapı kalıntıları da keşfedildi. Bu binalardan bazıları, 4 numaralı yapı olarak adlandırılan yapı gibi iki sıra güneşte kurutulmuş tuğlalardan yapılmıştır. Töyretepe'den taş ve kil malzemeden yapılmış araçlar, öğütme taşları, dövme taşları, kil ve sümüklüdan yapılmış yarı mamul ürünler ve taştan yapılmış insan figürleri elde edilmiştir.		41°06′59″K 45°28′56″D
10	Mişarçay	Celilabad	Celilabad şehrinin 1,5 km kuzeydoğusunda, aynı adı taşıyan nehrin sahilinde, Kalkolitik - Erken Demir Çağları'na ait bir yerleşim yeri bulunmaktadır. Mişarçay'ın alt tabakası Kura-Aras kültürü'ne, üzerinde yer alan tabakası ise Orta Tunç Çağı'na ait malzemeler sağlamıştır. Kura-Araz tabakasından farklı olarak (4,5 m) Orta Tunç Çağı tabakasının oldukça az kalınlığı, bu dönemde yerleşim yerinin yarı göçebe hayvancılığa dayandığını göstermektedir. Bu tabakada yerleşim yerinden taş ve kemik aletler ile seramik eserleri bulunmuştur. Seramik eserleri morfolojik ve teknolojik özelliklerine göre iki gruba ayrılır. Birinci grup kahverengi renkli, koyu benekli, yeterince hazırlanmış mutfak kaplarını içerir. Onların kil bileşimi kumaş, öğütülmüş çanak çömlek ve öğütülmüş çanak çömlek parçalarından oluşur. Bu kapların arasında geniş ağızlı, silindirik boyunlu, çift kulplu kaplar dikkat çeker. Yüzeyleri parlaklaştırılarak kırmızı bir renkle kaplanmıştır. Gövdelerinin üst kısmı ve boyunları çizgi şeklinde el yapımı motiflerle süslenir. Boyunlarının altında ağaç şekilli süslemeler, altlarında ise noktalı üçgenler düzenlenmiştir. İkinci grup gri ve siyah renkli, nazik duvarlı seramikleri içerir. Kil kompozisyonları ince kum içerir, iyi parlaklaştırılır ve parlarlar. Bu gruptaki dikkat çekici örnekler, ince çizgili süslemeler ve koni biçimli süslemeli kaplardır. Bu grup seramiklerin süslemesi, çizgiler ve noktaların kombinasyonlarından büyük ölçüde yararlanır.
11	Babaderviş	Demirçiler, Kazah rayonu	Bu, Kazah rayonu Demirçiler köyünde bulunan Tunç çağına ait bir yaşam alanıdır. Antik yerleşim yeri, Ağstafaçay vadisinin dağ silsilesi ile birleştiği yerde bulunan tepelerden birinin üstünde kurulmuştur. 600m² alanında yapılan kazılar sırasında, Kalkolitik döneme ait yarı gömme tipi evlerin tasvir edildiği en eski kültürel tabakalar keşfedilmiştir. Üzerinde yer alan Karaz kültürü dönemi tabakasının kalınlığı 50–60 cm'dir. Bu döneme ait küller, güneşte kurutulmuş tuğla parçaları, işlenmiş çanak çömlek kalıntıları, nehir taşları ve diğer malzeme kültürü kalıntıları bulunmuştur. Tabakada amaçlı olarak kullanılmış 25 ocağa rastlanmıştır. Ocağın içinde çanak parçaları, ev eşyaları, hayvan kemikleri ve yanmış dokuma kalıntıları keşfedilmiştir. Kazının merkezi bölümünde taştan yapılmış köşeli bir spiralli stela bulunmuştur. Bu stelanın muhtemelen bir ritüel ocağı ile birlikte tek bir kompleksin içinde ziyaretgah rolü oynadığı düşünülmektedir. Yerleşim alanında, dairesel planlı, yerüstü yapıların varlığını gösteren birçok mimari kalıntı, güneşte kurutulmuş tuğla kırıkları, su kanalları parçaları, nehir taşları ve diğerlerine rastlanmıştır. Yerleşim alanında bulunan seramik ürünleri çeşitlidir. Bir grupta daha arkaik formlarda, kabaca yapılmış kaplar çoğunluktadır. Diğer grupta siyah cilalı, süslemeli kaplar bulunmaktadır. Muhtemelen, bu bölgede Kura-Aras kültürünün tüm evrelerinde yerleşim olmuştur.		41°04′22″K 45°18′18″D
12	Kültepe ve Mahta	Mahta, Şerur rayonu	Mahta Kültepe'si yerleşimi, Şerur rayonu Mahta köyünün batısında, Aras nehrinin sol kıyısında yer almaktadır. Demiryolunun inşası sırasında güneybatı kısmı tahrip olmuştur. Yerleşim bölgesinin bozulmamış kısmının alanı 3 hektardır. 1988-1989 yıllarında V.H.Aliyev ve S.H.Aşurov yerleşim bölgesinde 100m²'lik alanda araştırma yapmışlar, taş temel üzerinde tuğladan yapılmış inşaat kalıntıları, kil çömlek parçaları ve soba parçaları bulmuşlardır. Keşif araştırmaları sırasında yerleşimin çevrelediği alanda antik bir taş tapınak ortaya çıkarılmış ve içinde taş putlar bulunmuştur. Yerleşmeye ait çanak çömlek ve yapı kalıntıları Kura-Aras kültürünün orta evresine aittir. Muhtemelen yerleşim yeri sakinleri bir zamanlar Arpaçay'dan çekilen su kanalını kullanmışlardır.		39°35′18″K 44°56′52″D
13	I. Kültepe	Kültepe, Babek rayonu	Babek rayonunun Kültepe köyünde yer alan Kalkolitik -Tunç çağına ait bir yerleşim alanıdır. Toplam alanı 1.5 hektardır. Yaşam alanında 1951-1964 yılları arasında O.H. Hebibullayev tarafından yapılan kazılar sırasında 22.2 metre kalınlığına sahip 4 kültürel tabaka keşfedilmiştir. Kazıların stratigrafisi, yerleşimin Kalkolitik tabakasının Kura-Aras dönemi yaşam alanının üzerinde yer aldığını göstermektedir. O.H. Hebibullayev'e göre, Kura-Aras tabakası Kalkolitik tabakadan 30–40 cm kalınlığında steril bir tabaka ile ayrılmıştır. Kura-Aras kültürüne ait olan ikinci kültürel tabaka, yerleşimin yüzeyinden 3.4-4.5 ila 12.4-1.3 metre derinlikte yer almaktadır. Kültürel kalıntılar açısından zengin olan bu tabaka 8.5–9 m kalınlıktadır. Kültürel katman çeşitli boyutlarda nehir taşları, çiğ tuğla parçaları, osteoloji kalıntıları, obsidyen, çakmaktaşı parçaları, kömür kalıntıları, kül ve toprak katmanlarından oluşmaktadır. Kül kalıntıları genellikle sobaların, ocakların ve ateş yerlerinin çevresinde yoğunlaşmıştır. Bu katmandan çeşitli taş, kemik, metal eşyalar ve seramik ürünleri keşfedilmiştir. Kültepe'de, Kura-Aras kültürüne ait toplamda 14 yapı katı keşfedilmiştir. Bunlar benzer mimari ve evcil komplekslere sahiptir. Alt katlarda çoğunlukla daire planlı evler bulunurken, üst katlardaki evler genellikle dikdörtgen şeklindedir. Bazı daire planlı evlerde dikdörtgen uzantılar bulunmaktadır. Yapı malzemesi olarak nehir taşları, çiğ tuğla ve kil kullanılmıştır.		39°16′13″K 45°27′07″D
