Süngülü, Posof
| Süngülü | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Süngülü Süngülü'nün Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Posof |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 1802 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 431 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75800 |
Süngülü, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Süngülü köyünün bilinen en eski adı Arila'dır. Gürcüce bir yer adı olan Arila (არილა) adı, bir yere vuran güneş ışını anlamındaki “arili” (არილი) kelimesinden türemiştir ve güneşli yer anlamına gelir.[4] Bu yer adı Türkçeye aynı şekilde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri ile Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan cebe defterinde Arila (اريله) olarak geçer.[5][6]
Arila köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Samtshe'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Arila Kalesi ve tamamen yıkılmış olan Arila Kilisesi bu dönemden kalmış olmalıdır.[7][8]
Arila köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Poshov livasının Kuzay nahiyesine bağlıydı. Arila-i Ulya (Yukarı Arila) ve Arila-i Sülfa (Aşağı Arila) adıyla kaydedilen köye bağlı "Şuvaubani" ve "Beralisi" adlı mezra bulunuyordu. Aşağı ve Yukarı Arila'nın nüfusu 38 hanedan oluşuyordu. Hane reislerinin adları üzerinden yapılan tespite göre köy halkı Gürcülerden oluşuyordu.[5][9] 17. yüzyılın sonunda Arila, aynı idari konuma sahipti. Köyün nüfusu zamanla azalmış, 1834 yılında 13 haneye düşmüştür.[5][6]
Arila köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlşn Antlaşması uyarıca, savaş tazminatı kapsamında Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Arila (Арила) adıyla kaydettiği köy, Ardahan sancağının Poshov kazasına bağlı Sakire nahiyesinin 12 köyünden biriydi. Nüfusu, 296'sı erkek ve 273'ü kadın olmak üzere, 69 hanede yaşayan 569 kişiden oluşuyordu. Köyde 1896’da 733 ve 1906’da 940 kişi tespit edilmiştir. Bu sayımlarda köy haklı Türk olarak kaydedilmiştir.[10][11]
Gürcü tarihçi Konstantine Martvileli, Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezmiş, Arila'nın (არილა) Gürcüce bir kelime olduğu ve köydeki 74 hanede 1.002 Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır.[12]
Arila köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Sovyet Rusya tarafından da kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Arila Türkiye'ye bırakıldı.
Arila köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Arila (آريله) şeklinde kaydedilmiştir. Bu sırada köy Kars vilayetinin Poshov kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[13] 1940 genel nüfus sayımında "Arile" adıyla kaydedilmiş olan köy Cilvana nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 1.110 kişiden oluşuyordu.[14] Arila veya Arile Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında Süngülü olarak değiştirilmiştir.[15] 1965 genel nüfus sayımında Süngülü köyünde 1.251 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 184 kişi okuma yazma biliyordu.[16]
Süngülü köyünde günümüze ulaşan en önemli tarihsel yapı, Arila Kalesi’dir. Köyün 700 metre güneyinde, Çaksu denilen akarsuyun sol kıyısında, kayalık bir tepede yer alır. Küçük bir yapı olan Arila Kalesi’nin (30×10 m) duvarlarının kalınlığı bazı yerlerde iki metreyi bulmaktadır. Köyün 2,8 kilometre güneydoğusunda, yüksek bir tepenin zirvesinde yer alan megalit yapı ise, yaklaşık 300 metre uzunluğunda olup bütün tepeyi kaplamaktadır. Köydeki tarihsel yapı kalıntılarından biri, Arila Kilisesi’ne aittir. Köyün merkezindeki temel seviyesine kadar yıkılmış ve taşları evlerde ve taş duvarlarda kullanılmıştır. Köyün 2,5 kilometre doğusunda, Kontishevi Deresinin sağ kıyısında, kale olduğu tahmin edilen bir yapının daha kalıntıları tespit edilmiştir. Nitekim kalıntıların bulunduğu yer köylüler tarafından Kontishevi Kalesi (კონტისხევის ციხე) olarak adlandırılmaktadır.[7][17][18]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Köy, Ardahan il merkezine 102 km, Posof ilçe merkezine 21 km uzaklıktadır.[19] Köy, ilçe merkezinin güney doğusunda, Şabanıbel Dağı'nın batı yamaçlarında, güneybatıya eğimli bir platoda kurulmuştur. Köy hudutları içinden geçen akarsular ve bunların birleştiği Arile (Süngülü) Çayı, Güneyindeki koruluğu ve köy etrafındaki meralar, çayırları ile doyumsuz bir güzellik sergilemektedir. Damal ilçesi, Balgöze, Savaşır köyleri ve Gürcistan Devleti ile sınırdır.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 431[2] |
| 2021 | 468[2] |
| 2020 | 493[2] |
| 2019 | 501[2] |
| 2018 | 512[2] |
| 2017 | 507[2] |
| 2016 | 549[2] |
| 2015 | 575[2] |
| 2014 | 598[2] |
| 2013 | 631[2] |
| 2012 | 670[2] |
| 2011 | 693[2] |
| 2010 | 703[2] |
| 2009 | 710[2] |
| 2008 | 776[2] |
| 2007 | 774[2] |
| 2000 | 834[19] |
| 1990 | 1.046[20] |
| 1985 | 1.096[21] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Sungulu, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Posof Süngülü Köy Nüfusu". Nufusune.com. 17 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ ""ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი" (Gürcü Dilinin Açıklamalı Sözlüğü)". 11 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024.
- ^ a b c "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, III. Cilt, s. 462". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024.
- ^ a b "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 254". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024.
- ^ a b "ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2012-2013 წლების საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები" (2012-2013 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları), Tiflis, 2019, s. 6. 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9639-0-2
- ^ "ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები (2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları), Tiflis, 2021, s. 13-14. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
- ^ "1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre "Gürcistan Vilayeti"nin etnik haritası". 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - 383". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 114, ISBN 978-6052100271.
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı 220". 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 355.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 605.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 361.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 404, ISBN 9789941478178.
- ^ "ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები (2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları), Tiflis, 2021, s. 13-16. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
- ^ a b "Süngülü Köyü". YerelNet.org.tr. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
.png){kind=link}
.png){kind=link}