Bişr bin Mervân
| Bişr bin Mervân | |
|---|---|
| Emevî Irak valisi | |
| Yerine geldiği | Halid bin Abdullah bin Halid bin Asid (Emevî olmayan) |
| Yerine gelen | Haccâc bin Yûsuf es-Sekafî |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | y. 650s |
| Ölüm | 694 (40larının ortası yaşında) Basra |
| Evlilik(ler) |
|
| Çocuk(lar) |
|
Ebû Mervân Bişr b. Mervân b. el-Hakem el-Ümevî (Arapça: بشر بن مروان بن الحكم; y. 650ler–694), kardeşi Halife Abdülmelik döneminde Emevi prensi ve Irak valisiydi. Bişr, babası I. Mervân (h. 684-685) ile birlikte Mercirahit'te savaştı. Mervan, kardeşi Abdülaziz'e eşlik etmesi için Bişr'i Mısır'a gönderdi. 690/91'de Bişr, Kufe valisi oldu ve yaklaşık bir yıl sonra onun valiliğine Basra eklenerek Irak'ın tam kontrolü ona verildi.
Bişr, Irak valiliği sırasında oldukça erişilebilir ve nispeten merhametli biri olarak biliniyordu. Şiire düşkün, çevresinde Cerir, El-Farazdak ve al-Ra'i de dahil olmak üzere birçok Arap şairi vardı ve birçok methiyede ağıt yakıldı. Basra'da Mus'ab ibn al-Zubayr'ın geri kalan destekçilerini ortadan kaldırdı ve eyaletteki Ezarika isyancılara karşı savaş çabalarının resmi olarak komutanıydı. Ancak Irak ordusunun komutasını el-Muhallab ibn Abi Sufra'ya devretmek zorunda kaldı. Bilinmeyen bir hastalık nedeniyle görevi sırasında öldü ve Basra'ya gömüldü.
İlk yılları ve kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bişr'in babası Banu Umayya'dan (Emeviler) Mervân bin Hakem ve annesi Beni Kilab'ın aristokrat klanı Beni Caffar'dan gelen Kutayya bint Bişr'di.[1] Bişr, 684'teki Marj Rahit Muharebesi sırasında Beni Kilab'ın bir reisini öldürdü.[1] Emevîlerin Mekke merkezli rakip halife Abdullah bin Zübeyr'in taraftarlarına karşıMercirahit'te kazandığı zafer, Mervân bin Hakem'in Suriye merkezli hilafetini pekiştirdi.[1]
Bişr, 685'in başlarında Mısır'ın Zübeyr valisi Abdulrahman bin Utba el-Fihri'den görevi almak için Mervân'a eşlik etti.[1] Mervan, oğullarından biri olan Abdülazîz'i Mısır valisi olarak atadı ve Bişr'in, Suriye'deki diğer akrabalarından uzağa gönderildiği için Abdülaziz'e eşlik etmesi için eyalette kalmasını sağladı.[1] Kardeşler arasındaki ilişkiler gerginleşerek Bişr'i Suriye'ye dönmeye sevk etmiş olabilir.[1] O zamana kadar halifelik tahtı, Mervan'ın başka bir oğlu olan Abdülmelik'e (h. 685-705) geçmişti.[1] Bişr'in döndükten sonra Suriye'deki faaliyetleri edebi kaynaklar tarafından belirtilmez, ancak orijinal olarak Bizans bronz ağırlığı yontulmuş ve Kûfî Arapça yazıtla yeniden yazılmıştır: "Tanrı adına: Emir Bişr ibn ; bu ağırlığı on iki" muhtemelen Suriye'de üretilmişti.[2] Nümismat George C. Miles'a göre, bronz ağırlık, Bişr'in Suriye'de yerel bir vali veya maliye denetçisi olarak bir devlet dairesinde yer aldığını gösteriyor.[3]
Irak Valiliği
[değiştir | kaynağı değiştir]8. yüzyıl tarihçisi Vâkidî'ye göre Abdülmelik, 690/91'de Irak hâlâ Zübeyrilerin kontrolü altındayken Bişr'i Irak'ın iki ana Arap garnizon merkezinden biri olan Kufe valisi olarak atadı.[4] Modern tarihçi Luke Treadwell'e göre, Bişr'e, Zübeyr Irak'ına karşı yapılacak sefere katılması karşılığında Abdülmelik tarafından valilik sözü verilmiş olabilir.[4] Bişr, Irak hükümdarı Mus'ab ibn el-Zübeyr'in yenilgisi ve ölümüyle sonuçlanan 691 seferine katıldı ve Bişr 691/92'de göreve başladı. [1] En az bir kez Nisan 693'te Şam'daki mülkünü ziyaret etmek için Suriye'ye döndü.[4] Kays-Yaman aşiret çatışmasının ortasında Bişr, 693'te Beni Fazara'yı Beni Kelb (Yaman'ın bir parçası) karşı bir misilleme saldırısı başlatmaya teşvik etmiş ve himaye etmiş olabilir.[5]
