Kemalpaşa, Artvin
| Kemalpaşa | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Artvin |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Pınar Ayaz |
| • Belediye başkanı | Erhan Yılmaz (CHP) |
| Rakım | 252 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 9.537 |
| • Kır | 3,288 |
| • Şehir | 5.832 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 08610 |
| İl alan kodu | 466 |
Kemalpaşa, Artvin'in bir ilçesi ve bu ilçenin merkezidir. Gürcistan sınırı yakınında Karadeniz kıyısında yer alır. Hopa ilçesine bağlı bir köy iken 1987 yılında belde oldu.[2][3] Kemalpaşa, 2017 yılında ise yayımlanan KHK ile ilçeye dönüştü.[4] 2024 yerel seçimlerinden sonra Belediye başkanı olarak Erhan Yılmaz göreve gelmiştir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Yakın zamanlara kadar bir köy olan Kemalpaşa'nın bilinen en eski adı Makriali'dir. Gürcücede bu şekilde (Gürcüce: მაკრიალი) yer alan bu adın, Yunancada “uzun yalı” demek olan Makrigialos'tan geldiği sanılır.[5][6] Tam tersine Gürcüce ya da Megrelce Makriali adının; Yunancada Makrigialos biçimini almış olabileceğine ilişkin görüş de vardır.[7] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda bölgeyi ele geçiren Rusların 1886 tarihli kayıtlarında ise Makrial (Макриал) olarak verilmiştir.[8]
Kemalpaşa'nın Lazca adıysa Noğedi'dir (Lazca: ნოღედი) ve bu kelime “çarşı” anlamına gelir. Bu adlandırma; dağınık bir yerleşime sahip olan Karadeniz Bölgesi'nde, çarşısı da olan toplu bir yerleşime yakıştırılmış da olabilir. Öte yandan tarihi kaynaklarda Atina (günümüz Pazar) yerleşimine bağlı bir köy olarak geçen Noğadiha ya da Noğadiya Noğedi'ye benzemektedir. Öyle ki Harf İnkılâbı'nın yapılacağı 1928 senesinde Arap alfabesi ile yazılmış "Son Teşkilât-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları" adlı kitapta Noğadiha (Osmanlıca: نوعهديخه), 1933'te Dâhiliye Vekâleti tarafından yayımlanan "Köylerimiz" adlı kitapta da Noğadiya olarak verilmiştir.[9][10]
Türkçeye Makriyal olarak geçen köyün adı; Osmanlıca Türkçesi kullanılırken de Makriyal (Osmanlıca: ماقريال) olarak yazılıyordu.[11] Makriali köyünün adı; yukarıda zikredilen 1928 tarihli Son Teşkilât-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı kitapta Kemalpaşa (كمال پاشا) olarak da geçer.[12] Bu kayıt, köyün adının 1928'den önce değiştirilmiş olduğunu göstermektedir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Tao-Klarceti'nin bir parçası olan Lazeti'de yer alan Makriali yerleşiminin kuruluşuna ilişkin bilgi yoktur. Bununla birlikte bu yerleşim biriminin bulunduğu bölgeden hareketle Antik Çağda Kolheti'deki yerleşim yerlerinden biri olma ihtimali vardır. Günümüze ulaşan kilise kalıntılarından hareketle, buranın 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçmesinden önce, hatta bölgede Hristiyanlığın yayıldığı MS 4. yüzyıldan itibaren bir yerleşme olduğu söylenebilir.[5] Yerleşimin bulunduğu yöre, erken Orta Çağ'da Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alırken 11. yüzyılda Karadeniz kıyısına kadar inen Büyük Selçukluların istilası uğradı. 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Gürcü atabeylerin yönettiği Samtshe-Saatabago ile Guria Prensliği arasında arada bir el değiştirdi. Haziran 1367'de, Gürcü Kralı V. Bagrat ile Trabzon İmparatorluğu prensesi Anna'nın kraliyet düğünü Makriali Kilisesi'nde yapıldı. Yerleşim, İmereti Krallığı'na bağlı Guria Prensliği idaresindeyken, 1547'de Osmanlıların eline geçti. Osmanlıların Karadeniz kıyısında kurdukları Lazistan Sancağı içinde yer aldı.
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması'yla Osmanlı Devleti tarafından Rusya İmparatorluğu'na bırakıldı. Rus idaresi altında Batum sancağına (okrug) bağlı Gonio kazası (uçastok) içinde bir köydü. 1886 sayımına göre yerleşimde 696 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 486'sı Laz, 210'u Ermeni olarak kaydedilmişti.[8] 1876 tarihli salnamede Ermeni nüfusa ilişkin bir kaydın olmaması, Ermenilerin Rus idaresi sırasında buraya yerleştirilmiş olduğunu göstermektedir.
