Emevî halifeler listesi

Emevî halifeleri listesi, Emevî Hanedanı'nın halifelik unvanına sahip olan hükümdarlarının yer aldığı liste. Emevî ismi Dört Halife döneminden (632-661) sonra İslam Devleti'ne egemen olan Emevî Hanedanı'nın kurucusu Muaviye'nin büyük-büyük-babası Ümeyye bin Abdişems'ten ve Mekkeli Kureyş kabilesine bağlı Ümeyye ailesinden gelmektedir. Muaviye, Ömer döneminin sürdüğü 641'de Şam valisi olarak atanmış ve Suriye'yi denetimi altına almıştı. 661'de kurduğu halifelik devletinin başkenti de Şam'dı. Emevîler, Muhammed'in ölümünden sonra kurulan dört Arap halifelik devletinin ikincisidir. Kurulmasından sonra oldukça büyüyen Emevî Devleti bir imparatorluk haline gelmiş ve arazi yüzölçümü bakımından birbirine bağlı arazilerden oluşan imparatorlukların en büyük dördüncüsü olmuştur.

Muaviye'nin 661'de halifeliğini ilan etmesi ile son Emevî halifesi II. Mervan'ın 750'de Abbâsîler tarafından bozguna uğratılması arasında geçen sürede on dört Emevî hükümdarı halifelik yapmıştır. Bunlardan ilk üçü olan Muaviye, I. Yezid ve II. Muaviye Ebu Süfyan bin Harb'ın soyundan geldiği için Süfyaniler kolu adını taşırlar. II. Muaviye'nin ardından gelen I. Mervan'la sülalenin diğer bir koluna geçildiğinden dolayı bundan sonra gelen diğer tüm Emevî halifelerine Mervanîler kolu adı verilmiştir.

Abbâsîler uzun süren bir propaganda dönemi ve 747'de açıkça başlayan savaş sonunda Emevî halifelerini 750'de Şam'dan atmışlardır. Abbâsîlerin ilk halifesi olan Ebu'l Abbas Seffah bütün Emevî Hanedanı mensuplarının öldürülmesini emretmiştir. Bu Emevî katliamından kaçabilen 10. Emevî Halifesi Hişam bin Abdülmelik'in torunu Abdurrahman Endülüs'e sığınmış ve Kurtuba'da Endülüs Emevî Devleti'ni kurmuştur. Bu devletin sekizinci emiri olan III. Abdurrahman, 929 yılında Bağdat'ta idare kuran Abbâsî halifelerinin meşruluğunu kabul etmeyerek kendisini Endülüs Emevî halifesi ilan etmiştir.

Süfyanîler kolu

İsim	Doğum	Unvan kaynağı	Halife olma tarihi	Halifeliğin sonu	Ölüm	Olaylar/Notlar
I. Muaviye	602	Şam valisi iken dördüncü halife Ali ile savaşıp Emevî Hanedanı'nı kurdu.	661	680	6 Mayıs 680
I. Yezid	645	I. Muaviye'nin oğlu	680	683	683	* Kendine biat etmeyen ve halife ilan edilen Hüseyin'in 10 Ekim 680'de Kufe'ye giderken Kerbela'da öldürülmesi. * Abdullah bin Zübeyr'in Mekke'de isyan etmesi. * 683'te gönderilen Suriye ordusunun Harre Muharebesi'ni kazanıp Medine'ye girip talan etmesi. Suriye ordusunun Mekke'yi kuşatması, şehir ve Kabe'nin zarar görmesi. 682'de Ukbe bin Naif'in tekrar İfrıkiyye valiliği ve Cezayir ve Fas'ı zaptı. * Ukbe'nin Biskra Savaşı'nda ölümü ve İfrıkiyye'den Arapların çekilmesi. * 683'te Şam'ın Hevran köyündeki bir av kasrında beklenmedik ölümü.
II. Muaviye	661	I. Yezid'in oğlu	683	684	684	* Hicaz'da isyancı olan Abdullah bin Zübeyr ile aralarındaki ateşkes uygulaması. * Elçi göndererek Abdullah bin Zübeyir'i varis yapma teklifi ve bunun reddi. * Hayatı garanti edilirse halifelikten feragat etme teklifi ve bunu reddi. * 40 günlük saltanattan sonra tahttan feragat etmesi. * Feragatten iki hafta sonra ölümü.