14	II. Kültepe	Aşağı Uzunoba, Babek rayonu	Babek rayonunun Aşağı Uzunoba köyünde yer alan Tunç Çağı'na ait bir yaşam alanıdır. Abidenin alt tabakası Kura-Aras kültürü dönemine aittir. Kültürel tabakanın kalınlığı, arazinin şekline bağlı olarak değişmektedir. Yaşam alanında ikinci kazı alanında, 200m² alanda yapılan kazılar önemli sonuçlar vermiştir. Bu alanda Kura-Aras tabakası abidenin üstünden 4-4,5 ila 14 metre derinlikte bulunmaktadır. Tabakanın kalınlığı 9,5-10 metredir. Abidenin stratigrafisi, eski dönemde yaşam alanının başlangıçta bataklık olduğunu gösteren Cehriçay'ın girintili-çıkıntılı sahilinde kurulduğunu göstermektedir. Kültürel tabakanın bazı yerlerde kesintiye uğraması, alanın ilk zamanlarda bataklık olduğunu göstermektedir. Tabakanın toplanmasıyla yaşam alanı düzeltilmiş ve düzenlenmiştir. Kültürel tabaka, kireç, tuğla duvar, osteoloji ve kömür kalıntılarından, ayrıca kül ve yanmış toprak tabakalarından oluşmaktadır. Tabakada obsidiyen ve çakmaktaşı bıçakları, çanak çömlek parçaları, taş mührük ve metal eşyalar bulunmuştur. Kültürel tabakanın ardışık sırası kesimlerde açıkça izlenebilir. Binaların duvarları başlangıçta kireçe benzese de, daha yakından incelendiğinde tuğlalarla yapıldığı ortaya çıkmıştır. II Kültepenin İlk Tunç Çağı tabakasında 14 yapı katı olduğu tespit edilmiştir.		39°16′29″K 45°26′23″D
15	Serkertepe	Serkerli, Haçmaz rayonu	Haçmaz rayonunun Serkerli köyünde köyünde bulunan Tunç Çağı yerleşimidir. 1982-1986 yılları arasında Haçmaz rayonundaki Serkertepe'de yapılan kazılar sırasında, bu döneme ait yapıların mimarisini kısmen restore etmek mümkün olmuştur. Burada saman karışığı olan çamur tuğlalardan yapılmış dairesel planlı bir yaşam binasının kalıntıları bulunmuştur. Bütün evlerin içinde düzleştirilmiş çamur tuğla ile yapılmış, yukarı doğru biraz genişleyen ocaklar kaydedilmiştir. Evlerin döşemesine çamur tuğlalar döşenmiş ve taşlarla suvanmıştır. Erken Tunç dönemine ait kültürel tabakanın kalınlığı 4 metre olmuştur. Yaşam alanında yapılan araştırmalar sırasında Erken Tunç dönemine ait bir ziyaretgah keşfedilmiştir. Serkertepe'den bulunan bu ziyaretgah, Erken Tunç döneminde yaşayan insanların ideolojik görüşlerini öğrenmek için özellikle önemlidir. Ziyaretgahın iç düzenlemesine göre II. Kültepe'den bulunan ziyaretgahlara benzerlik gösterir. Ancak Serkertepe ziyaretgahı daha iyi korunmuştur. Merkezi bölümünde dairevi planlı bir ocak, kuzey duvarı yakınında kurban alanı, ocağın yakınında altı boynuzlu şekilli çıkıntılı ocak ve kurban alanından uzakta boynuzlu şekilli çıkıntılar olan taş ayaklıklar bulunmuştur. Araştırmacıların görüşüne göre, Serkertepe'den bulunan seramik ürünleri üzerindeki zengin motifli süslemeler, Ay, Güneş ve at tasvirleri eski insanların ideolojik inançlarını yansıtmıştır. Bulunan tapınaklar, verimlilikle ilgili törenlerde verimliliğin kaynağı olarak kabul edilen öküz kültü ile birlikte, gök cisimlerine saygının da önemli bir rol oynadığını göstermektedir.		41°24′24″K 48°46′22″D
16	Üzerliktepe	Ağdam	Ağdam şehrinin doğusunda, coğrafi açıdan elverişli bir konumda bulunmaktadır. Yaşam alanı düzensiz oval plana sahiptir. Kuzeyden güneye doğru en geniş çemberinin çapı 202 metredir. Arkeolojik kazılar 484 metrekarelik bir alanda gerçekleştirilmiştir. Doğal bir tepe üzerine kurulmuş olan yaşam alanında, kültürel tabakanın kalınlığı 3 metredir. Arkeolojik kazılar sırasında 3 yapı katı ortaya çıkarılmıştır. Birinci yapı katı, farklı amaçlı çukurların varlığıyla karakterize edilir. Bazıları mutfak artıkları ve küllerle doludur. Saman döşeli çukurlar ise hayvanları saklamak için kullanılmıştır. Bu katmanda, direklerden inşa edilmiş bir yaşam binasının kalıntıları bulunmuştur. Duvarları kalın çubuklarla dokunmuş ve kil ile suvanmıştır. Binanın çatısı ağaç kabukları ile, zemin döşemesi ise hasırla kaplanmıştır. Döşemede gil (kil ve saman karışımı bir malzeme) kap kalıntıları ve dağılmış ocakta gil soba kalıntıları bulunmuştur. Ocağın yakınından çakmaktaşı bıçaklar, sürtgüler ve taş tokmaklar elde edilmiştir. Bu ev K.X. Kuşnareva tarafından "tökmeçi evi" olarak nitelendirilmiştir. Bu tabakadan çıkan gil eşyalar, mutfak ve ev eşyaları olmak üzere 2 gruba ayrılmıştır. Seramik ürünleri boz veya siyah renkte pişirilmiştir. Ev eşyaları iyi bir şekilde cilalanmıştır. Kaplar çeşitli motifli kabartma süslemelerle süslenmiştir. İkinci ve üçüncü tabakanın seramiği K.X. Kuşnaryeva tarafından bir bütün olarak kabul edilmiştir. Bu dönemde gil mamulatının hazırlanmasında önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Alt tabakada kullanılan kabartma süsleme, daha karmaşık süslemelerle değiştirilmiştir. Bu dönemde Üzerliktepe'nin siyah renkli seramiğinden tamamen farklı boyalı kaplar ortaya çıkmıştır. K.X. Kuşnaryeva, boyalı kapların ortaya çıkmasını çömlekçiliğin geliştirilmesindeki ilerlemeyle ilişkilendirir.
