İçeriğe atla

Türk siyasetinde kadınların yeri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Türkiye'de 1934'ten beri kadınların seçme ve seçilme hakkı vardır.

Türkiye'de kadınların ulusal siyasette aktif katılımları vardır ve son seçimlerde Türk parlamentosunda kadın sayısı giderek artmaktadır.[1]

Arka plan

[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye'nin ilk kadın milletvekillerinden olan Hatı Çırpan, 1935.

I. Dünya Savaşı sonrasında hızla çöküşe geçen Osmanlı İmparatorluğu yerine 29 Ekim 1923 tarihinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti, kadınlar için birçok sosyal hakkın ilk kez verildiği bir devlet olmuştur. Osmanlı'nın hüküm sürdüğü çağlar boyunca padişahın asıl eşi ve veliaht şehzadelerin öz annesi olan valide sultanlar her ne kadar düşünceleri ve nüfuzlarıyla ülkeyi yöneten sultanın kararlarını etkiledilerse de, bu etkinin herhangi bir yasallığı bulunmamaktaydı. Yani, bu kişilerin herhangi bir siyasi veya idari hakkı yoktu. Dolayısıyla, halktan veya herhangi bir kesimden başka bir kadının da politikaya karışması söz konusu olamazdı.

Kadınların siyasetteki seçme ve seçilme hakkına dair ilk başkaldırılar, yine Osmanlı'nın son dönemlerinde vuku bulmaya başlamıştır. Nezihe Muhittin isimli bir kadın, 1923 yılının Haziran ayında Türkiye'nin ilk kadın partisini kurmuş olsa da; o tarihlerde Cumhuriyet henüz ilan edilmediği için bu eylemin herhangi bir hukuki veya yasal dayanağı da olmamıştır.

Mustafa Kemal Atatürk; yeni bir ülke kurup hızla toplumu yenileşme ve çağdaşlaşma hareketleriyle değiştirmeye başladığında ilk yaptığı işlerden bir tanesi de kadının toplumdaki ve diğer sosyal ortamlardaki yerini yükseltmek olmuştur. Bu bağlamda önce 1926 yılında çıkartılan bir yasa ile eşitsizlik yaratan durumlar ortadan kaldırılmış; 1930 ve 1934 yıllarında kendilerine tanınan yerel ve genel seçimlere katılabilme, oy verip oylanabilme hakkıyla beraber Türk kadınları Avrupa'daki ve dünyadaki birçok kadından önce seçme ve seçilme hakkına sahip olmuşlardır.[2][3]

Cumhurbaşkanı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugüne kadar, Türkiye'de hiçbir kadın Cumhurbaşkanı olarak görev yapmadı. Gönül Saray Alphan 21. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde ilk kadın cumhurbaşkanı adayı olmuştur. 2018 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminde ise Meral Akşener cumhurbaşkanı adayı olmuş ve %7,29 oy almıştır.

TBMM Başkanı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugüne kadar, Türkiye'de hiçbir kadın Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı olarak görev yapmadı.

Cumhurbaşkanı Yardımcısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugüne kadar, Türkiye'de hiçbir kadın Cumhurbaşkanı Yardımcısı olarak görev yapmadı. Türkiye'de Cumhurbaşkanı Yardımcısı makamı 2018 yılında kuruldu.

Başbakan (1920–2018)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tansu Çiller, Türk ekonomist ve akademisyendir. 1990 yılının Kasım ayında Doğru Yol Partisi'ye katılmasıyla beraber siyasi yaşamı başlamıştır. 13 Haziran 1993 tarihinde partinin genel başkanı olmuş, aynı yılın 25 Haziran günü ise kurulan koalisyon hükümetinin Başbakanı olarak atandı.[4] 6 Mart 1996 tarihine kadar yaklaşık üç yıl bu görevi yürüttü. Türkiye'nin bugüne kadarki ilk ve tek kadın başbakanıdır.

