İçeriğe atla

Hopa

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Hopa, Artvin sayfasından yönlendirildi)
Hopa
İlçe
Hopa'nın Artvin ilindeki konumu
Hopa'nın Artvin ilindeki konumu
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlArtvin
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • KaymakamAbdullah Arslantürk
 • Belediye başkanıUtku Cihan (CHP)
Yüzölçümü
 • Toplam204 km²
Rakım50 m
Nüfus
 (2023)
 • Toplam27.176
 • Kır
-
 • Şehir
-
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu08600
İl alan kodu466
İl plaka kodu08
Resmî site
Hopa Belediyesi
Hopa kasabasının merkezinden bir görünüm

Hopa (Gürcüce ve Megrelce: ხოფა; translit.: "h'opa", Lazca: ხოფა / Xopa, Hemşince: Hopa), Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde yer alan Artvin iline bağlı bir ilçe ve bu ilçenin merkezi olan kasabadır. Hopa Limanı'yla, Türkiye'nin başlıca liman kentlerinden biri olan Hopa, Gürcistan sınırındaki Sarp Sınır Kapısı'na yaklaşık 20 kilometre uzaklıktadır.

Hopa ilçesi, kuzeydoğuda Kemalpaşa ilçesi, doğuda Borçka ilçesi, güneydoğuda Murgul ilçesi, güneybatıda Arhavi ilçesi ve kuzeybatıda Karadeniz'le çevrilidir. Hopa nüfusunun büyük bir bölümünü Lazlar, Hemşinliler ve Rize göçmenleri oluşturur.[3]

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hopa’nın Türkçe dışındaki dillerdeki adları Hopa’ya benzer biçimde yazılmaktadır. Antik Çağ dönemindeki adı Anaxoupê'dir.[3] Bu durum Hopa adının eskiden beri gelen bir adlandırma olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, günümüzde Gürcüce ve Megrelce Hopa (ხოფა), Lazca Hope (ხოპე / Xop’e) olarak bilinen yerleşimin Gürcücedeki eski adı Hupati’dir (ხუფათი).[4] Hopa’nın adı Vahuşti’nin Gürcistan Krallığı Tarihi, Matiane Kartlisa, Evliya Çelebi’nin Seyahatname gibi Orta Çağ kaynaklarında Hopca (ხოფჯა) olarak geçer.[5] Gürcistan'ın İç Kartli bölgesinde, 13. yüzyıldan kalma bir manastır da Hopa (ხოფის მონასტერი) adını taşımaktadır.

Kasabanın adı Osmanlıca da bugünkü gibi Hopa (خوپه) biçiminde yazılıyordu.[6][7] Hopa adının kaynağı ve anlamı konusunda bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte bu ad, Türkçe olmadığı için İttihat ve Terakki yönetimince 1916’da Cihadiye olarak değiştirilmiş, ancak bu ad uygulamaya girmemiştir.[8]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bulunduğu yer itibarıyla antik çağda Kolheti Krallığı içinde yer alan yerleşim, 5. yüzyılın ikinci yarısında, Bizans imparatoru I. Leo (457-474) ile Lazika kralı I. Gubaz arasında yapılan anlaşmada iki krallığın sınırı olarak belirlendi. 9-11. yüzyıllarda Haldia ülkesi sınırları içinde yer alıyordu. 1040’larda Gürcistan kralı IV. Bagrat (1027-1072) tarafından kuşatılan yerleşim, 1080’lerde Karadeniz kıyılarına kadar inen Büyük Selçuklular tarafından ele geçirildi. 12. yüzyılın başlarında, Kral (Kurucu) IV. Davit (1089-1125) döneminde Gürcü Krallığı sınırları içinde kaldı ve kral birkaç kez burayı ziyaret etti.[9] Hopa, daha sonraki dönemlerde Gürcü prenslikleri Samtshe Atabeyliği ile Guria Prensliği arasında el değiştirdi. Osmanlılar 1547’de, çevresindeki diğer yerlerle birlikte Hopa’yı da ele geçirdiler ve bu tarihten itibaren Hopa, Osmanlı idari biri olan Lazistan Sancağı içinde yer aldı. 18. yüzyılda önemli bir ticaret yolu üzerinde bulunan kasaba, bu dönemde yazılı kaynaklarda Hopca olarak geçmektedir. Gürcü tarihçi Vahuşti de kasabadan Hopca olarak söz etmektedir. Vahuşti Kartlis Tshovreba’da Hopa’dan, Gonio’nun batısında, Çaneti ile Borçka derlerinin kuzeyinde Karadeniz kıyısında yer alan küçük bir şehir olarak söz etmiştir.