Bişr'in Kufe'deki danışmanları, Abdülmelik'in kıdemli yardımcısı Rawh ibn Zinba al-Judhami ve Abdülaziz'in çalışanı ve İber Yarımadası'nın gelecekteki fatihi Musa bin Nusayr idi.[1] 692/93'te Abd al-Malik, valisi Halid ibn Abdallah ibn Khalid ibn Asid'in bir Harici isyanını bastıramamasının ardından Basra valiliğini Bişr'e devretti.[1] 693'ün sonunda Bişr, Basra'ya taşındı ve Kufe'ye yardımcısı olarak kıdemli Kufeli devlet adamı Amr ibn Hurayth al-Makhzumi'yi atadı.[1] Bişr, Irak'ı yönetmesine yardımcı olmak için üç kilit grubu temsil eden bir danışma kurulu oluşturdu: üç grup, Abdülmelik tarafından gönderilen Suriyeliler, yani Rawh ibn Zinba ve Musa ibn Nusayr; iki önde gelen yerel soylu, Ikrima ibn Rabi'a ve Halid bin Attab al-Riyahi; ve Amir al-Sha'bi gibi din alimleri.[6] Harici cephesinde baş amir komutan yapılmasına rağmen, Bişr'e Abdülmelik tarafından ordunun komutasını Mühelleb bin Ebû Sufra'ya vermesi emredildi.[1] Bişr, savaş çabalarına liderlik etmesi için Ömer bin Ubeydulallah bin Ma'mar'ı atamayı planladığı için bu harekete karşı çıktı, ancak sonunda itiraz etti.[1] Ancak yine de Kufe'deki vekilini komutanla işbirliğini durdurmaya ikna ederek Mühelleb için sorun yarattı.[1]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Bişr, Basra'ya vardığı andan itibaren bilinmeyen bir hastalık veya enfeksiyonla mücadele etmişti.[1] Birkaç ay sonra, y. 694, kırklı yaşlarının ortasında öldü.[1] Basra'ya gömüldü, ancak birkaç gün içinde mezarı aynı gün ölen bir Afrikalının mezarından ayırt edilemez hale geldi. Mühelleb'in ordusundaki bazı askerler,[1] ölüm haberini duyunca kaçtı.[1] Abdülmelik, Bişr'in yerine Haccâc bin Yûsuf es-Sekafî'nin Irak'ın, yani birleşik Kufe ve Basra eyaletlerinin valisi olarak atadı.[7]
Değerlendirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Oryantalist Laura Veccia Vaglieri'ye göre, "Bişr çok hoş bir genç adamdı, zorluk çekmeden yaklaşılabilen bir valiydi, son derece merhametli olmaya meyilliydi", ancak yine de Basra'da muhalif faaliyetlerine devam eden Mus'ab yandaşlarının infazlarından sorumluydu. [8] Bişr, belirli ritüel yenilikleri ve tebaasına yiyecek dağıtmayı ihmal etmesi nedeniyle eleştirildi, bu görevi şurtasına ve sarayına emanet etti.[8]
Bişr, birçok akrabası gibi şarap içer ve arkadaşlarıyla şenlikli bir hayat sürerdi.[8] Bu arkadaşlardan bazıları, Bişr'in kendisini Rawh ibn Zinba'nın kapsayıcı varlığından kandırarak kurtarmasına yardım etti.[8] Bişr, müzik ve şiirden hoşlanırdı ve El-Farazdak da dahil olmak üzere çok sayıda şair tarafından methiyelerde övülürdü.[8] Onun himayesindeki diğer şairler arasında Cerir, Kuthayyir Azza, Suraka bin Mirdas al-Bariqi, Nusayb, al-Ra'i, Ka'b al-Ashqari, Ibn al-Zabir ve al-Uqayshir al-Asadi vardı. Bişr Cerir ile El-Ahtal arasında şiirsel düelloları kışkırtmasıyla tanınıyordu.[9] Bişr'e karşı çıkan şairlerden biri, Emevi prensini ayetlerde azarlayan Zübeyri yanlısı Kilabî reisi Zufar ibn al-Harith idi.[8]
Evlilikler ve soyu
[değiştir | kaynağı değiştir]Bişr, Emevi klanının bir üyesi olan Uqba ibn Abi Mu'ayt'ın torunu Ümmü Hakim bint Muhammed bin Umara;[10] el-Hakam adında bir oğlunun olduğu Kureyş'in Zühre klanından Abdurrahman bin Avf'ın torunu Ümmü Gülsüm el-Kubra bint Ebi Seleme;[10][11] ve Fezare kabilesinden Hind bint Asma ile evlendi.[10]
Bişr'in oğlu Abdülmelik, 720 yılında amcası Irak valisi Mesleme bin Abdülmelik tarafından Basra vali yardımcılığına atandı, ancak o yıl Maslama'nın halefi Ömer bin Hübeyre tarafından görevden alındı.[12] 740 yılında Abdülmelik, Zeyd'in Emevilere karşı başarısız isyanının ardından, Yahya Horasan'a kaçana kadar vali Yûsuf bin Ömer es-Sekafî'den Zeyd bin Ali'nin oğlu Yahya'ya güvenli bir sığınak sağladı.[13] Abdülmelik, Emevilerin devrilmesinden sonra 750 yılında Abbasi hanedanı tarafından idam edildi.[14]
Abdülmelik bin Bişr'in oğlu Bişr, Endülüs'te uzak kuzeni Halife Hişâm bin Abdülmelik'in (h. 724-743) torunu I. Abdurrahman tarafından Kurtuba Emirliği'nin kurulmasından kısa bir süre sonra oraya (İber Yarımadası) taşındı; 756'da ve Abdurrahman'ın yakın danışmanı oldu.[14]
Tarihçiler İbn Saîd Mağribî (ö. 1286) ve al-Maqqari (ö. 1632) tarafından Abdurrahman'a Berberi mewali (azat edilmiş Müslüman, çalışanlar) ve Arap kabilelerinin emirlikteki güçlü etkisini etkisiz hale getirmek için Müslüman olmayan köleleri askere almasını tavsiye ettiği için olumlu yorumlanmıştır.[14][15] Bişr ibn Abdülmelik'in oğlu Abdülmelik de Endülüs'teki Emevi soylularının bir üyesiydi[16] ve Suriye merkezli son Emevi halifesi II. Mervân'ın (h. 744-750) yeğeniyle evliydi.[17]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Vaglieri 1960, s. 1242.