№ Fotoğraf Başbakan Görev başlangıcı Görev bitişi Görev süresi Hükûmet Cumhurbaşkanı
22 Tansu Çiller
(1946–)		 25 Haziran 1993 5 Ekim 1995 2 yıl, 256 gün I. Çiller Süleyman Demirel
5 Ekim 1995 30 Ekim 1995 II. Çiller
30 Ekim 1995 6 Mart 1996 III. Çiller

Türkiye'de Başbakanlık makamı 2018 yılında kaldırıldı.

Bakanlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Türkiye Cumhuriyeti'nin kadın bakanları listesi
Türkiye'nin ilk kadın İçişleri Bakanı Meral Akşener
Türkiye'nin ilk kadın Milli Eğitim Bakanı Nimet Baş
Türkiye'nin ilk kadın Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Şahin
Türkiye'nin ilk kadın Avrupa Birliği Bakanı Beril Dedeoğlu
Türkiye'nin ilk kadın Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın bakanı, 1971 yılında Nihat Erim önderliğinde kurulan hükümetin sağlık bakanı olan Türkân Akyol'dur.[5][6] Çeşitli dönem ve hükûmetlerde, çeşitli görevler üstlenmiş kadın bakanlar şunlardır:

Adı Bakanlık Parti
Türkân Akyol
(1928-2017) 		Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (1971)
Devlet Bakanlığı (1992-1993)		 Bağımsız
SHP
Nermin Neftçi
(1924-2003) 		Kültür Bakanlığı (1974-1975) CGP
İmren Aykut
(d. 1940) 		Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (1987-1991)
Devlet Bakanlığı (1991-1996)
Çevre Bakanlığı (1997-1999)		 ANAP
Güler İleri
(d. 1948) 		Devlet Bakanlığı (1991-1993) SHP
Aysel Baykal
(1939-2003) 		Devlet Bakanlığı (1995) CHP
Önay Alpago
(d. 1947) 		Devlet Bakanlığı (1994-1995) SHP
Işılay Saygın
(1947-2019) 		Devlet Bakanlığı (1995-1996)
Çevre Bakanlığı (1996)
Turizm Bakanlığı (1996)		 DYP
Ayfer Yılmaz
(d. 1956) 		Devlet Bakanlığı (1996-1997)
Tansu Çiller
(d. 1946) 		Dışişleri Bakanlığı (1996-1997)
Meral Akşener
(d. 1956) 		İçişleri Bakanlığı (1996-1997)
Tayyibe Gülek
(d. 1968) 		Devlet Bakanlığı (1999-2002) DSP
Melda Bayer
(d. 1950) 		Devlet Bakanlığı (1999-2002)
Aysel Çelikel
(d. 1933) 		Adalet Bakanlığı (2002) Bağımsız
Güldal Akşit
(1960-2021) 		Turizm Bakanlığı (2002-2003)
Devlet Bakanlığı (2003-2007)		 AK Parti
Nimet Baş
(d. 1965) 		Devlet Bakanlığı (2003-2007)
Millî Eğitim Bakanlığı (2009-2011)
Selma Aliye Kavaf
(d. 1962) 		Devlet Bakanlığı (2009-2011)
Fatma Şahin
(d. 1966) 		Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2011-2013)
Ayşenur İslam
(d. 1958) 		Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2013-2015)
Ayşen Gürcan
(d. 1963) 		Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2015) Bağımsız
Beril Dedeoğlu
(1961-2019) 		Avrupa Birliği Bakanlığı (2015)
Fatma Betül Sayan Kaya
(d. 1981) 		Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2016-2018) AK Parti
Jülide Sarıeroğlu
(d. 1979) 		Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2017-2018)
Zehra Zümrüt Selçuk
(d. 1979) 		Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2018–2021) Bağımsız
Ruhsar Pekcan
(d. 1958) 		Ticaret Bakanlığı (2018–2021)
Derya Yanık
(d. 1972) 		Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2021–2023) AK Parti
Mahinur Özdemir Göktaş (d. 1982) Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2023 - günümüz) Bağımsız