Mervanîler kolu

İsim	Doğum	Unvan kaynağı	Halife olma tarihi	Halifeliğin sonu	Ölüm	Olaylar/Notlar
I. Mervan	684	Osman bin Affan'ın kuzeni, Hakem bin Ebi'l As'ın oğlu	684	685	7 Mayıs 685	II. Muaviye'nin Abdullah bin Zübeyr üzerine gitmeyip halifelikten feragat etmesi üzerine yüksek devlet idarecileri ile görüşüp halife seçilmesi. Abdullah bin Zübeyr'i halife kabul eden Şam Valisi ad-Dahkak ve kabilesi ile Merj Rahit'de çarpışmalar ve ad-Dahkak'ın öldürülmesiyle isyanın sonu. Abdullah bin Zübeyr'in kardeşinin komuta ettiği Mısır ordusunun elimine edilmesi ve Mısır'ın devlete bağlanması. I. Yezid'in küçük oğlu ve halife adayı Halid'in annesi ile evlenmesi. Kendi oğlu Abdülmelik'i varis seçmesi. Vebadan ya da varislikten ayırdığı Halit'in annesi ve yeni eşi tarafından öldürülmesi.
Abdülmelik	645	I. Mervan'ın	685	705	705	Babasının 685'te Kufe'yi ele geçiren Harici isyancı Muhtar Ebu Ubeyd üzerine gönderdiği Ubeydullah bin Ziyad'ın değiştirilmemesi. 686'da Kufelilerin Haricilere isyanı ve Muhtar Ebu Ubeyd'ın öldürülmesi. Musul'daki isyancı Hariciler üzerine giden Ubeydullah bin Ziyad'ın şehir önündeki muharebede yenilip öldürülmesi. 688'de Irak'a giderken Şam'da naip olarak bıraktığı Amr bin Said'in kendini halife ilan etmesi, Abdülmelik'in Şam'a dönerek Amr'ı idam ettirmesi. Abdullah bin Zübeyr'in Basra Valisi Abdullah el-Harit'i yenip Basra'yı ele geçirmesi. 691'de Haccac komutanlığındaki Şam ordusunun Hicaz'a Abdullah bin Zübeyr üzerine göndermesi. Haccac'ın takviyeli yeni ordusu ile 7 ay Mekke'yi kuşatması ve Kabe'nin mancınık bombardımanıyla yıkılması. Ekim 692'de bir muharebede Zübeyr'in öldürülüp isyanın sona ermesi. Haccac'ın Hicaz valisi olarak atanması ve Kabe'yi yeniden yaptırması. Haccac'ın Irak yöresine serbest yetkili vali tayin edilmesi. Haccac'ın sert idaresi sırasında çıkan çeşitli dinsel isyanların bastırılması. 699 ve 701 arasında Abdulrahman bin Muhammed isyanı ve Haccac tarafından bastırılması. Abdulrahman'ın Türkistan'a kaçması ve Haccac orduları tarafından takibi. Doğu Roma İmparatoru II. Justinianos'un Doğu Anadolu, Ermenistan, Gürcistan ve Kuzey Suriye üzerine saldırılarının püskürtülmesi. Doğu Roma ile yapılan anlaşma ile Doğu Roma'dan daha fazla tazminat alınması. Kıbrıs'ın kondominyum ile idaresi. Ermenistan ve Gürcistan vergilerinin eşit paylaşılmasının öngörülmesi. Gürcistan ve Ermenistan üzerinde Doğu Roma'yla yeni anlaşmazlık ve Sebastapolis Muharebesi'nde Slav kökenli Doğu Roma paralı askerlerinin ordularını terk etmeleri nedeniyle Abdülmelik'in galip gelmesi. Doğu Anadolu, Ermenistan ve Gürcistan'ın zaptı. Arapların elinden çıkmış olan İfrikıyye'yi geri almak için 686'da Züheyr bin Kays adlı komutasında bir Arap ordusunun Kuzey Afrika'ya gönderilmesi. Bu ordunun Mama Muharebesi'nde Berberî ve Doğu Romalıları yenmesi. Sicilya'dan gönderilen Doğu Roma donanması ve ordusunun karaya çıkıp Züheyr bin Kays'ı öldürmesi ve İfrikıyye'nin ikinci defa Araplarin elinden çıkması. 692'de 400.000 kişilik bir Arap ordusunun Hasan bin en-Numan komutasında tekrar İfrikıyye fethi. Kartaca'nın Doğu Romalılar'dan alınması. 