İçeriğe atla

Ağdam Ekmek Müzesi

Koordinatlar: 39°59′30″K 46°55′54″D / 39.99167°K 46.93167°D / 39.99167; 46.93167
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ağdam Ekmek Müzesi
Ağdam Çörək Muzeyi
2012'de Ağdam Ekmek Müzesi'nin harabeleri
Harita
Açılış25 Kasım 1983 (41 yıl önce) (1983-11-25)
Kapanış12 Ağustos 1992 (1992-08-12)
KonumAğdam, Azerbaycan
Koordinatlar39°59′30″K 46°55′54″D / 39.99167°K 46.93167°D / 39.99167; 46.93167
Türekmek müzesi
Koleksiyon(lar)2.800
KurucuSadıg Murtuzayev
Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı bünyesindeki diğer müzeler

Ağdam Ekmek Müzesi (Azerice: Ağdam Çörək Muzeyi), Azerbaycan'ın Ağdam kentinde yer alan; ekmek, unlu mamuller, tarım aletleri ve bunların tarihçesiyle ilgili bir müzedir.[1][2] Müze 25 Kasım 1983'te faaliyete başlamıştır. Müzede sergilenen yaklaşık 2.800 öge vardı. Müze, Azerbaycan SSC hükûmeti tarafından yerel bir kültür anıtı olarak koruma altına alınmıştı. Müze bitişiğindeki alanda ise Sünbul kafesi ziyaretçilere hizmet veriyordu. Kompleks bir kervansaray içeriyordu.

Birinci Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Ermeni güçlerinin saldırıları sonucunda müzeye iki kez top mermisi isabet etmiştir. İlk mermi üçüncü sergi salonuna düşmesine rağmen patlamamıştı. İkinci mermi 12 Ağustos 1992'de saat 16:40 civarında müzeye isabet etmiştir. Askeran Rayonu'na bağlı Hanabad ve Nahçıvanik köyleri yönünden ateş edilmiş ve müze tamamen tahrip edilmiştir. Çıkan yangın söndürülmeye çalışılsa da bina kurtarılamamış ve bunun sonucunda müzedeki yaklaşık 1.500 öge mahvolmuştur.

İkinci Dağlık Karabağ Savaşı'nı sona erdiren ateşkes antlaşması uyarınca, Ağdam kenti ve çevresi 20 Kasım 2020 tarihinde Azerbaycan kontrolüne geri verilmiş, az süre sonra şehirde temizlik işlerine başlanılmıştır. Bu sırada müzenin restore edilmesi gündeme gelmiştir.

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ağdam'da bir ekmek müzesi kurma düşüncesi, rayon parti komitesinin birinci sekreteri olan Sadig Murtuzayev'e aittir. Murtuzayev, 1983'te Almanya'nın Ulm kentinde bulunan Ekmek Müzesi hakkında İzvestiya gazetesinde yayınlanan bir makaleden esinlenmiştir.[3][4] Restorasyon çalışmaları yerel uzmanlar tarafından gerçekleştirilmiş, ayrıca değirmen binasının alınlığı onarılmış ve cephesinde bir taş mozaik oluşturulmuştur. Mozaik fikri de Sadig Murtuzayev'e aittir.[5] Mozaik, Ağdamlı sanatçı-tasarımcı Zakir Rüstemov tarafından yapılmıştır ve panneau, özel renkli taşlar kullanılarak bir araya getirilmiştir.[6]

Müze, 25 Kasım 1983'te ilk ziyaretçilerini kabul etmeye başlamıştır.[7][8] Ekmek Müzesi'nin bulunduğu değirmen, 19. yüzyılın sonlarında Karabağ soylularından olan Muhammed Karayev tarafından inşa ettirilmiştir. Müze, Azerbaycan SSC hükûmeti tarafından yerel bir kültürel anıt olarak koruma altına alınmıştır. Kompleks, bir kervansarayı da içermektedir. Sovyet döneminde Değirmen Bahçesi (Azerice: Dəyirman həyəti) olarak adlandırılan alanda bulunan kervansaray, kullanıma uygun hale getirilerek Azerbaycanlı sakinlere verilmiştir. Değirmen, 1987'de tam olarak hizmete açılmıştır. Müzenin tasarım çalışmaları, Kültür Bakanlığı'nın sanatsal tasarım dairesinde görevli olan Eduard Krupkin liderliğindeki bir ekip tarafından gerçekleştirilmiştir. Müze dairesi başkanı Seriyye İsmayilova da bu heyete öncülük etmiştir.[3]