1877 yılında ilçeyi gezen Şakir Şevket'e göre, ilçede yapılan tarımdan fazla mahsul elde edilemiyordu ve toplanan ürünler Pazar'da satılacak kadar değerliydi.

Şakir Şevket, Arhavi ve Hopalıların kılıcı iyi kullanmalarıyla meşhur olduğunu yazmıştır.[10]

1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında bölgeyi Rus ordusu ele geçirdi. Ancak varılan anlaşma sonucunda Hopa, Osmanlı tarafından kalırken, burayı bir ticaret merkezi olarak kullanan Murgul ise Rusya İmparatorluğu’na bırakıldı. Ne var ki Hopa halkının bir kısmının toprakları ve hayvanları Rusya tarafında kalmıştı. 1909 yılına kadar Rusya bu halkın sınırı geçmelerine müsaade ediyordu ancak bu tarihte pasaport ya da pasavan geçiş zorunluğu getirdi. Bunun üzerine Hopalıların bir kısmı Rusya uyruğuna da girip çifte vatandaşlık elde etti.[11] Bu savaştan hemen önce, 1865 tarihinde Hopa, Trabzon vilayetine bağlı Lazistan Sancağı'nda yer alan aynı adlı kazanın merkeziydi.

Lazistan Sancağı bir bütün olarak Osmanlı idaresindeyken, 1874 yılında bu sancağın topraklarını gezen Rus ordusunda görevli Gürcü general ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi yerleşimden bir köy olarak söz etmiştir. O tarihte Hopa, Lazistan Sancağında beş nahiyeden biriydi ve bu beş nahiyeden üçün Hopa, Gonio ile Arhavi Hopa kazasına bağlıydı. Hopa nahiyesi, Makriali köyünden Peroniti burnuna kadar deniz kıyısını ve bu kıyı ile Borçka nahiyesi arasında kalan üçgen bir bölgeyi kapsıyordu. Hopa nahiyesi sınırları içinde 21 köyde, yaklaşık 1.500 hanede 9-10 bin kadar kişi yaşıyordu. Hopa köyünde ise, altı bakkal ve bir kahvehane vardı. Hopa kaymakamının konutu da burada bulunuyordu. Bugün Hopa kentinin bir mahallesi olan Orta Hopa o tarihte ayrı bir köydü ve Hopa köyünün merkezine 1 km uzaklıktaydı. Hopa Deresi vadisinde beş köyde Ermeni kökenli Hemşinliler ile Lazlar yaşıyordu. Hemşinliler sadece Türkçe konuşuyor, Lazlar ise Megrelceyle neredeyse aynı olan bir Lazca konuşuyordu. Halkın tamamı Müslümandı.[12]

I. Dünya Savaşı başlayınca, hemen sınır bölgesi olan Hopa Osmanlı-Rus çarpışmalarına sahne oldu. Hopa bir süre sonra Rusların eline geçti. Savaşın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Hopa, 1918-1921 arasında bağımsız Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk kuvvetleri de Artvin ve Ardahan'ı, geçici olarak da Batum'u fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Hopa’nın da içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[13]

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Hopa Rize vilayetine bağlı bir kazaydı. Nitekim 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı yayında Hopa Rize vilayetine bağlı bir kazadır.[7] Daha sonra Çoruh vilayetine bağlandı. Bundan dolayı Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta Hopa Çoruh vilayetinin bir kazası olarak geçer.[14]

Tarihsel yapılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Hopa müzesinde ki tarihi eserler