695'te Meskiye Vadisi Muharebesi'nde liderleri Kahine adlı bir kadın olan Berberîlere yenilmesi ve Berka'ya çekilmesi. İfrikıyye'nin tümü ve Kartaca'nın tekrar elden çıkması. 702'de Hasan bin en-Numan'a yeni bir güçlü Arap ordusu gönderilmesi. Berberîlerin tüm İfrikıyye'yi yakıp yıkıp yaşanmaz hale getirmeleri. Berberîlerin Bir Kahine Muharebesi'nde bozguna uğratılması. Kartaca'nın da Arapların eline geçmesi, yakılıp yıkılması. Kayravan'ın imarı ve Tunus'ta tersane kurulması. 704'te Hasan bin en-Numan'ın İfrikıyye valiliğinden azli. 705'te ölümü.
I. Velid	668	Abdülmelik'in büyük oğlu	705	715	715
Süleyman bin Abdülmelik	674	Abdülmelik'in ikinci oğlu, I. Velid'in küçük kardeşi	715	717	717	Horasan Valisi Kuteybe bin Müslim'in isyanı ve isyanın bastırılışı. Denizden ve karadan büyük bir ordu ile Mesleme bin Abdülmelik idaresinde Kasım 717'den Ağustos 718'e kadar Konstantinopolis Kuşatması. Gürgan ve Taberistan'daki karışıklıklar sonucu Yezid bin Mühelleb tarafından bu bölgelerin yeniden Emevî idaresine girişi ve isyanın bastırılışı. Irak valisi olarak atanan Yezid bin Mühelleb hakkında yolsuzluk söylentilerinin yayılması. *Ekim 717'de Dabık'ta ölümü.
Ömer bin Abdülaziz	682	Abdülmelik'in ikinci kardeşi, Abdülaziz'in oğlu, Süleyman bin Abdülmelik'in kuzeni	717	720	720	Seçimle halife olması. Konstantinopolis Kuşatması'ndan başarısızlıkla dönen Mesleme bin Abdülmelik'i huzuruna kabul etmemesi. Yezid bin Mühelleb'in önceki halife sırasında Horasan valisi iken topladığı yağma serveti ve Irak valisi iken çıkan yolsuzluk söylentileri üzerine Şam'a çağrılması. Orada tutuklanması ve 720'ye kadar hapiste kalması. Azerbaycan'a giren Hazarlara karşı Arap ordusu gönderilmesi. Abbâsîlerin, Emevîler aleyhine propaganda kampanyasına 719'da Muhammed bin Abbas önderliğinde başlamaları. Bir Harici isyanını bastırmak için şahsi görüşmelere girmesi. *Üst tabakaların komplosu sonucu bir kölesi tarafından zehirlenmesi ve 720'de Halep'te ölümü.
II. Yezid	687	Abdülmelik'in oğlu	720	724	724	Yezid bin Mühelleb'in hapisten kaçışı. Basra'ya gelişi ve üzerine yapılan seferler sonucu ölümü. Maveraünnehir Valisi olarak Said bin Amrelharec'in Fergana Sultan'ı üzerine seferleri. İfrikiye'ye vali olan Muhammed bin Yezid yerine 720'de Yezid bin Müslim'in atanması ve sert idaresi dolayısı ile bir isyanla öldürülüp eski valinin tekrar getirilmesi. Endülüs'teki Arap ordularının yıllık Fransa akınlarında 721'de Narbonne'u fethedip üs olarak kullanmaları. Toulouse'a kadar yapılan bir akın seferinde yenilip Narbonne'a çekilmeleri. El-Tübayt Nahran komutasında Arapların Hazarlara üzerine seferleri. 721'de Dağıstan'daki Derbent Geçidi'ni geçip Marj el-Hacar Muharebesi'nde Hazar ordularına yenik düşüp geri çekilmesi. Cerrah el-Hakemi komutasındaki Arapların 723'te Hazar seferi. Dağıstan geçitlerinden geçerek Hazar başkenti Belencer şehrini ele geçirmeleri. *724'te II. Yezid'in veremden ölümü.