- ^ Miles 1962, ss. 113–114.
- ^ Miles 1962, s. 114.
- ^ a b c Treadwell 2001, s. 225, note 6.
- ^ Dixon 1971, s. 97.
- ^ Al-Sulami 2003, s. 209.
- ^ Crone 1980, s. 232.
- ^ a b c d e f Vaglieri 1960, s. 1243.
- ^ Yaqub 2007, ss. 39–40.
- ^ a b c Robinson 2020, s. 143.
- ^ Ahmed 2010, s. 61.
- ^ Powers 1989, ss. 149, 163–164.
- ^ Hillenbrand 1989, ss. 51–52.
- ^ a b c Fierro 1999, s. 91.
- ^ Lévi-Provençal 1950, s. 130, note 1.
- ^ Lévi-Provençal 1950, s. 106, note 1.
- ^ Guichard 1977, s. 159.
- Genel
- Ahmed, Asad Q. (2010). The Religious Elite of the Early Islamic Ḥijāz: Five Prosopographical Case Studies. University of Oxford Linacre College Unit for Prosopographical Research. ISBN 9781900934138.
- Crone, Patricia (1980). Slaves on Horses: The Evolution of the Islamic Polity (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-52940-9.
- Dixon, 'Abd al-Ameer (1971). The Umayyad Caliphate, 65–86/684–705: (A Political Study). Londra: Luzac. ISBN 978-0718901493.
- Fierro, Maribel (1999). "Los Mawālī de ʿAbd al-Raḥmān I". Al-Qantara. 20 (1). ss. 65-97. doi:10.3989/alqantara.1999.v20.i1.452
. 1 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023. - Guichard, Pierre (1977). Structures sociales "orientales" et "occidentales" dans l'Espagne musulmane. Paris: Mouton & Co and Écoles does Hautes Études en Sciences Sociales. ISBN 2-7193-0859-5.
- Hillenbrand, Carole, (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 26: The Waning of the Umayyad Caliphate: Prelude to Revolution, A.D. 738–744/A.H. 121–126. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-88706-810-2.[ölü/kırık bağlantı]
- Lévi-Provençal, E. (1950). Histoire de l'Espagne musulmane: La conquête et l'émirat hispano-umaiyade (710–912). Paris: G.-P. Maisonneuve.
- Miles, George C. (May 1962). "A Byzantine Bronze Weight in the Name of Bišr b. Marwān". Arabica. 9 (2). ss. 113-118. doi:10.1163/157005862X00628. JSTOR 4055323.
- Powers, Stephan, (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 24: The Empire in Transition: The Caliphates of Sulaymān, ʿUmar, and Yazīd, A.D. 715–724/A.H. 96–105. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-0072-2.
- Robinson, Majied (2020). Marriage in the Tribe of Muhammad: A Statistical Study of Early Arabic Genealogical Literature. Berlin: Walter de Gruyter. ISBN 9783110624168. 12 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.
- Al-Sulami, Mishal Fahm (2003). The West and Islam: Western Liberal Democracy Versus the System of Shura. Londra: RoutledgeCurzon. ISBN 0-415-31634-0.
- Treadwell, Luke (2001). "The 'Orans' Drachms of Bishr ibn Marwan and the Figural Coinage of the Early Marwanid Period". Oxford Studies in Islamic Art. 9 (2). ss. 223-269.
- Vaglieri, L. Veccia (1960). "Bishr b. Marwān". Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Lévi-Provençal, E.; Schacht, J.; Lewis, B.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume I: A–B (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 1242–1243. OCLC 495469456.
- Yaqub, Nadia Y. (2007). Pens, Swords, And the Springs of Art: The Oral Poetry Dueling of Palestinian Weddings in the Galilee. Leiden and Boston: Brill. ISBN 978-90-04-15259-5.