19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren bölgede bulunan Rus ordusunun I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru çekilmesinin ardından yerleşim, 1918-1921 arasında bağımsız Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921'de, Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk kuvvetleri de yerleşimin içinde yer aldığı bölgeyi fiilen ele geçirdi. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla Ardahan ile yerleşimin de bağlı olduğu Artvin Türkiye'ye bırakıldı.[13]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Kemalpaşa'daki en önemli tarihsel yapı, Makriali Kilisesi olarak bilinen köy kilisesidir. Tek nefli bir yapı olan kilise duvar resimleriyle bezenmişti. Bu duvar resimlerinden geriye sadece izleri kalmıştır. Bir kısmı bugün de ayakta olan kiliseye batı tarafından bitişik bir yapı yer alır. Deniz kıyısında yer alan kiliseye bitişik yüksekçe bu yapının deniz feneri işlevine sahip olduğu sanılır. Gürcü Kralı V. Bagrat ile Trabzon İmparatorluğu prensesi Anna, Haziran 1367'de bu kilisede evlenmişlerdir. Bugüne izi kalmasa da yerleşimin sınırları içerisinde bir kilisenin daha bulunduğu bilinmektedir. Kasaba sakinleri eskiden kasabada başka bir kilisenin varlığını teyit etmekle birlikte bugün kilisenin nerede olduğu bilinmemektedir.[14]
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]İlçenin iklimi, Türkiye'de Karadeniz ikliminin etki alanı içerisindedir ve her mevsim yağış alır.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Yerleşim, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon Vilayeti'nin Lazistan Sancağı'na bağlı Gönye kazasının köylerinden biriydi. 1876 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi'ne göre köy 75 haneden oluşuyordu. Köyün nüfusu ise, 180 kişi olarak olarak verilmiştir.[15] Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte bu tarihte Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bilinmektedir. Erkek sayısı kadar kadın eklenirse, Makriyal köyünün nüfusunun yaklaşık 360 kişiden oluştuğu söylenebilir.
| Yıllara göre belde nüfusları[16] | |
|---|---|
| 1990 | 2.658 |
| 2000 | 4.124 |
| 2007 | 4.597 |
| 2008 | 4.519 |
| 2009 | 4.480 |
| 2010 | 4.794 |
| 2011 | 4.894 |
| 2012 | 4.942 |
| 2013 | 5.216 |
| 2014 | 5.182 |
| 2015 | 5.176 |
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 2017[17] | 8.786 | 5.166 | 3.620 |
| 2018[17] | 9.537 | 6.482 | 3.055 |
| 2019[17] | 9.224 | 6.101 | 3.123 |
| 2020[17] | 9.120 | 5.832 | 3.288 |
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sarp Sınır Kapısı ilçe sınırlarında bulunduğu için son yıllarda sınır ticareti gelişmiş ve Gürcistan vatandaşlarının alışveriş merkezi haline gelmiştir.
Belediye başkanları
[değiştir | kaynağı değiştir]| Seçildikleri yıllara göre belediye başkanları | ||
|---|---|---|
| 2024 | Erhan Yılmaz (CHP) | İlçe belediyesi |
| 2019 | Ergül Akçiçek (CHP) | |
| 2014 | Ergül Akçiçek (CHP) | Belde belediyesi |
| 2009 | Yalçın Emiralioğlu (CHP) | |
| 2004 | Yalçın Emiralioğlu (CHP) | |
| 1999 | Sadık Şahin (ANAP) | |
| 1994 | Asım Aydın (SHP) | |
| 1989 | Asım Aydın (SHP) | |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Kemalpasa, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2014.
- ^ "Belediye Kurulmasına Dair Kararlar" (PDF). Resmî Gazete. 26 Aralık 1987. 21 Mart 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2021.
- ^ Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
- ^ "Yeni KHK ile iki belde ilçe yapıldı!". milliyet.com.tr. 11 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020.
- ^ a b Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 177, ISBN 9789941478178.
- ^ Özhan Öztürk, Karadeniz - Ansiklopedik Sözlük, 2005, 2 cilt, s. 810, ISBN 9789756121009.
- ^ “Kemalpaşa (Noğedi/Makriali)’nin Tarihçesi Dünü ve Bugünü”[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b ""Gonio kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2020.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 619.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 583.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 187.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 622.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 176-177, ISBN 9789941478178.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 381, ISBN 9789157871117.
- ^ "Kocadere Belediyesi". YerelNet.org.tr. 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2016.
- ^ a b c d
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Kemalpaşa Nüfusu - Artvin". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Artvin Kemalpaşa Nüfusu". Nufusune.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020.