Hişam bin Abdülmelik	691	Abdülmelik'in oğlu	724	743	743	Sind isyanının bastırılması. 730'da büyük bir Hazar ordusunun Azerbaycan, Gürcistan ve Doğu Anadolu'yu eline geçirerek Erdebil'e kadar gelişi. Marj Erdebil Muharabesi'nde Arap komutanı ve Ermenistan Valisi Cerrah El Hakem'in öldürülmesi. Yeni Ermenistan valisi ve halifenin kardeşi Mesleme bin Abdülmelik'in Musul Muharebesi'nde Hazarlara karşı galip gelişi, Hazarların geri çekilişi. 25 Ekim 732'de İspanya'dan hücum için Fransa'ya gelen bir Arap ordusunun Puvatya Muharebesi'nde Frank ordusunu komuta eden Charles Martel tarafından yenilip geri püskürtülüşü. Doğu Roma'ya yıllık (731-742 arası her yaz) hücumların yapılışı. 739'da Afyon yakınlarında Akrinion Savaşı'nda Doğu Romalı III. Leo'nun galip gelişi fakat Arap hücumlarını durduramaması. Horasan'da Arap ordularının Semerkand, Merv şehirlerini ve civarlarını ellerine geçirmeleri. 740 ve 741'de İfrikıyye'de Hariciler tarafından kışkırtılan Berberîlerin isyan etmesi. İsyanın 742'de kuşatılan Kayravan'da bir huruç ile çıkan muharebeden sonra bastırılması. Şii İmam Zeyd bin Ali isyanı ve Zeyd'in Kufe'de bir camide kıstırılıp öldürülmesi. Abbâsîlerin Horasan ve Irak'ta propaganda kampanyalarına devam etmeleri. 6 Şubat 743'te difteriden ölümü.
II. Velid	709	II. Yezid'in oğlu	743	743	16 Nisan 744	Şam'da isyan çıkması. 744'te El Agdaf'ta av köşkünde Süleyman bin Hişam ordusuyla savaşta öldürülmesi.
III. Yezid	701	I. Velid'in oğlu	744	744	744	II. Velid'e kurduğu komplo ile halifeliği ele geçirmesi ve II. Velid'in bir av köşkünde öldürülmesi. El Nakıs (zayıf) lakabını edinmesi. Şam'da ve Filistin'de çıkan iç isyanların bastırılması. Kufe'de karışıklıklar ve vali değişimleri. Horasan'da Abbâsî propagandası ve vali Nasr ile ilgili sorunlar. Hoşnutsuz olan Azerbaycan valisi ve amcası olan Mervan'a yeni valilikler vermesi. *Halifeliğinin 6. ay 2. gününde beyin tümöründen ölümü.
İbrahim bin Velid	—	II. Velid'in oğlu	744	744	750	*Şam'ı kuşatan amcası II. Mervan'a sadakat yemini etmesi ile halifeliğinin 2 aydan daha az sürmesi.
II. Mervan	683	I. Mervan'ın küçük oğlu olan Muhammed'in oğlu	744	750	750	744'te Şam'a yürüyüp halifeliği eline alması. Başkenti Harran'a taşıması. Humus'u kuşatıp alması. Hariciler ve Süleyman bin Hişam isyanları ile uğraşması. 747'de Abbâsîlerin savaş bayrağı açmaları; Horasan ve Hicaz'da üstün gelmeleri. Abbâsîlere Zap Muharebesi'nde yenilmesi. Şam, Ürdün, Filistin üzerinden Mısır'a kaçması. *Mısır'da bir çarpışmada öldürülmesi.

Emevî Hanedanı soyağacı

Soyağacı renk anahtarı

Osman bin Affan (644-656)

Emevî Devleti halifeleri (661-750)

Endülüs Emevî Devleti emirleri (756-929)

Endülüs Emevî Devleti halifeleri (929-1031)

Kaynakça

Bartold, W. (çev. Fuat Koprülü), (1939) İslam Medeniyeti Tarihi, Ankara.
Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ), (1986) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (IV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
Üçok, Bahriye (1968), İslam Tarihi: Emevîler ve Abbasiler Ankara.
Lewis, Bernard (çev. H.D.Yıldız) (1969), Tarihte Araplar, İstanbul.
Zeydan, Corci (çev. Z. Meganiz) (1328/19..), İslam Medeniyeti Tarihi (IV Cilt), İstanbul (Osmanlıca)
Wellhausen, J. (çev. Fikret Işıltan) (1963) Arap Devleti ve Sukutu, Ankara.
Muhammad ibn Jarir al-Tabari (ed. Ehsan Yar-Shater çev. David Stephan Powers)(1989-2007) The History of al-Ţabarī 40 Cilt, Albany: State University of New York Press ISBN 0-88706-563-5 (Cilt 24) (İngilizce)