Eski adı Hupati olan Hopa’da iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Bunlardan biri olan Hupati Kilisesi, Hopa sakinlerine göre bugünkü Hopa kentinin mahalleleri olan Orta Hopa (Şkahopa) ve Kuledibi (Amçişe) arasında, Toliuça’da (Lazca “Kara gözlü”) yer alıyordu. Kesin yeri bilinmeyen kiliseden geriye iz kalmamıştır. İoseb Kipşidze’nin Lazlardan aktardığına göre eski Bucak köyü (bugün Hopa kentinin bir parçası) yakınında, Mapaşkari’nin sağından 1 saatlik yürüyüş yolunun sonunda büyük bir kilise vardı. 20. yüzyılın başlarında Nadirati denilen yerde kilisenin yıkıntıları mevcuttu. Bu kilisenin yerini tespit etmek artık mümkün değildir.[4]

Eski kaynaklarda Gürcistan kralı IV. Bagrat'ın (1027-1072) 1040’larda Hupati Kalesi'ni kuşattığının belirtilmesi eskiden Hopa'nın sağlam bir kalesi bulunduğunu göstermektedir.[9] Nitekim bu kale günümüzde kentin içinde, Hopa Deresi’nin denize döküldüğü yerde, derenin sağ kıyısında bir tepenin üzerinde yer almaktadır.[15]

Kentin dışında Hopa ilçesi sınırları içinde de tarihsel yapılar bulunmaktadır. Bunlar arasında eski adı Azlağa olan Esenkıyı ve eski adı Makriali olan Çamlı köylerindeki kiliseler, eski adı Pançoli olan Yeşilköy'deki Ciha Kalesi sayılabilir.[15]

İlçede Laz mimarisinin belirgin olduğu tarihi camiler de bulunmaktadır. Aşağı Sundura Camisi (19. yy), Esenkıyı Yukarı Camisi (1850), Orta Hopa Camisi (19. yüzyıl) ve 1997'de yıkılan Sugören Köyü Camisi (1866) bu camilerden en eskileridir.[16]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Hopa üst geçitten bir görünüm Ocak 2018
Hopa'da gün batımı, 2024

Yeryüzü şekilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hopa'da bulunan en yüksek nokta 1513 m ile Yavuz Sultan Selim Tepesi'dir. İlçenin toplam yüzölçümü 289 km2dir. Deniz kıyısından başlayan Sultan Selim Dağları, Borçka’dan sonra Kaçkar Dağları'na dönüşür.

İklim özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hopa'nın iklimi ılık ve yağışlıdır. Yılda m2ye 2,5 kg yağmur düşer. Kar yağışına genellikle Şubat ayında rastlanır.

Bitki örtüsü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bitki örtüsü; kışın yapraklarını döken, kızılağaç, kestane, gürgen, kayın ve meşe ağaçlarından oluşur. Doğal su kaynakları yönünden zengindir.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Toplam Şehir Kır
Hopa ilçesi (Rize)
1927[17] 31.080 2.576 28.504
Hopa ilçesi (Artvin)
1935[18] 35.818 2.884 32.934
1940[19] 35.501 3.427 32.074
1945[20] 35.246 3.508 31.738
1950[21][a] 27.198 4.383 22.815
1955[22][b] 14.877 4.849 10.028
1960[23] 16.404 4.877 11.527
1965[24] 18.865 5.703 13.162
1970[25] 23.783 7.936 15.847
1975[26] 26.325 9.089 17.236
1980[27] 29.426 10.212 19.214
1985[28] 31.464 11.315 20.149
1990[29] 30.862 11.507 19.355
2000[30] 32.584 15.445 17.139
2007[31] 32.209 17.361 14.848
2008[32] 31.728 17.024 14.704
2009[33] 31.496 17.018 14.478
2010[34] 32.016 17.433 14.583
2011[35] 32.619 17.718 14.901
2012[36] 33.129 18.296 14.833
2013[37] 33.724 18.487 15.237
2014[38] 34.234 18.924 15.310
2015[39] 34.852 19.748 15.104
2016[39] 35.406 20.576 14.830
2017[39][c] 26.805 20.940 5.865
2018[39] 25.775 20.693 5.082
2019[39] 26.958 22.521 4.437
2020[39] 27.631 23.336 4.295


Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çaycılık, tarım ve balıkçılık üzerine kurulu bir ekonomisi vardır. Sarp sınır kapısının açılmasıyla ticaret gelişmiş olsa da ekonomik güç olarak tarım ilk sırada gelir. İlçe dışarıya çok göç vermiştir.