Müze üç ana bölümden oluşmaktaydı.[3] Müzenin yanındaki alanda bulunan Sünbul kafesi, ziyaretçilere hizmet sunmaktaydı.[9] Müzenin girişi doğrudan yazlık salona açılmaktaydı. Kısmen kapalı salonun ortasında küçük bir şadırvan bulunuyordu. Buradan Sünbul kafesine, mutfağa ve iki küçük yemek odasına geçiş sağlanmaktaydı. Salonun girişinden sola doğru sergi salonuna açılan bir kapı bulunmaktaydı. Müze müdürünün ofisine çıktığı yerden müzeye ikinci bir giriş mevcuttu. Sergi salonu yüksek olduğu için belirli bir bölümü üst katlara bölünmüştü. Giriş kapısının sol tarafından yukarıya çıkıldığında, 20 metrekarelik bir idari oda ve asma katında bir lobi bulunmaktaydı. Oradan da müzenin çatı katına bir giriş vardı. Müzenin ek sergileri çatı katında saklanmıştır.[3]

İlk sergi salonunun alanı 80 metrekareyken, ikinci sergi salonunun alanı 30 metrekareydi. Birinci salonda, günlük 8–10 ton buğday öğütebilen mekanik bir değirmen bulunuyordu. Ayrıca, 1930'larda kullanılan Trier tahıl temizleme cihazı da burada sergileniyordu. İkinci sergi salonunda Azerbaycan'ın yerel iş aletleri, yani hiş, vel, çin, orak gibi eşyaların yanı sıra 2. yüzyıla ait bir el değirmeni (kirkire) ve çarçar adı verilen harman döven makinesi sergileniyordu. Değirmenin sağ tarafında ahşap bir merdiven ikinci kata çıkıyordu.[3] Bu alanda, Gence, Nahçıvan, Karabağ, Gürcistan, Ermenistan, Dağıstan ve Semerkant'ta yapılan çeşitli ekmek çeşitleri ve undan yapılan ürünler sergileniyordu.[10] Ayrıca, alt salonda antik maşrapalar ve mutfak gereçleri sergilenmiştir. Bir sonraki salonda ise sadece tahıl ve tarımla ilgili konular yer alıyordu. Bu bölümde çeşitli tahıl türleri, buğdaydan yapılan sergiler, savaş sırasında çocuklara verilen ekmek kartları ve aynı zamanda buğday tanelerinden yapılmış Azerbaycan haritası sergileniyordu.[3]

Birinci Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Ermeni güçlerinin saldırıları sonucunda müzeye iki kez top mermisi isabet etmiştir. İlk mermi üçüncü sergi salonuna düşmesine rağmen patlamamıştı. İkinci mermi 12 Ağustos 1992'de saat 16:40 civarında müzeye isabet etmiştir. Askeran Rayonu'na bağlı Hanabad ve Nahçıvanik köyleri yönünden ateş edilmiş ve müze tamamen tahrip edilmiştir. Çıkan yangın söndürülmeye çalışılsa da bina kurtarılamamıştır.[3] Bunun sonucunda müzedeki yaklaşık 1,500 sergi, tavanın ahşap malzemeden yapılmış olması nedeniyle hızla alev almış ve bir saat içinde müze tamamen yok olmuştur. Sadece değirmenin duvarları ayakta kalmıştır.[5]

Müzenin duvarlarına yazılan Ekmek pahalı, ölüm ucuzdur ve Kılıç kesmeyen ekmeği keser atasözleri, ziyaretçilere ekmekin kutsallığını ve gücünü hatırlatmak amacını taşıyordu.[11] Ayrıca, 1980'li yıllarda Ağdam'da düzenlenen Natevan Kız Bayramı[12] ve uluslararası Harı Bülbül Festivali,[5] müzeden ilham alınarak başlatılmıştı.

