Babaderviş
Babaderviş, Azerbaycan'ın Kazah rayonunun batı kesiminde, Ağstafaçay nehrinin sol kıyısında, Hanlıklar köyü yakınlarında yer alan eski bir yerleşim yeridir.[1] Yerleşim alanında 1958'den 1966'ya kadar yapılan arkeolojik kazılarda üç kültür katmanı ortaya çıkarılmıştır.[2] Babaderviş, Azerbaycan hükûmeti tarafından dünya çapında öneme sahip arkeolojik anıtlar listesine dahil edilmiştir.[3]
Babaderviş yerleşimi 5 tepelik bir diziden oluşmaktadır. Tarih Enstitüsü'nün yaptığı araştırma sonuçlarına göre MÖ III binyılın başlarından beri yerleşim görmektedir.[4]
Arkeolojik kazılar
[değiştir | kaynağı değiştir]1958 yılında Tarih Enstitüsü Babaderviş yerleşimi alanında ilk kez araştırma yapmaya başladı. 1960 sonbaharında kazı alanı 60 metrekare ile sınırlıydı; 1961–1962'de kazı alanı 600 metrekareye kadar genişledi.[4]
1965'te bulunan arkeolojik eserler, 1977'de kalıcı koruma için Arkeoloji fonuna devredildi (Kanun No 1-10; 77-133).[4]
Arkeolojik kazılar sonucunda yerleşim bölgesinde MÖ 12-7. yüzyıllara ait Hocalı-Gedebey arkeolojik kültürüne ait çok sayıda konut yapısı keşfedilmiştir.[5]
Alanda insan ve hayvan figürleri, kilden yapılmış tekerlek kalıntıları[6] ve MÖ 2300-2200 yıllarına ait çok sayıda seramik eser bulunmuştur.[7]
1966 yılında yeraltı mezarlığı tipi bir mezar bulunmuştur. Mezarda cesetle birlikte kil çömlekler, demir bıçak, tahta dokuma tezgahı parçası, bronz iğneler gibi eşyalar ortaya çıkarıldı.[6]
Kültürel katmanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Alt kültür tabakası MÖ V. Binyıl'a kadar uzanmaktadır. Arkeolojik kazılarda bu tabakada yuvarlak yarı yeraltı evleri, tahıl öğütme taşları, iğne, bız, çeşitli hayvan kemikleri vb. bulunmuştur.[2]
MÖ III. Binyıl'a tarihlenen orta tabakada ham tuğladan yapılmış yuvarlak evler, kuş şeklinde geometrik desenlere sahip çanak çömlekler, mangallar, hayvan figürleri, metal eritme ocakları, arpa ve buğday kalıntıları, önemli yapı kalıntıları, sıva parçaları vb. bulunmuştur.[2]
Kazı alanının orta kısmında çift sarmal işlemeli bir taş stel bulunmuştur. Bu stelin, kutsal alan rolü oynayan ritüel ocaklı tek bir kompleksin parçası olması ihtimali bulunmaktadır.[5]
Üst katman, MÖ II Binyıl'ın sonundan I. Binyıl'ın başına kadar uzanmaktadır ve bu katmanda dörtgen evler, ev kuyuları ve testiler, çeşitli ev eşyaları, kil mühürler, mangallar, bronz ok uçları, boğa heykelleri, demir nesneler vb. ortaya çıkarılmıştır.[2]
Alt katman Şulaveri-Samu kültürü, orta katman Karaz kültürü ve üst katman Hocalı–Gebedey kültürü buluntuları ile temsil edilmektedir. Arkeolojik kazıların sonuçları, Babaderviş yerleşiminin nüfusunun büyükbaş hayvancılık ve tarım, çömlekçilik, dikiş ve metal işçiliği ile uğraştığını ortaya koymaktadır.[2]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Archeology viii. Republic of Azerbaijan". iranicaonline.org. Encyclopaedia Iranica. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2020.
- ^ a b c d e Azerbaijani Soviet Encyclopedia. 1976.
- ^ "132 - Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında". e-qanun.az. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2020.
- ^ a b c Arxeolojı Materıallar Azәrbaycan Tarıxının ÖYRƏNİLMƏSİNDƏ MƏNBƏ KİMİ (Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin materialları əsasında) (İngilizce). 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2022.
- ^ a b "Baba-Dervish settlement" (PDF). 11 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b "Archaeological excavations in Azerbaijan" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Древний Кавказ. От доисторических поселений Анатолии до христианских царств раннего Средневековья. Глава 3. От Кавказа до Евфрата – ранняя закавказская культура (Д. М. Лэнг, 2016)". kartaslov.ru. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2020.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Alekperov A., Studies of Azerbaijan's archeology and ethnography, Baku, 1960.
- Aliev V., The Painted Pottery Culture of the Bronze Age in Azerbaijan, Baku, 1977
- Chernykh E. Ancient Metallurgy in the USSR: The Early Metal Age, Archive – 1992 – 335 p.
- Idem, Archeology of Azerbaijan, Baku, 1986
- Ismailov G. Archeological studies of the ancient Baba-Dervish settlement, Baku, 1977.
- Kushnareva, K. The Southern Caucasus in Prehistory: Stages of Cultural and Socioeconomic Development from the Eighth to the Second Millennium B.C., Museum of Archaeology – 1997 – 279 p.
- Lang D. The Ancient Caucasus. From the prehistoric settlements of Anatolia to the Christian kingdoms of the early middle Ages – 2016
- Zardabli I. Ethnic and political history of Azerbaijan: from ancient times to the present day – 2018 – 572 p.