Ottoman Railway Company

İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu ve şubeleri
İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu ve şubeleri
Genel bilgiler
Durum	Kapatıldı, yerini İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu aldı.
Sahibi	Ottoman Railway Company
İlk - Son durak	İzmir Alsancak Garı; Eğirdir Garı;
İstasyonlar	129
Hizmet
İşletmeci(ler)	Ottoman Railway Company
Tarihçe
Açılış	1 Temmuz 1866
Kapanış	1 Haziran 1935
Teknik bilgiler
Hat uzunluğu	470,300 kilometre (292,231 mi) (Ana Hat); 105,851 kilometre (65,773 mi) (Şube Hatları); 576,151 kilometre (358,004 mi) (Toplam)
Hat açıklığı	Standart (1435 mm)

Ottoman Railway Company (ORC)
Osmanlı Demiryolu Şirketi
Tür	Demiryolu şirketi
Akıbeti	1935 yılında TCDD tarafından satın alınarak feshedildi.
Ardıl	TCDD (İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu / TCDD 3. Bölge)
Kuruluş	1856 (167 yıl önce)
Feshedilme	1935 (89 yıl önce)
Genel merkezi	İzmir, Osmanlı İmparatorluğu (1856 – 1922); Türkiye (1923 – 1935)
Şube sayısı	5
Önemli kişiler	Edward Purser
Öz sermaye	1.2 Milyon Sterlin
	Dipnotlar / referanslar; Anadolu'daki ilk demiryolu hattı olan İzmir – Aydın Demiryolu'nu inşa eden ve işleten şirket

Ottoman Railway Company, (Türkçe: Osmanlı Demiryolu Şirketi; rapor işareti: ORC), İzmir merkezli olmak üzere Ege Bölgesi'nde 1856 – 1935 yılları arasında faaliyet gösteren ve Anadolu'daki ilk demiryolu hattı olan İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu inşa eden ve işleten İngiliz demiryolu şirketidir.^[1]

Osmanlı hükûmeti, İngiliz sermayeli Ottoman Railway Company'ye (ORC) 22 Eylül 1856'da İzmir'den Aydın'a demiryolu inşa edilmesi için imtiyaz vermiştir. Şirketin amacı, Ege Bölgesi'nin güney ve güneydoğusunda çıkarılan madenler ile Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovalarında yetiştirilen incir başta olmak üzere çeşitli tarım ürünlerinin İzmir Limanı'na daha hızlı getirilmesini sağlayarak ihracatı kolaylaştırmaktı. Şirket, 1912 yılı itibarıyla, ana demiryolu hattını önce Denizli'ye sonra da Eğirdir'e uzatmanın yanı sıra İzmir'deki kasabalara da (Ödemiş ve Tire) şube hatlarını inşa etti. Ancak ilk hedefi olan Konya'ya ulaşmayı başaramadı ve bölgesel bir demiryolu şirketi olarak çalışmaya devam etti. Ayrıca, şirket, İzmir'in güneyinde işletilen banliyö tren hizmetinde de önemli rol oynadı. 1912 yılında şirket tarafından 3 banliyö tren rotası (Buca, Seydiköy, Ödemiş) işletilmekteydi.

ORC Şirketi 1 Haziran 1935'te TCDD tarafından satın alınarak feshedilmiş ve şirkete ait tüm demiryolu hatları TCDD'nin denetimine girmiştir.^{[note 1]}^[3]

Tarihçe

Osmanlı hükûmeti, 22 Eylül 1856'da İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu'nu inşa etme ve 50 yıllığına işletme imtiyazı ORC Şirketi'ne verdi. Başlangıçta, hattın 1 Ekim 1860 tarihinde hizmete girmesi ve imtiyazın bu tarih itibarıyla geçerli olması üzerine anlaşılmıştı. Ancak inşaat süresi ve maliyeti göz ardı edildiğinden ve 1,2 Milyon Sterlin olan başlangıç sermayesinin çok az olmasından dolayı, hattın tam anlamıyla hizmete girmesi ancak 1866 yılında mümkün oldu.