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hopa'da Ilıman dönencealtı iklimi (Köppen: Cfa) görülmektedir.


 Hopa iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
Ortalama sıcaklık (°C) 7,2 7,5 8,8 12,2 15,7 19,5 21,9 22,3 19,8 16 12,5 9,2 14,4
Ortalama yağış (mm) 207 152 130 100 82 148 131 173 216 264 236 248 173,9
Kaynak: Climate-Data.org[40]


Spor

[değiştir | kaynağı değiştir]

Artvin Hopaspor

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Artvin Hopaspor

1961 yılında kurulmuştur. Renkleri mor-beyazdır. Hopaspor Artvin ilinde Türkiye Kupasında ve profesyonel liglerde oynayan ilk takımdır. Takım 2021-22 sezonunda 3. Lig'de mücadele etmektedir.

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kente en yakın havaalanı 35 km uzaklıkta bulunan Batum Havalimanı'dır. Gürcistanla yapılan anlaşma gereği pasaport olmadan havaalanı kullanılabilmektedir.[41] Buradan İstanbul ve Ankara'ya uçuşlar vardır. Trabzon Havalimanı 150 km uzaklıktadır.

Hopa'nın ana karayolu bağlantısı Karadeniz sahil yoludur. Sarp Sınır Kapısı'na 20 km, Arhavi'ye 11 km, Borçka'ya 36 km, Artvin’e 70 km ve Rize'ye 92 km uzaklıktadır.[42]

İdari bölünüş

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hopa ilçesinde 17 köy ve 6 mahalle bulunur.

Yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Belediye Başkanlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Seçildikleri yıllara göre belediye başkanları ve siyasi partileri:

Hopa ilçesinin köyleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Fındıklı ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Arhavi ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  3. ^ Kemalpaşa ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "İl ve ilçe yüz ölçümleri" (PDF). Harita Genel Müdürlüğü. 12 Mayıs 2016. Erişim tarihi: 12 Kasım 2016. 
  2. ^ "Hopa İlçesi Belediyeleri Coğrafi Bilgileri". 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2014. 
  3. ^ a b Nişanyan, Sevan. "Index-Anatolicus: Türkiye yerleşim birimleri envanteri". nisanyanmap.com. 24 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2018. 
  4. ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 178, ISBN 9789941478178.
  5. ^ Kartlis Tshovreba Yer Adları ve Arkeoloji Sözlüğü, Tiflis, 2013, s. 650, ISBN 9789941158964.
  6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 19.
  7. ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 621.
  8. ^ "Özhan Öztürk, Karadeniz Özelinde Türkiye'de Köy İsimlerinin Değiştirilmesi meselesi". 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020. 
  9. ^ a b Kartlis Tshovreba Yer Adları ve Arkeoloji Sözlüğü, Tiflis, 2013, s. 650, ISBN 9789941158964.
  10. ^ Akyüz, Latife (2017). Ethnicity, Gender and the Border Economy: Living in the Turkey-Georgia Borderlands. Taylor & Francis. s. 11. ISBN 9781317140771. 6 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2021. 
  11. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 146, 160, ISBN 9786052100271.
  12. ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 135-136 ISBN 9789755537207.
  13. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  14. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 9 ve diğer sayfalar.
  15. ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 320, ISBN 9789941478178.
  16. ^ Demet Taşkan (2011). "Artvin İli Borçka ve Hopa İlçeleri Camilerinde Ahşap Süslemeler" (PDF). dspace.gazi.edu.tr. 20 Şubat 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2022. 
  17. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  18. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  19. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  20. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  21. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  22. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  23. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  24. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  32. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  33. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  34. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  35. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  36. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  37. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  38. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  39. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Hopa Nüfusu - Artvin". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Artvin Hopa Nüfusu". nufusune.com. 
  40. ^ "Climate: Hopa". Climate-Data.org. 9 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2018. 
  41. ^ "Batum Havalimanı'nın Hopa Terminali açıldı". 9 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2012. 
  42. ^ "Hopa'ya Ulaşım". 31 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2014. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Hopa ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hopa&oldid=34269210" sayfasından alınmıştır