17	Gemikaya Petroglifleri	Nesirvaz, Ordubad rayonu	Gemikaya, Küçük Kafkas sıradağlarının en yüksek zirvesi olan Kapıcığ'ın mitolojik adıdır. O, Ordubad şehrinin 60 km kuzeyinde, Tivi ve Nesirvaz köyleri arasında yer almaktadır. Dağın güney yamaçlarına dağılmış metamorfik tüf parçalarının doğal aşınması sonucu, eski insanların yaşam tarzını ve düşüncelerini yansıtan çizimler ortaya çıkmıştır. Gemikaya resimleri ilk kez 1969 yılında kaydedilmiştir. 1969-1971 yıllarında Gemikaya'nın güney yamaçlarında Karankuş, Nebiyurdu ve Camışölən yaylalarında, deniz seviyesinden 3500-3700 metre yükseklikte V.H.Aliyev tarafından yüzlerce kaya resmi bulunmuştur. 2001-2005 yılları arasında yapılan araştırmalar sırasında Gemikaya'da iki binden fazla kaya üstü resim kaydedilmiştir. Kaya üstü resimler arasında ov sahneleri, özellikle dikkat çekicidir. Bazı resimlerde, dağ keçilerinin avlanması veya yakalanması tasvir edilir. Dağ keçileri çiftleri, birbirlerine karşı duran şekilde betimlenmiştir ve muhtemelen onların dövüş sahnelerini yansıtmaktadır. Kaya üstü resimler arasında öküz, geyik ve pars tasvirleri de bulunur. Atların, köpeklerin ve fantastik yaratıkların resimleri de Gemikaya'nın taş üstü sanatında önemli bir yer tutar. Bazı hayvanlar, farklı el çizgilerinin birleştirilmesiyle yaratılmıştır. Gemiqaya taş üstü resimlerinin arasında insan figürleri de önemli bir yer tutar. Bunlar genellikle zarif çizgilerle çizilmiş silüet resimleridir. Şekillerin başları yuvarlak, ayakları aralıklı veya dizlerden bükülmüş halde, elleri yukarı kaldırılmış olarak tasvir edilmiştir.		39°9′36″K 45°55′12″D
18	Sarıca-Minberek sitleri	Minberek düzü, Kah rayonu	M.Ö. IV-III bin yıllara ait bir anıtlar kompleksidir. Kompleks, 200'den fazla kurgan içermektedir. Sarıca-Minberek anıtlar grubu 1984 yılından itibaren bilimsel araştırmalara tabi tutulmuştur. Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Arkeoloji ve Etnografi Enstitüsü çalışanlarının gerçekleştirdiği arkeolojik keşif, kazı ve bilimsel araştırma çalışmaları sonucunda bu bölgede dört eski yerleşim yeri, geçici konaklama alanları, Tunç Çağı'na ait yüzlerce kurgan, iki nekropol, eski ziyaret alanları ve kale kalıntıları belirlenmiş ve arkeolojik araştırmalara konu olmuştur. Yapılan bilimsel araştırmalar sonucunda bu alanın M.Ö. IV. bin yıldan itibaren yoğun bir şekilde yerleşime açık olduğu, büyük bir ticaret yolunun geçtiği ortaya çıkarılmıştır. Sarıca-Minberek bölgesi, Kura-Aras kültürünün yayıldığı ve geliştiği bir alan olup, kurgan altı gömü adetini M.Ö. III. bin yıldan MÖ I. bin yılın ortalarına kadar izlemek için fırsat sağlar. Minberek yerleşim yerlerinde kültür katının kalınlığı 4 metreden fazladır. Burada Hocalı-Gedebey kültürü ve Yaloylutepe kültürleri de kendi abideleriyle temsil edilmiştir. Arkeolojik kazı çalışmaları sırasında elde edilen maddi ve kültürel örnekler, Tunç ve Demir Çağlarını izlemeye, bu uzun süreçte yerli halkın gömü adetlerini, taşlara işlenmiş manevi kültürlerini, mitolojik ve felsefi dünya görüşlerini öğrenmeye olanak sağlar.
19	Yezidabad kalesi	Nahçıvan	Nahçıvan şehrinin güneyinde yer alan erken Orta Çağlara ait bir kale. Bu kale aynı zamanda Orta Çağ'da Nahçıvan şehrinin Narınkale bölümü olarak da bilinir. Kalenin son Sasani hükümdarı Yezdəgird (632 - 651/652 yılları) tarafından inşa edildiği düşünülmektedir. Kale'nin inşa tarihi tam olarak bilinmemektedir. 1957-1959 yılları arasında yapılan kazılar sırasında zengin arkeolojik malzemeler, özellikle seramik parça, taş mızrak uçları bulunmuştur. Arkeolojik kazılardan elde edilen bu taş mızrak uçlarının Tunç çağında (M.Ö. III-II bin yıllar) savaş malzemelerinde kullanıldığı bilinmektedir. Türk gezgini Evliya Çelebi'nin verdiği bilgiye göre, Moğollar kaleyi yıkmışlar. Daha sonra Nahçıvan'ı ziyaret eden Jean Chardin ve Frehang da bu kaleden bahseder. Kale, 18. yüzyıla kadar faaliyet göstermiştir. Nahçıvan şehrinin 1827 yılı planında bu kale şematik olarak belirtilmiştir. Plana göre, kale iki kısımdan oluşmaktadır - küçük kale (Narınkale) ve büyük kale. Büyük kale, Narınkale'ye göre daha fazla yıkıma maruz kalmıştır. Büyük kale, dikdörtgen şeklinde (185x400 m) olan alanı 74.000 m²'dir. Narınkale'ye göre daha sonra inşa edildiği veya restore edildiği düşünülen bu kalenin sağlam kalmış, düz taşlarla kaplanmış duvarları ve kare şeklinde (19x19x5 cm) çatı izleri taşıyan yapı kalıntıları, inşasının Orta Çağa ait olduğunu göstermektedir. Narınkale'ye komşu olan bu kalenin duvarlarının sağlam kalmış kısımlarının kalınlığı 3,5 m'den 4 m'ye kadar çıkar. Narınkale'nin yanında olan bu kalenin çoğunlukla 10 m çapında dairesel kulenlere sahip olduğu tahmin edilmektedir. Muhtemelen, Narınkale'nin girişi batı köşesindeki kule ile birlikte olmuştur.		39°11′43″K 45°24′50″D
20	Borsunlu kurganları	Borsunlu, Terter rayonu	Nekropol, Borsunlu köyü çevresinde, İnceçay'ın orta akarsularında yer almaktadır. Borsunlu nekropolündeki kurganların bir grubu H.F. Ceferov tarafından araştırılmıştır. Ayrı ayrı gruplar halinde toplanan kurganlar, H.F. Ceferov tarafından beş tipe ayrılmıştır. Kurganların bazıları taş bloklarla çevrilidir. Kurganın altında yer alan mezar odaları dörtgen şekilli olup mezar taşlarıyla kaplanmıştır. Bazı mezar odalarının giriş yolları bulunmaktadır. Borsunlu kurganları için inhumasyon, kremasyon ve aynı zamanda kolektif gömü ritüelleri karakteristiktir. Borsunlu nekropolünde incelenen 1 numaralı kurganın mezar odası dairesel, 30 numaralı kurganın mezar odası ise dörtgen şeklindedir. Mezarlardan insan iskeletine ait kalıntılar, siyah cilalı çanak çömlek parçaları ve diğer kültüre ait kalıntılar bulunmuştur.		40°26′37″K 46°51′48″D
21	Zazali tapınağı	Zazalı, Samuh rayonu	Samuh rayonunun Zazalı köyü arazisinde, merkezden 4 km uzaklıkta bulunan Son Tunç - Erken Demir çağına ait bir tapınaktır. Muhtemelen sonraki dönemde restore edilerek Hristiyan mabedi olarak da kullanılmıştır. Şu anda dağılmak tehlikesi altındadır. Tapınak yaklaşık olarak 35-40 metre uzunluğunda ve 4-5 metre genişliğindedir. Şu anda yerin altında kaldığından görünmez durumdadır. Ancak Zazalı köyünün yaşlıları bu tapınağın yer yüzeyinden yaklaşık 3 metre aşağıda inşa edildiğini ve 40-50 yıl önce içine girmenin mümkün olduğunu söylüyorlar.		40°43′05″K 46°28′25″D
22	Hocalı kurganları	Hocalı rayonu	Hocalı-Gedebey kültürü'nün en iyi incelenmiş anıtlarından biridir. Bu anıt, Anıt, Hocalı yakınlarındaki bir Tunç Çağı mezarlığıdır. Burada çok büyük olmayan kurganlar ve kromlechler keşfedilmiştir. Bu kurganlarda tek ve toplu gömüler yapılmıştır. Bazı kurganlarda ise yakma geleneğinin izleri görülmüştür. Anıtlarda, Hocalı-Gedebey kültürü için karakteristik olan seramik, silah ve süs eşyaları bulunmuştur. Hocalı'da araştırılan 11 numaralı kurgan, özellikle önemli sonuçlar vermiştir. Bu kurgandan Asur kralı Adadnirari'nin adının yazılı olduğu mühür bulunmuştur. İ.İ. Meşaninov bu mühürü M.Ö. VIII. yüzyıla tarihlendirmiştir. Ancak sonraki araştırmalarda, bilim insanları bu mührü I. Adadnirari dönemine, yani yaklaşık M.Ö. IX. yüzyılın sonuna ve M.Ö. VIII. yüzyılın başına tarihlendirmişlerdir. Hocalı kurganlarından bulunan ev tipi küplerden birinin sapında buğday resmi vardır.
