Mercirahit Muharebesi (684)
| Mercirahit Muharebesi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İkinci Fitne | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
|
Emevîler ve Emevî destekçileri |
Zübeyr destekleyen kuvvetler
| ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
I. Mervân Ubeydullah bin Ziyâd Abdülazîz bin Mervan Amr ibn Sa'id ibn al-As Abbad bin Ziyâd Malik ibn Hubayra al-Sakuni |
al-Dahhak bin Kays al-Fihri (ölü) Ziyad ibn Amr ibn Mu'awiya al-Uqayli | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 6,000 ya da 13,000, çoğunlukla piyade[4] | 30,000 ya da 60,000, çoğunlukla süvari | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Hafif | Ağır, 80 soylu dahil[5] | ||||||||
Mercirahit Muharebesi İkinci Fitne'nin ilk çatışmalarından biridir. 18 Ağustos 684'te, Halife Mervan I komutasındaki Emevileri destekleyen Yaman aşiret konfederasyonunun Kelb ağırlıklı orduları ile kendisini Halife ilan eden Mekke merkezli Abdullah ibn al- Zübeyr arasında gerçekleşmiştir. Kelb zaferi, Emevilerin Bilad al-Sham (İslami Levant ) üzerindeki konumunu sağlamlaştırdı ve İbnü'l-Zübeyr'e karşı savaşta nihai zaferlerinin yolunu açtı. Bununla birlikte, aynı zamanda, Emevi Halifeliğinin geri kalanı için sürekli bir çekişme ve istikrarsızlık kaynağı olacak olan Kays ve Yaman arasında acı bir bölünme ve rekabet mirası da bıraktı.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Emevi Halifeliğinin kurucusu I. Muâviye (h. 661-680), 680'de Müslüman dünyası kargaşaya sürüklendi. Muaviye, oğlu I. Yezîd'i varisi olarak atamış olsa da, bu seçim evrensel olarak, özellikle de Emevilerin veraset iddiasına meydan okuyan eski Medineli seçkinler tarafından kabul edilmedi. Bunların arasında halifeliğin iki baş adayı Hüseyin (Muhammed'in torunu) ve Abdullah bin Zübeyr'dir (ilk halife Ebû Bekir'in torunu ve Muhammed'in karısı Aişe'nin yeğenidir).[6] Hüseyin, destekçilerinin Emevilere karşı ayaklanmasını beklediği Kufe'ye gitti, ancak konvoyu durduruldu ve Ekim 680'de Kerbelâ Olayı'nda öldürüldü,[7][8] el-Zübeyr, Emeviler için önde gelen tek rakip kaldı. Yezid yaşadığı sürece, İbnü'l-Zübeyr, Mekke kutsal alanından yönetimini kınadı, ancak açıkça halifelik iddiasında bulunmadı, bunun yerine kendisini "mabeddeki kaçak" (el-ʿaʾizh biʾl-beyt) olarak adlandırdı ve halifenin olması gerektiği gibi sadece Emeviler değil, tüm Kureyşler arasından bir kabile meclisi (şûrâ) tarafından geleneksel tarzda seçilmesi konusunda ısrar etti. Kureyş Medine'nin Emevi yönetimine karşı açık isyanının ardından 683'te Yezid, Medinelileri mağlup eden ve İslam'ın en kutsal şehri olan Mekke'yi kuşatan Arabistan'a bir ordu gönderdi, ancak Kasım ayında Yezid'in ölümü seferi kuvvetlerini eve dönmek zorunda bıraktı.[9][10]
Yezid'in yerine oğlu II. Muâviye geçti, ancak birkaç hafta sonra öldü ve ailenin geleneksel kalesi Bilad'üş-Şam dışında hiçbir zaman gerçek bir otoriteye sahip olmadı. Diğer kardeşleri başarılı olamayacak kadar genç olduğu için ölümü bir krize neden oldu.[11][12] Sonuç olarak, Emevi otoritesi Hilafet genelinde çöktü ve Müslümanların çoğu tarafından İbnü'l-Zübeyr yeni liderleri olarak kabul edildi: Irak'ın Emevi valisi Ubeydullah bin Ziyâd vilayetten tahliye edildi, İbnü'l-Zübeyr'in adına madeni paralar İran'da basıldı ve kuzey Suriye'nin Kaysi kabileleri ve Cezire (Yukarı Mezopotamya) onun davasına katıldı.