Kadın bakanların partilere göre dağılımı

  AK Parti (%35.72)
  Bağımsız (%25)
  DYP (%10.71)
  SHP (%10.71)
  ANAP (%7.14)
  DSP (%7.14)
  CHP (%3.58)

TBMM Başkanvekilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayşe Nur Bahçekapılı, TBMM Başkanvekili

Günümüze gelene kadar TBMM bünyesinde hiç kadın meclis başkanı görev yapmamış olmasına rağmen, farklı dönemlerde birkaç siyasetçi meclis başkanvekili olarak hizmet etmiştir. 1972 yılında, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın meclis başkanvekili CGP milletvekili Nermin Neftçi olmuştur. Diğer kadın başkanvekillerinden bazıları ise Meral Akşener (MHP), Güldal Mumcu (CHP) ve son olarak Ayşe Nur Bahçekapılı (AK Parti) bu görevi uzun süre üstlenmişlerdir.[7][8][9]

Parti liderleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Emine Ülker Tarhan, eski yargıç ve Anadolu Partisi lideri

Türkiye'deki siyasi hayatın ilk kadın parti lideri Behice Boran'dır. Türkiye İşçi Partisi'nin bir üyesiyken, 1970 yılında parti içinde yapılan bir seçimle genel başkan ilan edilmiş; bu görevini 12 Eylül Darbesi'nin bir sonucu olarak bütün siyasi partilerin kapatılmasına dek devam ettirmiştir.[10] Kurucu, genel başkan veya eşbaşkan olarak görev yapmış diğer kadın liderler şunlardır:

Kadın partileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kadınlar tarafından iki parti kuruldu: 1972'de (1980'e kadar) Türkiye Ulusal Kadınlar Partisi ve 2014'te Kadın Partisi.

Meclis Grup Başkanvekilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na göre; mecliste 20'den fazla koltukla temsil edilen her siyasi partinin 1-3 kişi arasından oluşan bir grup başkanvekili heyeti bulundurması zorunludur. Grup başkanvekilleri, diğer siyasi partiler ve meclis yönetimiyle olan ilişkileri kuran ve söz hakkına sahip olan liderlerdir. Tarihin ilk Türk kadın grup başkanvekili, 1996-1999 yılları arasında CHP'de görev yapmış olan Oya Araslı'dır. Sonraki yıllarda yine CHP'den Emine Ülker Tarhan, HDP'den Pervin Buldan ve daha sonra Meral Danış Beştaş ve AK Parti'den Özlem Zengin grup başkanvekili olarak çalışmıştır.[11][12][13][14]

Milletvekilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın milletvekilleri (1935).
Üst satır (soldan sağa): Mebrure Gönenç (Afyon), Hatı Çırpan (Ankara), Türkan Örs Baştuğ (Antalya), Sabiha Gökçül Erbay (Balıkesir), Şekibe İnsel (Bursa), Hatice Özgener (Çankırı)
Orta satır (soldan sağa): Huriye Öniz Baha (Diyarbakır), Fatma Şakir Memik (Edirne), Nakiye Elgün (Erzurum), Fakihe Öymen (Ankara), Benal Nevzat İstar Arıman (İzmir), Ferruh Güpgüp (Kayseri)
Alt satır (soldan sağa): Bahire Bediş Morova Aydilek (Konya), Mihri Pektaş (Malatya), Meliha Ulaş (Samsun), Fatma Esma Nayman (Seyhan), Hatice Sabiha Görkey (Sivas), Seniha Nafız Hızal (Trabzon)
Ankara milletvekili Hatı Çırpan, TBMM kürsüsünde konuşma yapıyor, 1935