23	Şahtahtı arkeolojik anıtlar kompleksi	Şahtahtı, Kengerli rayonu	Şahtahtı yerleşim yeri, Kengerli rayonunun Şahtahtı köyü yakınlarında, Kıvrak yaylasının güney yamacında, elverişli bir coğrafi konumda bulunmaktadır. A.K.Alekberov tarafından 1936 yılında yapılan küçük kazı çalışmaları sırasında, 3 metre kalınlığındaki bir metal tabakaya rastlanmıştır. 1979-1981 yıllarında Şahtahtı yerleşim yerinde 100m² alanında arkeolojik kazılar gerçekleştirilmiştir. Kazılar sırasında Orta Tunç Çağı'na ait savunma duvarı kalıntıları, taş objeler ve metal eşyalar keşfedilmiştir. Buluntular arasında monokrom boyalı seramik kaplar ve basma desenli metal kap parçaları da bulunmaktadır. Burada bulunan yaşam binaları yıkıldığı için planlarını belirlemek mümkün olmamıştır. Kalan duvar kalıntılarına dayanarak, büyük olasılıkla çakıl taşları ve tuğla kullanılarak inşa edildiği söylenebilir. Savunma duvarının uzunluğu 20, genişliği 2.3, yüksekliği 1.2 metredir. Şahtahtı yerleşim yerine yakın bir konumda iki büyük nekropol bulunmaktadır. Bunlardan biri yerleşim yerinin kuzeydoğusunda, diğeri ise güneybatısında yer almaktadır. Her iki nekropolde, Tunç Çağı'nın farklı evrelerine ve Erken Demir Çağı'na ait mezar yapıları incelenmiştir. Kuzeydoğudaki nekropolde Orta Tunç Çağı'na ait mezarlar çoğunluktadır ve mezarlar taş sandık tipindedir. 1936 yılında bu nekropolde A.K.Alekberov tarafından araştırılan bir mezar, taş sandık tipinde olup, içinde tam bir at iskeleti, 1 adet polikrom boyalı küp, 29 adet boz renkli basit kap ve diğer eşyalar keşfedilmiştir. İkinci nekropoldaki mezarlar da taş sandık tipindedir. Ancak buradaki taş kutular dışarıdan işaretlenmemiştir. Bu nekropol alanı, tesadüfen yapılan inşaat çalışmaları sırasında keşfedilmiştir. Bu nekropolde kaydedilen mezarlardan bazılarının malzemeleri V.H.Aliyev tarafından yayınlanmıştır. Mezarlarda polikrom boyalı kaplar, metal eşyalar ve bir adet silindirik mühür bulunmuştur. Bu nekropolde yapılan kazıların çoğu Geç Tunç ve Erken Demir Çağı'na aittir. Mezar yapıları çoğunlukla taş sandık tipindedir ve bazılarında insan iskeletine rastlanmamış, bazılarında ise yanmış kemik izleri görülmüştür.		39°22′19″K 45°05′46″D
24	Oğlankale yerleşimi	Oğlankale, Şerur rayonu	Şerur rayonunun Oğlankale köyünde, Arpaçay çayının kenarında bulunan Karatepe dağında bulunuyor. Oğlankale yerleşiminin alanı 40 hektar ve kültürel tabakanın kalınlığı 3 metreden fazladır. Dağın kuzey yamaçları dikkenarlıdır, diğer yamaçlar ise muhteşem savunma duvarları ile çevrilidir. Bu duvarlar, uzunluğu 1.5 ila 3 metre arasında olan ve 1 metreden daha kalın olan sağlam yontulmuş taşlardan yapılmıştır. Bu nedenle, Oğlankale'yi siklop yapılarına benzeten araştırmacılar da vardır.. Oğlankale'deki kazılar, buradaki savunma yapılarının M.Ö. 9. yüzyıla kadar uzandığını göstermektedir. Oğlankale'nin merkezinde, 70x100 metrelik bir alan olan meydanlarda taş sütun kalıntıları bulunmuştur, bu da burada eskiden saray ve tapınak tarzı muhteşem binaların olduğunu göstermektedir. Bazı meydan alanları duvarlarla çevriliydi.		39°35′41″K 45°03′28″D
25	Çobantaşı yerleşimi və nekropolu	Dağ Kesemen, Ağstafa rayonu	Ağstafa rayonu Dağ Kesemen köyünde yer alan Erken Tunç - Erken Demir çağlarına ait bir yerleşim yeridir.		41°05′56″K 45°23′39″D
26	Büyük galaça	Söyüdlü, Gedebey rayonu	Gedebey ilçesi, Söyüdlü köyünde yer alan Erken Tunç - Erken Demir Çağı'na ait yerleşim yeri ve savunma kalesidir. Devasa taşlardan yapılmış yüksek bir kaledir. Uzmanlara göre ilk demir çağında inşa edilen bu kalenin savunma amacı vardı. 1947 yılında burada bazı kazı ve arama çalışmaları yapılmıştır.		40°32′51.81″K 45°54′4.16″D
27	Niftalı kurganları	Hubyarlı, Cebrayıl rayonu	Bunlar Cebrayıl ilçesine bağlı Hubyarlı köyünde bulunan Tunç Çağı anıtlarıdır.