Hattın ilk bölümü olan Alsancak – Seydiköy arası 30 Ekim 1858 tarihinde hizmete girdi. Bu hat, Anadolu'daki ilk, Osmanlı İmparatorluğu sınırlarındaki, 1856 yılında Mısır Eyaleti'nde hizmete giren Kahire - İskenderiye demiryolu hattından sonra, ikinci en eski demiryolu hattıydı. ORC ek yeni imtiyazlar kazanarak hattı 1912 yılında Eğirdir'e kadar uzatmayı başardı. Ayrıca şirket 1921 yılında, 1870 yılından beri işlettiği Şirinyer – Buca şube demiryolu'nun^[4] da mülkiyetini kazandı.

Şirketin amacı, Ege Bölgesi'nin güney ve güneydoğusunda çıkarılan madenler ile Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovalarında yetiştirilen çeşitli tarım ürünlerini İzmir Limanı'na daha hızlı ulaştırmak ve ihracatını yapmaktı. Ancak bu hattaki yoğunluk büyük miktarda gelir elde etmek için yeterli değildi ve şirket yüksek miktarda kâr elde edemiyordu. Bu noktada, şirket için tek çıkış yolu demiryolu hattını Anadolu'nun içlerine doğru genişletmekti, ancak şirket Afyonkarahisar ya da Konya'ya demiryolu hattı inşa etme imtiyazını kazanamadı. Nitekim demiryolu imtiyazları oldukça siyasi kararlardı ve İngiliz seçmenleri de kendi hükûmetlerinin Osmanlı İmparatorluğu'na demiryolu hattı inşa etmesinde yardımcı olmasını Hindistan ve Orta Doğu'daki İngiliz menfaatlerine aykırı buldukları için istemiyorlardı. Ancak öte yandan Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie (Türkçe: Osmanlı Anadolu Demiryolları; rapor işareti: CFOA) Şirketi'nin Afyonkarahisar ve Konya'da demiryolu inşa etme imtiyaz elde etmesi üzerine, ORC Şirketi işlettiği demiryolu hattının daha fazla uzatılabilmesi için Osmanlı hükûmetine lobicilik faaliyetinde bulundu.

Sonuç olarak, ORC daha çok bir sömürge demiryolu şirketi gibi hareket ediyordu ve hammadde ve tarım ürünlerinin ihracatını ve mamüllerin ithalatını kolaylaştırmak için hinterlandı büyük bir limanla (İzmir Limanı) bağlantı sağlama amacındaydı. ORC, Osmanlı'daki kötü planlamalardan dolayı, İzmir-Basmane – Kasaba (Turgutlu) demiryolu (SCR&SCP) hattında olduğu gibi, İzmir ile Konya gibi önemli şehirlerin bütünleşmesinde rol oynayamadı.

İstasyonlar ve tesisler

ORC'nin ana demiryolu hattı üzerinde pek çok tren istasyonu ve tesis vardı. İstasyonlar arasında en büyük tesise sahip olanı Alsancak Garı'ydı. Burada bulunan Alsancak Bakım Atölyesi hizmete girdiğinde Osmanlı İmparatorluğu sınırlarındaki en büyük bakım atölyesiydi. Pek çok kasabada da istasyonların yanında küçük yük depoları bulunmaktaydı. ORC'nin Alsancak ve Denizli'de iki adet lokomotif bakım atölyesi ve vagonlar için ise Alsancak, Cumaovası, Tire, Aydın, Denizli ve Dinar'da bakım atölyeleri bulunmaktaydı.

Hattın kısımları ve açılma tarihleri^[5]

Güzergâh	Mesafe	Hizmete Giriş Yılı	Türü
İzmir-Alsancak Garı – Şirinyer – Gaziemir	13,965 km	30 Ekim 1858	Ana hat
Gaziemir – Seydiköy^[6]	1,400 km	30 Ekim 1858	Şube hattı
Gaziemir – Torbalı	34,622 km	24 Aralık 1860	Ana hat
Torbalı – Selçuk	28,477 km	15 Eylül 1862	Ana hat
Selçuk – Ortaklar – Aydın Garı (Planlanan hattın sonu)	52,948 km	1 Temmuz 1866	Ana hat
Şirinyer – Buca^[4]	2,700 km	1866 – 2008	Şube hattı
Aydın – Kuyucak	56,932 km	1881	Ana hat
Kuyucak – Sarayköy	43,825 km	1 Temmuz 1882	Ana hat
Sarayköy – Goncalı – Sütlaç – Dinar	144,256 km	13 Ekim 1889	Ana hat
Goncalı – Denizli Garı^[7]	9,409 km	13 Ekim 1889	Şube hattı
Sütlaç – Çivril^[8]	30,225 km	29 Aralık 1889 – Temmuz 1990^[9]	Ana hat
Ortaklar – Söke Garı^[10]	22,012 km	1 Aralık 1890	Şube hattı
Dinar – Gümüşgün – Bozanönü – Eğirdir Garı	95,275 km	1 Kasım 1912	Ana hat
Torbalı – Çatal – Ödemiş Garı^[11]	61,673 km	1912	Şube hattı
Çatal – Tire Garı^[12]	8,657 km	1912	Şube hattı