2014'te İfade Özgürlüğünü Koruma Vakfı topluluğu, Ağdam Ekmek Müzesi'nin restorasyonu konusunda Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanı Ebulfes Karayev'e bir çağrıda bulunmuştur.[13]

İkinci Dağlık Karabağ Savaşı'nı sona erdiren ateşkes antlaşması uyarınca, Ağdam kenti ve çevresi 20 Kasım 2020 tarihinde Azerbaycan kontrolüne geri verilmiştir.[14] Azerbaycan kontrolüne geçtikten kısa bir süre sonra, şehirde temizlik çalışmaları başlatılmıştır.[15] Azerbaycan Millî Meclisi üyesi Ganire Paşayeva, 2020'de yaptığı bir açıklamada Ağdam'da ilk olarak restore edilecek yerlerden birinin Ekmek Müzesi olabileceğini belirtmiştir. Ermeniler tarafından tahrip edilen müzenin durumunun restorasyon çalışmaları sırasında gösterilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Paşayeva, Kültür Bakanlığı yöneticileriyle müze planları hakkında fikir alışverişinde bulunduğunu ve yapıcı önerilerin dikkate alınacağını dile getirmiştir.[16]

Sergiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ekmek Müzesi'nin harabeleri Azerbaycan kontrolündeyken, 2021.

Müzede yaklaşık 2,800 öge sergileniyordu ve bunlar arasında Ağdam Rayonundaki Çalağantepe'de yapılan arkeolojik kazılarda keşfedilen 3 bin yıldan daha eski fosilleşmiş buğday da yer almaktadır. Müzede ayrıca eski Sovyet Cumhuriyetlerinin başkentlerinde pişirilen 300'den fazla ekmek örneği sergilenmektedir. İmam Mustafayev ve Ebülfez Kasımov gibi akademisyenler ve birçok entelektüel, müzenin sergi koleksiyonunun oluşturulmasında önemli bir rol oynamışlardır.[9][17] Bu yıllarda, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin tüm bölgelerinden farklı ekmek çeşitleri müzede toplanmıştır. Ayrıca, Gedebey Rayonu'ndan 16 adet antik tarım aletleri müzenin sergi fonuna bağışlanmıştır.[9] Moskova Oblastı'nın Yıldız Şehir kasabasından gönderilen ve uzayda seyahat eden ekmek örnekleri de vardır.[18]

Müzede sergilenenler arasında en eski olanı, MÖ 7. binyıla tarihlenen taşlaşmış buğday taneleridir. Bu buğdaylar, Çalağantepe'de gerçekleştirilen kazılarda arkeolog İdeal Nerimanov'un çabaları sonucunda bulunmuştur ve İmam Mustafayev tarafından müzeye hediye edilmiştir. Daha sonra kültür dairesi başkanı olarak görev yapmış Çimnaz Aliyeva, savaş döneminde taşlaşmış buğday tanelerini kurtararak Azerbaycan Tarih Müzesi'ne emanet etmiştir.[3] 1980'lerde Ağdam'da ilçe düzeyinde yapılan tüm kutlamalarda yol gösterici olarak görev yapan Faytoncu Bahman'ın arabası da müzede teşhir amacıyla sergilenmekteydi.[5]

Müzede sergilenen bazı eserler, müzeyi ziyaret eden yabancı misafirler tarafından bağışlanmıştır. Bu tür sergiler arasında en ünlüsü, II. Dünya Savaşı sırasında Leningrad'da (bugünkü Sankt-Peterburg) kuşatma altında kalan Galina Konayeva'nın getirdiği "abluka ekmeği" idi. Nazi kuşatması döneminde şehir halkına kişi başı günlük olarak 125 gram siyah ekmek dağıtılıyordu ve Konayeva, o zorlu günlerin anısına bir parça ekmeği saklamıştı. Konayeva, müzeyle ilgili haberin televizyonda yayınlanmasından kısa bir süre sonra Ağdam'a gelerek ekmeği müzeye hediye etmiştir.[10][19]

Müze heyeti

[değiştir | kaynağı değiştir]