28	Kızılburun yerleşimi	Tezekend, Kengerli rayonu	Kızılburun yerleşimi Nahçıvan şehrinin 18 km güneyinde, Aras Nehri'nin sol kıyısında, Kızılburun olarak bilinen bölgede bulunuyor. Yerleşimin korunmuş alanı 2 hektardır. Burada, 1969 yılında iki farklı alanda arkeolojik kazılar yapılmıştır. İlk kazı alanının boyutu 3 x 3.5 metredir ve keşif niteliğindeydi. Bu alanda, bej ve kırmızı renkli seramikler, monokrom boyalı çanak çömlek parçaları ve çömlek tezgahı ağırlıkları bulunmuştur. İkinci kazı alanı (10 x 10 metre) 3 metre kalınlığında bir kültürel tabakanın daha iyi korunduğu belirlenmiştir. Araştırma sırasında, Orta Tunç Çağı'na ait dörtgen ve oval yapı kalıntıları 1.6 metre derinlikten bulunmuştur. Yapılardam bej ve kırmızı renkli basit seramikler, monokrom boyalı çanak çömlek parçaları, obsidiyen bıçaklar, çömlek tezgahı ağırlıkları, taş öğütme araçları, kemik iğneleri ve çömlek parçaları ortaya çıkarılmıştır. Yerleşim alanının yanında Kızılburun nekropolu bulunuyor. Nekropol, 1895 yılında taş kutu tipi mezarların kazara çökmesiyle keşfedilmiştir. N.V. Fyodorov ve I.I. Meşaninov tarafından yapılan kazılar sonucunda, Orta Tunç Çağı'na ait birkaç mezara ait abideler nekropolde ortaya çıkarılmıştır.
29	Çalhankale kurganları	Çalhankale, Kengerli rayonu	Kengerli rayonu Çalhankale köyü topraklarında bulunan Tunç çağı anıtlarından oluşan bir komplekstir. Kale, Cehriçay çayının güney-doğu yönünde, deniz seviyesinden 1840 metre yükseklikte yer almaktadır. Çalhankale Cehriçay vadisinden doğudan ve kuzeyden ulaşmak mümkündür. Vayhır kalesi gibi, burada da arkeolojik materyallar bulunmamıştır. Muhtemelen kale, sürekli bir yerleşim yeri olarak değil, tehlike durumunda savunma amacıyla kullanılmıştır. Çalhankale düz yüzeyli sarp bir kayanın güney yamacına inşa edilmiştir ve tek duvardan oluşmaktadır. Bu bölüm, doğal olarak korunmadığından savunma duvarına ihtiyaç duyulmuştur. Doğu-batı yönündeki bu duvarın uzunluğu yaklaşık 350-360 metredir. Duvarın batı ucu yüksek bir uçuruma, doğu ucu ise sarp bir kayalığa bağlanmaktadır. Kale duvarı düz bir şekilde değil, yerin şekline uygun olarak inşa edilmiş ve içeriden ve dışarıdan çıkıntılarla güçlendirilmiştir. Duvarın kalınlığı 2.3-2.7, yüksekliği ise 2.5-2.7 metredir. İlk dönemlerde duvarın daha yüksek olduğu düşünülmektedir. Çalhankale savunma duvarının en önemli özelliği, duvarların belirli bir mesafede dışarı ve içeri doğru çıkıntılı bir şekilde inşa edilmesidir. Kalenin güney-batısında ve güney-doğusunda iki kapısı bulunmaktadır. Güney-batı kapısının genişliği 2.4-2.5, yüksekliği ise 3.1 metredir. Kapının üstü tamamen bir taş levha ile kapanmıştır. Çalhankale kurganları Nahçıvan şehrindən 30 km kuzey-batıda, Kengerli rayonunun Çalhankale köyü yakınında yer almaktadır. Bu kurganlar için tek defne gömüleri karakteristiktir. Nekropoldeki kurganlardan üçü inşaat çalışmaları sırasında dağılmıştır. Dağılmış kurganlar V.H.Aliyev tarafından araştırılmıştır. Kurganlar güçlü tahribata uğradığından, mezar odasının formunu belirlemek mümkün olmamıştır. Bir kurgandan gri ve monokrom boyalı kaplar, yaprak şekilli tunç mızrağı ucu, ikincisindən ise beige renkli, monokrom boyalı kaplar, tunç hançerler, boru destekli mızrak ucu, tunç kalkanlar, bilezikler ve lent şekilli tunç eşyanın parçaları bulunmuştur.
30	Hoşbulag kurganları	Hoşbulag yaylası, Daşkesen rayonu	Hoşbulag yaylasında yer alan, Orta Tunç dönemine ait kurganlar, Daşkesen rayonunda bulunmaktadır. Hoşbulag'taki kurgan, Goşgarçay'ın sol sahilinde, Zağalı köyünün şimdiki mezarlığının doğusunda bulunur. Dairesel şekilli kurganın yüksekliği 0.75 metre, kuzey-güney doğrultusunda çapı 11.5 metre, doğu-batı doğrultusunda ise 10 metredir. Kurganın ana mezarı Erken Tunç dönemine aittir. Buradan, kulplu yarımşar şekilli kaplar ve sümükten yapılmış muncuqlar bulunmuştur. Kurganın toprak örtüsünde, 1.45 ve 1.7 metre derinlikte, Orta Tunç dönemine ait iki mezar ortaya çıkarılmıştır. Toprakta kazılmış mezarın şekli belirlenmemiştir. İlk mezarın iskeleti tamamen çürümüştür. İskelet, kuzey-batıdan güney-doğuya doğru bükülmüş bir şekilde defnedilmiştir. İskeletin yakınında boynuzlu hayvan sümükleri, odun kömürleri bulunmuştur. Başın etrafında siyah, kahverengi ve kırmızı renkte cilalı kaplar, taş mızrak ucu, borudestekli ok uçluğu, obsidyen ve çakmaktaşı ok uçları, tunç bilezik bulunmuştur. 1959 yılında Hoşbulag yaylasında "Hamamdüzü" adı verilen yerde üç kurgan kazılmıştır ve bunlardan ikisi Orta Tunç dönemine aittir. İlk kurgan dairesel şekillidir ve çapı 8.6, yüksekliği 0.6 metredir. Mezar odası kurganın güney tarafında bulunmuştur. Kurganın üstü kaldırılırken, obsidyen parçaları ve kömür kalıntılarına rastlanmıştır. Kurganın ikinci ana mezarından, uzunluğu 33 cm olan dört uçlu mızrak ucu bulunmuştur. Arkeolog H.P.Kesemenli, bu mızrak ucunu Kafkasya ve Orta Asya'dan bulunan benzer mızrak uçlarıyla karşılaştırarak M.Ö 3. binyılın sonlarına tarihlenmiştir.
