İçeriğe atla

Aydın

Koordinatlar: 37°43′42″N 27°56′14″E / 37.728333°K 27.937222°D / 37.728333; 27.937222
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu madde şehir hakkındadır. İl için Aydın (il) sayfasına bakınız. Başlığın diğer anlamları için Aydın (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Aydın
Şehir
Aydın'ın Türkiye'deki konumu
Aydın'ın Türkiye'deki konumu
Aydın (il) haritası
Aydın (il) haritası
Türkiye üzerinde Aydın
Aydın
Aydın
Avrupa üzerinde Aydın
Aydın
Aydın
Aydın (Avrupa)
Koordinatlar: 37°43′42″N 27°56′14″E / 37.728333°K 27.937222°D / 37.728333; 27.937222
ÜlkeTürkiye
İlAydın
İlk yerleşimMÖ 3. binyıl
İdare
 • TürBelediye başkanı-meclis
 • Organ
Belediye meclisi
 • Belediye BaşkanıÖzlem Çerçioğlu (CHP)
Rakım64 m
En alçak nokta0 m (0 ft)
 • Sıra.
Zaman dilimiUTC+03.00 (TRS)
Posta kodu
09XXX
Alan kodu256
ISO 3166 koduTR-09
Plaka kodu09
GSYİH (nominal)2018[1]
• Toplam₺35,2 milyar (21.)
• Kişi başı
₺32.362 (40.)
İGE (2013)artış 0,541[2]
düşük · 24.
İklimCsa[3]

Aydın, Türkiye'nin Aydın ilinin merkezi olan şehirdir. Ege Bölgesi'nde yer alan, turizm ve tarım açısından en gelişmiş illerdendir.

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aydın'ın eski isimleri Tralleis ve Güzelhisar olup 14. yüzyılda Anadolu Beylikleri döneminde kurulan Aydınoğulları beyliği döneminde ismi Aydın olarak değişmiştir. Herodot, Aydın ili ile ilgili “Bizim yeryüzünde bildiğimiz en güzel gökyüzünün altı ve en güzel iklimin bulunduğu yer” demiştir. Evliya Çelebi ise “Dağlarından yağ, ovalarından bal akar” demiştir.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aydın; çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmış, Antik Çağda Afrodisias, Milet, Didyma, Nysa, Priene, Magnesia gibi önde gelen kentlerdir. Bugünkü Aydın, Tralleis Kenti ile birlikte MÖ 2500 yılında Hititler zamanında gelişmiş, 8. yüzyılda Lydia zamanında da en parlak çağını yaşamıştır. Selçuklu Hanedanıyla birlikte Türk uygarlığının kültür varlığı ve eserleriyle donatılmıştır.

Aydınoğulları zamanında şehrin adı Aydın Güzelhisarı olmuş, daha sonra Aydın adını almıştır. 1811'de İzmir, Saruhan (Manisa), Menteşe (Muğla), Antalya, Isparta sancaklarını kapsayan eyaletin merkezi oldu. Kurtuluş Savaşından sonra 1923 yılında Aydın müstakil vilayet olmuştur.

Cumhuriyet dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1987 yılında çıkarılan 3392 sayılı kanun ile Buharkent ve İncirliova,[4] 1990 yılında çıkarılan 3644 sayılı kanun ile de Karpuzlu, Köşk ve Yenihisar ilçeleri kuruldu.[5] Yenihisar ilçesinin adı 1997 yılında 4235 sayılı kanun ile Didim olarak değiştirildi.[6] 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile merkez ilçe kaldırılarak aynı sınırlara sahip Efeler ilçesi kuruldu. Yine aynı kanun ile Aydın'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.[7]

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]
 Aydın iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 23,2 25,2 32,4 35,4 40,2 44,4 44,6 43,8 43,3 37,8 30,7 25,9 44,6
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 13,2 14,7 17,9 22,5 28,1 33,3 36,1 35,7 32,0 26,2 19,7 14,6 24,5
Ortalama sıcaklık (°C) 8,2 9,3 11,8 15,8 20,9 25,9 28,4 27,6 23,5 18,4 13,3 9,6 17,7
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 4,3 4,9 6,7 10,0 14,2 18,1 20,5 20,2 16,7 12,7 8,7 5,8 11,9
En düşük sıcaklık (°C) −7,6 −5,4 −5 −0,8 4,6 8,4 13,4 11,8 7,6 2,0 −2 −5,3 −7,6
Ortalama yağış (mm) 108,6 93,8 70,4 52,9 36,5 13,5 3,9 2,3 13,1 44,2 83,9 120,9 644
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[8]


Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu veriler Aydın ilinin şehir merkezinin nüfus verileridir. İl nüfusu için Aydın (il) sayfasına bakınız.
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[9] 70.733 11.978 58.755
1935[10] 92.988 15.086 77.902
1940[11] 99.819 17.732 82.087
1945[12] 105.155 18.504 86.651
1950[13][a] 75.100 20.161 54.939
1955[14] 89.877 27.391 62.486
1960[15] 105.027 35.527 69.500
1965[16] 123.322 43.483 79.839
1970[17] 135.208 50.566 84.642
1975[18] 154.271 59.579 94.692
1980[19] 173.918 74.021 99.897
1985[20] 201.448 90.449 110.999
1990[21][b] 165.712 107.011 58.701
2000[22] 208.341 143.267 65.074
2007[23] 231.884 168.216 63.668
2008[24] 235.376 171.242 64.134
2009[25] 243.037 179.425 63.612
2010[26] 251.891 188.337 63.554
2011[27] 255.292 191.037 64.255
2012[28] 259.786 195.951 63.835

2012 yılında Aydın büyükşehir statüsü kazanıp ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir ve merkez ilçenin ismi Efeler olarak değiştirilmiştir.

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehrin ekonomisinin temelini tarım, hayvancılık ve turizm oluşturur. Aydın ili, 2018 yılı verisine göre gayri safi yurt içi hasıla bakımından ₺35,2 milyar ile ülkenin yirmi birinci büyük ilidir.[1] Kişi başına düşen gelirde ise ₺32.362 ile kırkıncı sırada yer almaktadır.[1] 2013 yılı İnsani Gelişme Endeksi verisine göre Aydın, elde ettiği 0,541 puanla yirmi dördüncü sırada yer aldı.[2]

Tarım ve hayvancılık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aydın; yağlık zeytin, incir, kestane, kereviz üretiminde Türkiye'de 1. sırada, pamuk ve çilek üretiminde ise 2. sırada, taze börülce ve sofralık zeytin üretiminde 3. sırada yer almaktadır.[29]

Sanayi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarım, gıda, tekstil ürünleri, makine ve ekipman, otomotiv yan sanayi, beyaz eşya üretimi Aydın ilinin sanayisinin ana kalemlerindendir.

Turizm

[değiştir | kaynağı değiştir]
Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Millî Parkı

Turizm, tarımdan sonraki ikinci önemli gelir kaynağıdır. Yaklaşık 680 konaklama tesisinde 78.000 yatak kapasitesi bulunmaktadır. Ayrıca Kuşadası'nda 54.000, Didim'de 42.000 yazlık konut bulunmaktadır. 2011 yılında 5,5 milyon turist Aydın iline gelmiştir. Dilek Yarımadası Milli Parkı, Kuşadası ve Didim plajları önemli sahillerdir.

İlde 10 müze bulunmaktadır. Bunlar; Adnan Menderes Müzesi, Aydın Arkeoloji Müzesi, Yörük Ali Efe Müzesi, Afrodisias Müzesi, Karacasu Etnoğrafya Müzesi, Milet Müzesi, Çine Kuvâ-yı Milliye Müzesi, Çine Arıcılık Müzesi, Nazilli Etnoğrafya Müzesi ve Kuşadası Zeytin ve Zeytincilik Müzesi'dir.

Ören yerleri açısından da oldukça zengindir. Bunlar; Afrodisias (Karacasu), Alabanda (Çine), Alinda (Karpuzlu), Apollon Tapınağı (Didim), Gerga (Çine), Harpasa (Nazilli), Magnesia (Ortaklar), Mastaura (Nazilli), Milet (Didim), Nysa (Sultanhisar), Priene (Söke) ve Tralleis (Efeler)'dir.

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mutfak

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Aydın mutfağı

Ağız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halk Aydın ağzı konuşmaktadır. Nazal n (ñ) sesi kullanımı ve r sesinin yutulması belirgin özellikleridir.

Türküler ve halk oyunları

[değiştir | kaynağı değiştir]
ile ilgili metin bulabilirsiniz.

Yöreye ait Zeybek dansları ve zeybek müzikleri bulunmaktadır.

Kardeş şehirler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Germencik ve Koçarlı ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ İncirliova ve Köşk ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c Özkul, İsmet (25 Aralık 2019). "81 ilin 2018 yılı GSYH ve büyüme karnesi". Dünya. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  2. ^ a b "Türkiye'de İllere Göre İnsani Gelişme Endeksi". dergipark.org.tr. Ocak 2017. 21 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019. 
  3. ^ "Köppen-Geiger İklim Sınıflandırmasına Göre Türkiye'nin İklim Tipleri". dergipark.org.tr. Temmuz 2017. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019. 
  4. ^ "Kanun No. 3392" (PDF). 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
  5. ^ "Kanun No. 3644" (PDF). 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
  6. ^ "Kanun No. 4235" (PDF). 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
  7. ^ "Kanun No. 6360". 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014. 
  8. ^ "Resmî İstatistikler - Aydın". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 19 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2016. 
  9. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  10. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  11. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  12. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  13. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  14. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  15. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  16. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  29. ^ "Aydın incir, kestane, yağlık zeytin ve kerevizde liderliğini korudu". İhlas Haber Ajansı. 28 Ocak 2020. 16 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2020. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Aydın ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Vikigezgin'de Aydın ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Aydın&oldid=34490822" sayfasından alınmıştır