Türkiye'de kadınlara seçme ve seçilme hakkı ilk kez 1935 genel seçimlerinde verildi. Bu seçimlerde; Mebrure Gönenç, Sabiha Gökçül Erbay, Şekibe İnsel, Huriye Öniz Baha, Fatma Şakir Memik, Nakiye Elgün, Fakihe Öymen, Hatı Çırpan, Ferruh Güpgüp, Bahire Bediş Morova Aydilek, Mihri Pektaş, Meliha Ulaş, Esma Nayman, Sabiha Görkey, Seniha Hızal, Benal Nevzat Arıman ve Türkan Örs Baştuğ milletvekili olarak seçildi. Ayrıca 1936 yılında, meclisteki kadın çoğunluğu artırmak adına -yine seçimle gelen- Hatice Özgener de kadroya dahil edildi.[15] Bu 18 kadın arasından en çok dikkat çeken isim ise, diğerlerinden farklı bir sosyal yaşama sahip olması sebebiyle kırsal kesimden gelen Satı Kadın lakaplı Hatı Çırpan olmuştur.

1935–1999 seçimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

1935 yılından hemen sonra yapılan bütün seçimlerde, kadınların meclisteki oranları düşmeye başlamıştır. Özellikle 1950 ve 1961 seçimlerinde sadece 3 kadın meclise girebilmiş ve bu da tarihe kadınlara seçme ve seçilme hakkı verildiğinden beri meclise en az kadının girdiği seçim olarak geçmiştir.[16]

Seçim yılı Kadın milletvekili oranı Kadın milletvekili sayısı Toplam milletvekili sayısı
1935 %4,6 18 395
1939 %3,7 15 429
1943 %3,7 16 435
1946 %1,9 9 465
1950 %0,6 3 487
1954 %0,7 4 541
1957 %1,3 8 610
1961 %0,7 3 450
1965 %1,8 8 450
1969 %1,1 5 450
1973 %1,3 6 450
1977 %0,9 4 450
1983 %3,0 12 399
1987 %1,3 6 450
1991 %1,8 8 450
1995 %2,4 13 550
1999 %4,2 22 550

2002–günümüz seçimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

1995 seçimlerinden beri, meclisteki kadın sayısı devamlı bir artış gösterse de; 2002 yılına gelene kadar yapılan hiçbir seçimde kadın vekil oranı, 1935'teki sonuçları yakalayamamıştır.[17] Ancak 2007 seçimlerinden sonra kadın temsil oranı yüzde 10'un altına düşmemiştir.[18]

Seçim yılı Kadın milletvekili oranı Kadın milletvekili sayısı Toplam milletvekili sayısı
2002 %4,4 24 550
2007 %9,1 50 550
2011 %14,3 79 550
2015
Haziran		 %17,6 97 550
2015
Kasım		 %14,7 81 550
2018 %17,1 103 600
2023 %20,1 121 600

Cumhuriyet Senatosu üyeleri (1961–1980)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de 1961-1980 yılları arasında çift meclisli sistem yürürlükteyken TBMM'nin üst meclisini oluşturan Cumhuriyet Senatosu isimli bir üst yasama organı bulunmaktaydı. Bu senatoda görev almış kadın siyasetçiler şunlardır:

Valiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Lale Aytaman, Türkiye'nin ilk kadın valisi, 1991

Türkiye'nin ilk kadın valisi Lale Aytaman'dır. 1991-1995 yılları arasında Muğla valisi olarak görev yapan Aytaman, bu göreve Cumhurbaşkanı Turgut Özal tarafından atanmıştır. Türkiye'nin ilk kadın kaymakamları ise Elif Arslan Miskioğlu ve Özlem Bozkurt Gevrek'tir. Elif Arslan Miskioğlu Burdur'un Ağlasun ilçesinde Özlem Bozkurt Gevrek ise Çankırı ilinin Orta ilçesinde görev yapmıştır. Bu yıllardan sonra kadın vali ve kadın kaymakam sayısı artsa bile hâlâ yetersiz görülmektedir.[24]