Dış bağlantılar

Trains of Turkey Sayfası - Ottoman Railway Company31 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Zamanın Tanıkları: Bozkurt ve Çardak Tren İstasyonları21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c "ORC History" [ORC Tarihi]. Trains of Turkey. 25 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2022.
^ "3021 sayılı Resmî Gazete" (PDF). T.C. Resmî Gazete. 6 Haziran 1935. 26 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2022.
^ "A Short History of Turkish Railways" [Türk Demiryollarının Kısa Tarihi]. Trains of Turkey. 31 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.
^ ^a ^b Şirinyer – Buca şube demiryolu
^ Robinson, ss.50-55.
^ Gaziemir – Seydiköy şube demiryolu
^ Goncalı – Denizli şube demiryolu
^ Sütlaç – Çivril şube demiryolu
^ Robinson, s.54
^ Ortaklar – Söke şube demiryolu
^ Torbalı – Çatal – Ödemiş demiryolu
^ Çatal – Tire şube demiryolu

Notlar

^ Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti adına Ulaştırma Bakanı Ali Çetinkaya ile "Ottoman Railway Company / Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC)" adına Robert Adeane arasında 1 Mayıs 1935'te imzalanan sözleşme ve bu sözleşmeyi onaylayan 30 Mayıs 1935 tarih ve 2745 sayılı "Aydın demiryollarının satın alınmasına dair olan mukavelenamenin tasdiki hakkında kanun" uyarınca, ORC Şirketi, 1 Haziran 1935'te 1.825.840 İngiliz sterlini bedelle TCDD tarafından satın alınarak feshedilmiş ve şirkete ait olan demiryolu hatları, istasyonlar ve araçlar dâhil bütün menkul ve gayrimenkul mallar ile İzmir Alsancak Limanı TCDD'nin denetimine girmiştir.^[2]

[ORC-1] "ORC History" [ORC Tarihi]. Trains of Turkey. 25 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2022.

[resmî-2] "3021 sayılı Resmî Gazete" (PDF). T.C. Resmî Gazete. 6 Haziran 1935. 26 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2022.

[TOT1-4] "A Short History of Turkish Railways" [Türk Demiryollarının Kısa Tarihi]. Trains of Turkey. 31 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.

[Buca-5] Şirinyer – Buca şube demiryolu

[6] Robinson, ss.50-55.

[Seydiköy-7] Gaziemir – Seydiköy şube demiryolu

[Denizli-8] Goncalı – Denizli şube demiryolu

[Çivril-9] Sütlaç – Çivril şube demiryolu

[10] Robinson, s.54

[Söke-11] Ortaklar – Söke şube demiryolu

[Ödemiş-12] Torbalı – Çatal – Ödemiş demiryolu

[Tire-13] Çatal – Tire şube demiryolu

[second-3] Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti adına Ulaştırma Bakanı Ali Çetinkaya ile "Ottoman Railway Company / Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC)" adına Robert Adeane arasında 1 Mayıs 1935'te imzalanan sözleşme ve bu sözleşmeyi onaylayan 30 Mayıs 1935 tarih ve 2745 sayılı "Aydın demiryollarının satın alınmasına dair olan mukavelenamenin tasdiki hakkında kanun" uyarınca, ORC Şirketi, 1 Haziran 1935'te 1.825.840 İngiliz sterlini bedelle TCDD tarafından satın alınarak feshedilmiş ve şirkete ait olan demiryolu hatları, istasyonlar ve araçlar dâhil bütün menkul ve gayrimenkul mallar ile İzmir Alsancak Limanı TCDD'nin denetimine girmiştir.^[2]

[1]

[note 1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[2]