31	Harabagilan	Aza, Ordubad rayonu	Harabagilan, Ordubad rayonunda bulunan, Son Tunç - Erken Demir çağlarına ait anıtlar kompleksidir. 100 hektardan fazla bir alanı kaplayan Harabagilan, 1926-1929 yıllarında ve 1976 yılından itibaren araştırılmaktadır. Anıtın batı tarafında erken Orta Çağ (II-I binlikler) yerleşimi ve mezarlık keşfedilmiştir. Narınkale'nin alanı 10 hektardan fazladır ve eskiden mahallelerle birlikte kale duvarlarıyla çevriliydi. Aynı zamanda, kale duvarları dört köşeli ve dairevi burçlarla güçlendirilmişti. Taş, çini ve pişmiş tuğladan yapılmış yaşam evleri, kervansaraylar, türbeler, cami ve aynı zamanda zanaat ocakları ve diğer yapı kalıntıları keşfedilmiş, birçok kültürel örnek bulunmuştur. Araştırmalar sırasında XII-XIV yüzyıllara ait çini ve mimari kalıntılar üzerinde kufi ve nesih hatlarıyla yazıtlara rastlanmıştır. Harabagilan anıtını araştıran bilim insanları burada şehir medeniyetinin antik dönemde - M.Ö. V-IV yüzyıllarda oluştuğunu, Orta Çağlardan itibaren bu şehrin Azerbaycan'ın önemli ticaret ve zanaat merkezlerinden biri olduğunu belirtmektedir. Araştırmalar sonucunda ortaya çıkan bilgilere göre, Kiran şehri Moğol istilası sırasında dağılmıştır. Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Arkeoloji ve Etnografi Enstitüsü'nün Ordubad bölgesinde faaliyet gösteren Harabagilan arkeoloji ekibinin araştırmaları sonucunda, anıt bölgesindeki kurganlardan Urmiye yakınlarında bulunan Göytepe anıtının K tabakasına uygun çini kaplar bulunmuştur. Araştırmacı Behlul İbrahimli'ye göre, daha çok Nahçivan ve Urmiye çevresinde yayılmış olan bu tip çini kaplar, her iki bölgenin orta Tunç döneminde tek bir arkeolojik kültür alanında olduğunu kanıtlar. Harabagilan bölgesinde yapılan arkeolojik araştırmalar sırasında şehrin kalıntı duvarının güneydoğusunda, dış tarafında II - III yüzyıllara ait bir mezardan daha eski Arami yazısıyla yazılmış bir metin keşfedilmiştir.		38°56′19″K 45°50′54″D
32	Kiş Kilisesi	Kiş, Şeki rayonu	Şeki rayonu Kiş köyünde bulunan antik ve Orta Çağlara ait anıtlardan oluşan bir komplekstir. "Alban ülkesinin tarihi"ne göre, İsa'nın din kardeşi kutsal Yakov, Hristiyanlığı yaymak için Albanya'ya gönderilmiş ve Kola ve Uti vilayetlerinde bir süre misyonerlik yapmıştır. Daha sonra "Giş" adlı köye giderek orada bir kilise inşa etmiştir. Günümüzdeki Hristiyan ilahiyatçıları, bu olayın 60 yılından daha sonra gerçekleştiğine inanmaktadırlar. Kiş Kilisesi, kubbe şeklinde örtülü ve doğu tarafında yarım daire şeklinde apsis ile tamamlanan bir kilise grubuna aittir. Kilisenin mimari düzenlemesi, erken Orta Çağ Kafkasya Alban mimarisine özgü özelliklere sahiptir. Uzun ibadet salonu, iki sütun çiftiyle iki bölüme ayrılmıştır. Doğu tarafında sala apsisle bağlanır. Arkeolojik kazılar sırasında kilisenin kuzeydoğu duvarının çıkıntısının altında toprak bir mezar bulunmuştur. Mezarın kapağı üç tabakadan oluşuyordu: Birinci tabakada kil, kömür, kül ve toprak bulunurken, ikinci tabakada kil ve üçüncü tabakada ise yine birinci tabakaya benzer bir karışım mevcuttu. Oval şekilli mezar doğu-batı yönünde uzanıyordu ve kilisenin temelinin içine gömülmüştü. Burası sıvamalı ve ayak izleri basılmıştı, küllü zeminin üzerinde ise iki küçük öküz kafası gömülüydü. Onlar başlarının altına kırmızı topraklı büyük bir çömlek parçası konulmuştu ve yüzleri doğuya yönlendirilmişti. Kafaların etrafında ve etrafında çeşitli tipte toprak çömlek parçaları, boynuz parçaları, yuvarlak taşlar ve diğer hayvan kemikleri arasında bir sümük oku da bulunmuştur. Mezarın çömlek envanteri, Kura-Aras kültürüne aittir. Üçgen şekilli aletler, çömleğin yumurta şeklindeki gövdeleri ve kare şeklindeki süslemeler, geç Kalkolitik dönem çömlekçiliğine özgü özelliklerdir. Çömlek, yerel karakter taşımaktadır. İki öküz başlı mezarın varlığı, ayin karakterini göstermektedir.		41°15′0″K 47°11′30″D
33	Kabalaka	Çukur Kebele, Kebele rayonu	Kebele rayonu Çukur Kebele köyünde bulunan antik ve Orta Çağlara ait bir anıtlar kompleksidir. 1959 yılında çizilen bir topografik plana göre şehrin kalıntıları 25 hektardır. Bir zamanlar insan yapımı bir savunma hendeği, şehrin kalıntılarını ikiye ayırır. Yöre halkı hendeğin kuzey tarafındaki kısmına "Salbir", güney tarafındaki kısmına ise "Gala" adını verir. Her iki kısma da bazen "Salbir", "Govur-gala" ya da bazen şehrin sadece "Gala" kısmına "Govur-gala" denir. 1959 yılından bu yana, Kebele şehrinin 3–4 km doğusunda, yerel halk tarafından "Güllü koruk" veya "Çaggallı talası" olarak adlandırılan yerde, antik Kebele'nin tapınak alanı ve pazar meydanı olduğuna inanılan üçüncü bir alanı ve daha sonra Kamaltepe ve Bayır şehir bölümleri keşfedilmiştir. Genel olarak, Kebele şehri kalıntıları, tarihi coğrafyasına göre, şu anda "Salbir", "Güllü koruk" ("Çaggallı talası"), Kamaltepe ve Bayir şehri olarak adlandırılan bir arkeolojik anıtlar kompleksinden oluşmaktadır.		40°53′23″K 47°42′56″D
34	Eski Şamahı kenti	Şamahı rayonu	Şamahı Şirvan'ın merkezi bölgesinde, deniz seviyesinden yaklaşık 749 metre yükseklikte, uygun coğrafi bir konumda yer almaktadır. Şamahı'nın güneyinde Zoğalavay, doğusunda Pirsaat çayları akar. Şehri kuzeyden Binaslı, Kuşhan; kuzeybatıdan Pirdireki ve Gülüstan kaleleri; batıdan ise Meyseri dağları çevrelemektedir. Şamahı adı ilk kez antik kaynaklarda, Yunan coğrafyacı Batlamyus'un "Coğrafya" eserinde Albanya ülkesinin 29 şehri arasında "Mamahiya", "Camaheya" veya "Kemaheya" şeklinde geçer. Sonraları kaynaklarda şehir "Kemahiya", "Eşşamahiyye" olarak da anılmış, Araplar zamanında adı değiştirilerek kısa bir süre "Yezidiyyə" ve daha sonra günümüzdeki gibi "Şemahi" ve "Şamahı" olarak adlandırılmıştır. Şamahı çevresinde yapılan arkeolojik kazılarda, Moğol saldırısı sırasında dağıtılan büyük bir halk binası keşfedilmiştir. XIII. yüzyıla ait tabakalardan açıkça görülen yangın izleri, Moğol ordusunun Şamahı'yı tahrip ettiğini doğrulayan kaynakların verdiği bilgiyi doğrulamaktadır.