Yerel yöneticiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gülkız Ürbül, Cumhuriyet tarihinin ilk kadın muhtarı olmuştur. Günümüzde Aydın'a bağlı bir köy olan Demircidere'de 1930 yerel seçimlerinde yılında yapılan seçimlerde 7 erkek adaya karşı yarışmış ve seçim sonunda oy çokluğuyla muhtar ilan edilmiştir.[25] Sadiye Hanım 1930 yılında Artvin ili Yusufeli ilçesi Kılıçkaya beldesinde belediye başkanı seçilerek ilk kadın belediye başkanı ünvanını almıştır. Türkiye'nin ilk kadın büyükşehir belediye başkanları ise 2014 Türkiye yerel seçimleri'nde seçilen Özlem Çerçioğlu (Aydın), Fatma Şahin (Gaziantep) ve Gültan Kışanak'tır (Diyarbakır).[26]

Af yasaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rahşan Ecevit'in önerisiyle gündeme gelen ve uzun tartışmalar sonucunda 22 Aralık 2000'de çıkarılan 4616 sayılı Şartla Salıverme ve Erteleme Yasası, kamuoyunda Rahşan Affı olarak nitelendirildi.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "TBMM'de kadın milletvekillerinin oranı yüzde 17'de kaldı". BBC. 25 Haziran 2018. 11 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  2. ^ Sina Akşin:Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş bankası Kültür yayınları,İstanbul,2011,978-9944-88-172-2 p.188.
  3. ^ Türkiye'nin 75 yılı, Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, p.48,59,250
  4. ^ "Sayın Prof.Dr.Tansu Çiller'in Özgeçmişi; (Haziran 1996)". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. T.C Dışişleri Bakanlığı. 30 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  5. ^ Türkiye'nin 75 yılı, Hürgüç Gazetecilik,, İstanbul,1998
  6. ^ "Erkek egemen Türkiye". Hürriyet. 11 Aralık 2010. 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  7. ^ Hürriyet newspaper (Türkçe)
  8. ^ ["Parliament page/Meral Akşener (Türkçe)". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018.  Parliament page/Meral Akşener (Türkçe)]
  9. ^ ["Parliament page/Şükran Güldal Mumcu (Türkçe)". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018.  Parliament page/Şükran Güldal Mumcu (Türkçe)]
  10. ^ "T24 online newspaper". 26 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018. 
  11. ^ "Radikal Newspaper (Türkçe)". 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018. 
  12. ^ "Milliyet newspaper (Türkçe)". 7 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018. 
  13. ^ "TBMM - Özlem Zengin". 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ "TBMM - Meral Danış Beştaş". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "Hacettepe University Page (Türkçe)". 28 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018. 
  16. ^ "Hürriyet newspaper (Türkçe)". 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018. 
  17. ^ "An Afyon University paper by D. Ali Aslan (Türkçe)" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018. 
  18. ^ "Kadın milletvekillerinin temsil oranı arttı". Anadolu Ajansı. 28 Haziran 2018. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  19. ^ "Tutanak C. Senatosu B: 36 18.1.1966 O:1" (PDF). TBMM. 26 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  20. ^ "TİP'li Fatma İşmen'in ölümü". Milliyet. 18 Mayıs 2006. 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  21. ^ "C. Senatosu B: 53 29.4.1975 O: 1" (PDF). TBMM. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  22. ^ "Biography net (Türkçe)". 26 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018. 
  23. ^ "82nci Birleşim" (PDF). Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi. Cilt 13. TBMM. 23 Ekim 1979. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  24. ^ Ersöz, Seyfettin (2 Aralık 2018). "Bürokraside kadının adı yok". Milliyet. 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  25. ^ "Milliyet newspaper (Türkçe)". 26 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018. 
  26. ^ "Büyükşehirlerde ilk kez kadın belediye başkanları". 22 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türk_siyasetinde_kadınların_yeri&oldid=34211197" sayfasından alınmıştır