Müzenin ilk müdürü, televizyon muhabiri Allahverdi Asadov olmuştur. 1 Eylül 1984 tarihinde; AzTV'de bölüm editörü olarak çalışan Niyazi Guliyev bu göreve getirilmiştir, fakat sağlık sorunları nedeniyle kısa bir süre sonra görevinden ayrılmak zorunda kalmıştır. Daha sonrasında müze müdürlüğünü, Bilik Cemiyeti'nin rayon şube başkanı olan Ofelya Zeynalova üstlenmiştir. Zeynalova'nın görevinden ayrılmasının ardından, Hafız Aliyev müzenin müdürlüğünü yapmıştır.[5]

Müzenin yedi kişilik personel ekibinde, müze müdürüne ek olarak; iki bilimsel çalışan, üç rehber ve bir değirmenci bulunuyordu.[9] Değirmenci personelinin görevi, ziyarete gelen konuklara hazır ürünler sunabilmek için değirmeni çalışır durumda tutmaktı.[3]

Popüler kültürde

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan merkezli video oyunu firması AzDimension tarafından 2013 yılında piyasaya sürülen birinci şahıs nişancı türündeki İşğal Altında: Ağdam adlı oyunda, müzeye yer verilmiştir.[20]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Özel
  1. ^ Gault, Matt. "Qarabag are exiled from their home but could shock the Champions League". The Guardian (İngilizce). 17 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
  2. ^ Bonnett 2014, s. 360.
  3. ^ a b c d e f g h i "Dünyada ikinci hesab edilən Ağdam Çörək Muzeyi" (Azerice). karabakh.tv. 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
  4. ^ Laçın, Sultan. ""O vaxt mənə zarafatla "Qarabağın mədəniyyət naziri" deyirdilər..."" (Azerice). hafta.az. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
  5. ^ a b c d e "Külə dönmüş Çörək Muzeyi..." (Azerice). modern.az. 28 Nisan 2011. 14 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
  6. ^ "Ağdam Çörək Muzeyindəki panno" (Azerice). medianews.az. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
  7. ^ Oxana Bulanova. "Горькая история Музея хлеба в Агдаме" (Rusça). azerhistory.com. 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
  8. ^ "Aghdam Bread Museum" (İngilizce). Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı. 29 Eylül 2020. 8 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
  9. ^ a b c d "Bərəkətli Çörək muzeyləri". 525-ci qəzet (Azerice). 2 Mart 2011. s. 6. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023 – anl.az vasıtasıyla. 
  10. ^ a b Rustamkhanli 2013, ss. 260–261.
  11. ^ "AĞDAM ÇÖRƏK MUZEYİ" (Azerice). tarix.info. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
  12. ^ ""Natəvan" qızlar bayramı". CBC TV (Azerice). Youtube.com. 20 Ocak 2021. 1 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
  13. ^ Valehoğlu, İntiqam (17 Haziran 2014). "Ağdam Çörək Muzeyi bərpa edilsin – Təklif". Aznews.az (Azerice). 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023. 
  14. ^ RFE/RL. "Azerbaijani Troops Take Control Of Agdam As Armenians Flee". RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). Prag. 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2020. 
  15. ^ "Nagorno-Karabakh: Tough rebuilding ahead for devastated city of Agdam". France 24 (İngilizce). 28 Kasım 2020. 27 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2020. 
  16. ^ "Ağdam Çörək Muzeyi bərpa olunacaq". cebhe.info (Azerice). 14 Ağustos 2020. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023 – aqreqator.az vasıtasıyla. 
  17. ^ "Ağdam rayonu" (Azerice). www.armenianvandalism.az. 9 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
  18. ^ Murtuzayev, Sadıg (8 Aralık 2011). ""Ağdam Çörək Muzeyi" – "Dəyərli yaddaş abidəsi"". 525-ci qəzet (Azerice). s. 4. 1 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023 – anl.az vasıtasıyla. 
  19. ^ Tofiqli 2011.
  20. ^ Gojiashvili, Nino (21 Ağustos 2012). "Azerbaijan: Video Game Revisits Nagorno-Karabakh War". www.eurasianet.org (İngilizce). Archived from the original on 23 Haziran 2018. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023. 
Genel

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Абдуллаев, Р. (28 Ocak 1986). "Музей хлеба: [Агдам]". Гудок (Rusça). 
  • Остапенко, Геннадий (Şubat 1990). "Чурек и Юха". Вокруг Света (Rusça) (2). 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ağdam_Ekmek_Müzesi&oldid=33402241" sayfasından alınmıştır