35	Antik mezarlık, tapınak ve yerleşim	Nüydü, Ağsu rayonu	Ağsu rayonunun Nüydü köyünün güneybatısındaki Nüydü ovasında yer alan III-I yüzyıllara ait bir arkeolojik anıtlar kompleksidir. Genel olarak, kompleksin alanı 10-12 hektardır. 1961-1965 yılları arasında yapılan arkeolojik kazılar sırasında, çok sayıda iş aleti (taş aletler, çakmaktaşları, demir kaplar, ev eşyaları), aynı zamanda çay taşından yapılmış ev temelleri, çeşitli ev eşyaları, nekropolde ise çömlekler, süs eşyaları, farklı silahlar (demir ok uçları, tunç hançerler), osteolojik kalıntılar ve diğer artefaktlar bulunmuştur. 1972-1973 ve 1975 yıllarında gerçekleştirilen arkeolojik kazılar sırasında (kültürel tabakanın kalınlığı yaklaşık 1.5 metre), yapı kalıntıları, ev çukurları, kaplar, taş havanlar, tahıl ezicileri ve devediken alet parçaları gibi bulgulara ulaşılmıştır. Mezarların çoğunlukla toprak mezarlardan oluştuğu nekropolde (yaklaşık 50 mezar incelenmiştir) seramikler, demir ok başları, iğneler, tunç yüzükler, küpeler, broşlar, cam boncuklar ve diğer süs eşyaları bulunmuştur. Kazılar sonucunda Nüydü hazine adı verilen gümüş bir define ve ayrıca bazı sikke örnekleri keşfedilmiştir.		40°41′39″K 48°24′01″D
36	Çanahır tepeleri	Canahır, Haçmaz rayonu	Ağçay kıyısında, Haçmaz rayonunun Canahır köyü yakınlarında bulunan antik-erken Orta Çağ dönemine ait arkeolojik bir anıttır. İslam öncesi uygarlığın mühendislik yapılarının inşası sırasında ve ekonomik çalışmalarla bağlantılı olarak çiftçilik sırasında ortaya çıkan örnekleri, birçok zanaat endüstrisinin tarihinin farklı dönemlerinde burada yüksek bir gelişme olduğunu göstermektedir, çünkü bu bölgede yapılmış ve kalın toprak tabakalarının altında büyük tarihsel veriler, aletler, silahlar ve mücevherler mayınlı bronz, demir ve seramikten bulunmuştur. 1970'lerin sonlarında, kurganın dibinde sulama için bir kanal kazılan zaman, kemerin duvarının çökmesini fark eden yerel okul çocukları burada bir kadın iskeletinin kalıntılarını keşfettiler. Üzerinde küpeler, ellerinde ince bilezikler ve diğer bronz kolye takıları buldular. Buna ek olarak, burada yuvarlak şekilli bronzdan yapılmış mücevherler, küresel bir tepeye sahip çeşitli ebatlarda, at kolyesinin kalıntıları ve perçin kalıntıları bulunmuştur.		41°25′0″K 48°49′0″D
37	Yurdçu arkeolojik anıt kompleksi	Yurdçu, Kengerli rayonu	Kengerli rayonunun Yurdçu köyü yakınlarında bulunan bir arkeolojik anıtlar kompleksidir. Kompleksin alanı 2 hektardır. Yerleşim 1983 yılında kayda alınmıştır. Yüzey buluntuları kırık kil kaplar ve taş aletlerden oluşmakta ve iki döneme ayrılmaktadır. İlk dönem, erken Demir Çağı'na özgü çanak çömlek ve aletleri içerir. Aramalarda bulunan yüzey malzemesi çakıl taşları, pembe ve gri renkli kil çanak çömlek parçalarıdır. Yurdçu yerleşim alanının M.Ö. 10-8. yüzyıllara ait olduğu sanılmaktadır.		39°24′24″K 45°9′6″D
38	Eski Gence	Gence	Gence şehrinin yaklaşık 6–7 km kuzeydoğusunda yer alan arkeolojik kompleks, tarihi 17. yüzyıla kadar uzanan Gence'nin antik şehir alanıdır. 1935-1937 yıllarında Kirovabad Tarih ve Arkeoloji Müzesi'nin (şimdiki Gence Tarih ve Arkeoloji Müzesi) koleksiyonunu zenginleştirmek amacıyla müze müdürü E.R. Khadar, Gence'nin yer üstü mimari anıtlarının bulunduğu alanın sağ kıyısında kısmi kazılar gerçekleştirmiştir. Sonuç olarak, seramik, cam, çanak çömlek, kil figürinler ve diğer el yapımı aletler gibi Orta Çağ dönemine ait çeşitli eserler bulundu ve bir sergide sergilendi. Daha sonraki düzenli kazılar, bu türden çok sayıda eserin keşfedilmesine yol açmıştır. Bunların birçoğu dini ritüelleri, günlük yaşamı ve halkın faaliyetlerini tasvir eden süslemelerle bezenmişti. 1938-1940 yıllarında İshak Caferzade, şehrin arkeolojik kazılarının sonuçlarını "Antik Gence'nin Arkeolojisi" adlı eserinde kaydetmiştir. 1981-1982 yıllarında arkeolog Jafar Khalilov'un Antik Gence bölgesinde yaptığı araştırmalar, aralarında değerli sanat örneklerinin de bulunduğu 9. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar olan döneme ait eserleri ortaya çıkarmıştır. Bunların arasında Çin'de yapılmış hiyeroglifli bir çanak çömlek keşfedildi.		40°42′55″K 46°25′17″D
39	Örenkale	Beylegan	Beylegan şehrinin 15 km kuzeybatısında yer alan arkeolojik kompleks, 5. ve 13. yüzyıllar arasına tarihlenen Paytakaran antik kent alanıdır. Mil ovasında bulunan antik Örenkale antik yerleşimi ilk olarak 1933 yılında AMİA'dan (Azerbaycan Milli İlimler Akademisi) İ.İ. Meşşaninov'un önderliğinde arkeolojik araştırmalar için keşfedilmiştir. Örenkale'de 1936 yılında A. Alekberov önderliğinde ikinci bir kazı gerçekleştirilmiştir. Kazılar, şehrin yerleşim planının tahmin edilmesine olanak tanıyan ve çeşitli kültürel katmanların özellikleri hakkında fikir veren değerli sonuçlar vermiştir. Kazı sırasında, A. Alekberov, feodal beylere ve varlıklı kent sakinlerine ait evlerin kalıntılarını araştırdı. Ayrıca, kazıda keşfedilen daha küçük evlerin zanaatkârlarla ilişkili olduğu öne sürülmüştür. Elde edilen arkeolojik bulgular Alekberov'un Örenkale şehir alanındaki kazısı, esas olarak farklı kültür katmanlarını temsil eden çanak çömlek örneklerinden oluşuyordu. Ocak 1951'de AMİA Tarih Enstitüsü tarafından düzenlenen üçüncü bir kazı İ.M. Caferzade'nin gözetiminde gerçekleştirilmiştir. Bu kazı sırasında, Küçük şehrin kuzey-batı duvarının yüzey seviyesinde olmadığı, derin bir şekilde inşa edildiği, başlangıçta saman karışımlı kil tuğlalardan ve daha sonra kerpiç tuğlalardan yapıldığı tespit edilmiştir. 1953'ten 1957'ye kadar, SSCB EA Arkeoloji Enstitüsü'nün Leningrad bölümü ve Azerbaycan SSC EA Tarih Enstitüsü tarafından ortak bir keşif gezisi ile daha fazla kazı yapıldı. A.A. Iessen başkanlığındaki bu keşif gezisi Örenkale'de üç farklı yerde kazılar gerçekleştirmiştir.		40°42′55″K 46°25′17″D
40	Eski Berde	Berde	Berde şehri sınırları içinde yer alan arkeolojik kompleks, Partav antik kent alanıdır. Şehir alanı kale duvarlarıyla çevrilidir. Halk arasında Nuşabe Kalesi olarak bilinen Berde kalesinin, 1322 yılında ünlü mimar Acemi Okulu'nun ünlü öğrencisi Nahçıvanlı Ahmed ibn Eyyub el Hafız tarafından inşa edildiğine inanılmaktadır. Kale, 60 metre yarıçaplı, 13 metre yüksekliğinde ve duvar kalınlığı 80 santimetre olan silindirik bir şekle sahiptir. Çok sayıda tarihi gezgin eserlerinde Berde Kalesi hakkında bilgilerden bahsetmiştir. Kalenin Moğolların Azerbaycan'a istilaları sırasında yıkıldığı ve daha sonra restore edildiği bilinmektedir. 13. yüzyıl seyyahı Hamdullah Kazvini, "Nuzhat al-Kulub" adlı eserinde kalenin çağımızdan önce Makedonyalı İskender tarafından inşa edildiğini yazmıştır. Ayrıca kalenin Sasani hükümdarı Firuz döneminde yenilendiğini de belirtmiştir. Nizami Gencevi de "İskendername" adlı eserinde Berde Kalesi'ni anlatmıştır.
41	Eski Şemkir	Şemkir	Şemkir şehri sınırları içerisinde yer alan arkeolojik kompleks, antik bir kentsel sit alanıdır. Şemkir şehrinin Orta Çağ kalıntıları, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Şemkir rayonundakı Kadimkale köyünün kuzeyinde, Şemkir Nehri'nin sol kıyısında yer almaktadır. Alanın tanımı, Orta Çağ kentsel yerleşimlerinin tipik tüm özelliklerine sahip olduğunu göstermektedir. Şehrin 2007 yılında oluşturulan topografik haritası, dörtgen şekline yakın olan şehrin ayrıntılı düzeninin belirlenmesine yardımcı olmuştur. Orta Çağ Şemkir şehir alanının incelenmesi 19. yüzyılın başlarında başlamış olsa da, buradaki kapsamlı arkeolojik kazılar ancak 20. yüzyılın ilk on yılına kadar uzanmaktadır. 2006-2013 yılları arasında şehir alanının altı bölgesinde arkeolojik kazılar gerçekleştirilmiştir. Bu kazılar sonucunda, surlar ve sivil yapıların yanı sıra kentsel altyapıyla ilgili mühendislik yapıları da dahil olmak üzere çok sayıda yapı kalıntısı ortaya çıkarılmıştır.
42	Şabran	Şabran	Şabran kenti sınırları içinde yer alan arkeolojik kompleks, antik bir kentsel sit alanıdır. Kentin kalıntıları Şabran ilçesine bağlı Şahnezerli köyü yakınlarında yer almaktadır. Kazılar sırasında kil ve cam kap parçaları, Sasani dönemine ait tuğlalar, kil mezarlar ve erken Orta Çağ Şabran kentine özgü diğer maddi kültür nesneleri ortaya çıkarıldı. S. T. Yeremyan'a göre, Şabran şehri erken Orta Çağ'da Şirvan eyaletinin merkezi ve Arşakilerinin siyasi merkezi olarak hizmet vermiştir. Arap yazarlar Şabran'ın Sasani hükümdarı I. Hüsrev Enûşirvân (531-579) tarafından saldırıya uğradığını belirtmektedir. 18. yüzyılın sonlarında Biberstein Şabran bölgesi hakkında yazmıştır: "Eskiden önemli bir şehirdi, ancak şimdi sadece kalıntıları kaldı. Şabran şehri, kendi adını taşıyan nehrin sol kıyısında yer almaktadır."		41°17′44″K 48°52′53″D
43	Elince kalesi	Hanagah, Culfa rayonu	Culfa rayonu Hanagah köyünde bulunan, 7. yüzyıldan 12. yüzyıldan kalma bir kaledir. Şemseddin İldeniz'in döneminden başlayarak İldenizliler devletinin ana hazinesi Elince kalesinde saklanmış, Elince'deki sarayların ve yardımcı binaların birçoğu Azerbaycan Atabeyleri tarafından yaptırılmıştır. Elince'nin iç kalesi dağın en yüksek noktasında yer alır ve yöre halkı buraya "Şahtahtı" diyor. İldeniz hükümdarları da dahil olmak üzere hakimlerin sarayları Şahtahtı terasında yer almaktadır. Elince'nin kale surlarında ve kale içindeki yapılarda yüksek inşaat kültürü görülmekte, kale yapımında alışılmadık sayılan ince işlenmiş taş detaylar dikkat çekmektedir. Bu nedenle uzmanlar, Elince Kalesi'ni Nahçıvan-Marağa mimarlık ekolünün en güzel eserlerinden biri olarak görüyor. Elince kalesinin surları, Elince dağının eteklerinden başlayıp basamak şeklinde yukarı doğru yükselir ve zirvesini tamamen çevreler. Kalenin eski barajı, çevre köylerden getirilen iri taşlar ve pişmiş tuğlalarla yapılmıştır.		39°11′40″K 45°41′49″D
44	Gilgilçay Seddi	Gilgilçay'ın sahili, Şabran	Şabran bölgesinde Gilgilçay'ın her iki yakasında 220 metre arayla iki duvardan oluşan kil-taş seddlerdir. Arapça kaynaklar "Sur al-Tin" ("Kilden duvar") olarak adlandırılan bu duvarın temelinin Sasani hükümdarı Kubâd (488-531) zamanında atıldığını söylüyor. Gilgilçay Nehri'nin Hazar Denizi'ne döküldüğü yerden başlayarak seddin duvarları 60 kilometre boyunca Babadağ'ın tepesine kadar uzanıyor. Gilgilçay Seddi'ne dahil olan Çırakkale, Azerbaycan'ın dağ kaleleri arasında silueti en oynak olan anıttır. 5. yüzyılda inşa edilen Çırakkale, aktif konumu ve sağlam yapısı ile Gilgilçay Seddi'nin duvarının ana destek noktasıydı.
45	Muğan Babazanlı yerleşimi	Çuhanlı, Salyan rayonu	Salyan rayonunun Çuhanlı köyünde bulunan, M.Ö. I. binyıla ait bir yerleşim alanıdır. Yaşam alanı, Elet-Astara ana yolunun inşaası sırasında yapılan kazılar sonucunda keşfedilmiştir. Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Arkeoloji ve Etnografya Enstitüsü'nün arkeolojik keşif ekibi burada araştırmalar yapmıştır. İlk sonuçlara göre, bu bölgede M.Ö. III. yüzyıldan, bizim çağımızın III. yüzyılına kadar yerleşim alanı olmuştur. Bu keşfi eşsiz kılan şey, bu alanın hem yaşam alanıyla hem de mezarlıkla aynı döneme ait olmasıdır. Yapılan araştırmalar sırasında 5 adet küp mezar ve 5 adet toprak mezar bulunmuştur. Bunlar arasında hem çocuklara, hem de yetişkinlere ait mezarlar vardır. Arkeolog Arif Memmedov, yapılan arkeolojik kazılar sırasında keşfedilen küp mezarlardan birinin üzerinde şamanizme ait sembollerin olduğunu belirtmiştir.		39°38′40″K 48°58′31″D

Ayrıca bakınız

• Azerbaycan'da kayıtlı dünyaca önemli mimari anıtların listesi

Kaynak

• Məmmədəli Hüseynov, А. К. Джафаров - Палеолит Азербайджана, Элм, 1986
• М. Гусейнов – Древний палеолит Азербайджана, Баку, Элм, 1985
• Azərbaycan arxeologiyası, altı cilddə, I cild, Bakı 28 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Baxşəliyev, Vəli (2006). Azərbaycan arxeologiyası, I cild. Bakı: Azərbaycan Мilli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi, Naxçıvan Dövlət Universiteti. 
• А. Алекперов – Исследования по археологии и этнографии Азербайджана, Баку, 1960