[13] Humus valisi Nu'man ibn Bashir al-Ansari, Banu Judham kabilesi Rawh ibn Zinba içindeki rakibi Filistin'in Emevi yanlısı valisini kovan Natil bin Kays gibi İbnü'l-Zübeyr'e biat etti.[14] Emevi ailesinin bazı üyeleri bile Mekke'ye gidip ona biat etmeyi düşündüler.[13][15] Bununla birlikte, orta ve güney Suriye'de Emevi davası, İbn Bahdal ve İbn Ziyad yönetimindeki Beni Kelb liderliğindeki yerel kabileler tarafından desteklendi. Onların inisiyatifiyle, Jabiyah'da, Halife Osman Bin Affan'ın (h. 644-656), Emevilerin halife adayı seçildi. [16][17]
Açılış çatışmaları ve Mercirahit Muharebesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Mervan'ın seçilmesi, Şam Valisi el-Dahhak ibn Kays el-Fihri etrafında toplanan Kayların tepkisine neden oldu. Dahhak, iki aday arasında bocaladıktan sonra İbnü'l-Zübeyr'i tanımaya ikna oldu ve güçlerini Şam yakınlarındaki Marj al-Suffar sahasında toplamaya başladı. Buna cevaben Emevi koalisyonu, Gassani kabilesinin bir üyesi tarafından Emevilere teslim edilen Şam'a yürüdü.[17][18]
İki ordu ilk olarak 684 yılının Temmuz ayı ortalarında Marj al-Suffar ovasında çarpıştı ve Kays, Şam'ın yaklaşık 17 kilometre kuzeydoğusundaki (modern Duma ve Adra şehirleri arasında) bir ova[19] olan Marj Rahit'e doğru itildi.[18] Bunu, Ağustos'ta son savaş gerçekleşene kadar iki kamp arasında yirmi gün süren çatışmalar izledi.[18] İki rakibin güçleri belirsiz: Taberî, Mervan'ın kuvvetlerini 6.000'e, başka bir gelenek Mervan ve Dahhak için sırasıyla 13.000 ve 30.000'e koyarken, İbn Hayyat sayıları sırasıyla 30.000 ve 60.000'a kadar abartır.[18][20] Bununla birlikte, gelenekler, Emevi kuvvetlerinin sayıca önemli ölçüde üstün olduğu konusunda hemfikirdir.[17] Mervan'ın komutanları Abbad bin Ziyâd, Amr ibn Sa'id al-As ve Ubeydullah bin Ziyâd idi (başka bir gelenek, süvarilere Ubeydullah'ın ve Malik ibn Hubayra al-Sakuni'nin piyadeye komuta etmesidir), Dahhak'ın komutanlarından sadece biri Ziyad ibn Amr ibn Muaviye el-Ukayli bilinmektedir.[21][22]
Muharebe ile ilgili çok sayıda anekdot, bireysel anlatım ve şiir günümüze ulaşmıştır,[23] ancak savaşın ayrıntıları net değildir, yalnızca o gün ezici bir Emevi zaferiyle sonuçlanmıştır: Kays'ın ana liderleri, Al- Dahhak, savaş meydanında öldü. Nikita Elisséeff, Emevi başarısını, Suriye'nin Halifelik üzerindeki hegemonyasını sürdürmeye hevesli, önceki haftalarda Kays'a bağlı kabilelerin olası bir şekilde dönmesiyle açıklıyor. Buna ek olarak Elisséeff, Emevilerin Şam'daki devlet hazinesini hâlâ kontrol ederek kabilelere kendilerine katılmaları için rüşvet vermelerine izin verdiğine dikkat çekiyor.[18] Kays ordusunun kalıntıları, Zufar ibn al-Harith al-Kilabi komutasındaki Karkisiye'ya kaçtı ve Mervan, Şam'da resmen Halife ilan edildi.[17]
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Mercirahit Muharebesi'ndeki zafer, Emevilerin Suriye'deki konumunu güvence altına aldı ve İbnü'l-Zübeyr'in destekçilerine karşı saldırıya geçmelerine izin verdi. Mısır, yıl içinde daha sonra kurtarıldı, ancak Ubeyd Allah ibn Ziyad komutasındaki Irak'ı kurtarma girişimi, Ağustos 686'da Musul yakınlarında Muhtar komutasındaki Ali yanlısı güçler tarafından yenilgiye uğratıldı. Nisan 685'te babası I. Mervan'ın ölümünden sonra yerine geçen Abdülmelik, daha sonra kendisini kendi konumunu güvence altına almakla sınırlarken, Mus'ab ibn el-Zübeyr, Muhtar'ı mağlup etti ve 687'de tüm Irak'ın kontrolünü ele geçirdi. 691'de Abdülmelik, Zufar al-Kilabi'nin Kays'ını Emevi katına geri getirmeyi başardı ve Irak'a ilerledi. Mus'ab ibn el-Zübeyr yenildi ve öldürüldü ve Doğu'da Emevi otoritesi yeniden kuruldu. Ekim 692'de, başka bir Mekke kuşatmasının ardından Abdullah ibn el-Zübeyr öldürüldü ve iç savaş sona erdi.[24][25]
Etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Mercirahit Muharebesi'nin en kalıcı mirası, Banu Tamim liderliğindeki Mudar ile Irak'taki Rabi'a ve Azd ittifakı arasındaki bölünme ve rekabete paralel olarak Suriye'deki Kays-Kalb bölünmesinin sertleşmesiydi. Bu rekabetler, aşiret bağlılıklarının Hilafet boyunca iki aşiret konfederasyonu veya "süper grup" halinde yeniden düzenlenmesine neden oldu: "Güney Araplar" veya Yemenlilerin karşı çıktığı "Kuzey Arap" veya Kays/Mudar bloğu; gerçi bu terimler kesin olarak coğrafi olmaktan çok siyasiydi, çünkü tam anlamıyla "kuzey" Rabi'a "güney" Yemenlilere bağlıydı.[26][27] Emevi halifeleri iki grup arasında bir denge sağlamaya çalıştılar, ancak bu bölünme ve iki grup arasındaki amansız rekabet, başlangıçta bağlantısız kabileler bile Arap dünyasının içine çekildiği için sonraki on yıllarda Arap dünyasının bir demirbaşı haline geldi, başlangıçta bağlantısız kabileler bile iki süper gruptan birine katılmaya çekildi. Sürekli güç ve nüfuz mücadeleleri Emevi Halifeliğine hakim oldu, eyaletlerde istikrarsızlık yarattı, feci Üçüncü Fitne'yi kışkırtmaya yardımcı oldu ve Emevilerin Abbâsîlerin elindeki nihai düşüşüne katkıda bulundu.[28] Gerçekten de, Julius Wellhausen'in değerlendirmesine göre, Mercirahit Emevîler [sic] "Emevilere zafer getirdi ve aynı zamanda güçlerinin temellerini paramparça etti".[29] Bölünme çok sonra da devam etti: Hugh N. Kennedy'nin yazdığı gibi, "On dokuzuncu yüzyılın sonlarına kadar, Filistin'de kendilerine Kays ve Yaman diyen gruplar arasında hala savaşlar yapılıyordu."[30]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Kennedy 2001, s. 31.
- ^ Wellhausen 1927, s. 181.
- ^ Crone 1994, s. 45.
- ^ Crone 1994, s. 55.
- ^ Wellhausen 1927, s. 173.
- ^ Hawting 2000, s. 46.
- ^ Hawting 2000, ss. 49–51.
- ^ Kennedy 2004, s. 89.
- ^ Hawting 2000, ss. 47–48.
- ^ Kennedy 2004, ss. 89–90.
- ^ Hawting 2000, s. 47.
- ^ Kennedy 2004, s. 90.
- ^ a b Kennedy 2004, ss. 90–91.
- ^ Hawting 1989, ss. 49–50, 56.
- ^ Hawting 2000, s. 48.
- ^ Hawting 2000, ss. 53–54.
- ^ a b c d Kennedy 2004, s. 91.
- ^ a b c d e Elisséeff 1991, ss. 544–545.
- ^ Burns 2007, s. 110.
- ^ Kennedy 2004, s. 54 (n. 89).
- ^ Hawting 2000, ss. 59, 62.
- ^ Kennedy 2001, ss. 31–32.
- ^ cf. Hawting 1989, ss. 54–69
- ^ Hawting 2000, ss. 48–49, 51–53.
- ^ Kennedy 2001, ss. 92–98.
- ^ Hawting 2000, ss. 54–55.
- ^ Kennedy 2001, s. 105.
- ^ Kennedy 2001, ss. 99–115.
- ^ Wellhausen 1927, s. 182.
- ^ Kennedy 2001, s. 92.
- Genel
- Burns, Ross (2007). Damascus: A History. London and New York: Routledge. ISBN 978-1-134-48850-6.
- Crone, Patricia (1994). "Were the Qays and Yemen of the Umayyad Period Political Parties?". Der Islam. Cilt 71. ss. 1-57. doi:10.1515/islm.1994.71.1.1. ISSN 0021-1818. 17 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2022.
- Elisséeff, N. (1991). "Mardj Rāhiṭ". Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VI: Mahk–Mid (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 544–546. ISBN 978-90-04-08112-3.
- Hawting, G.R., (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 20: The Collapse of Sufyānid Authority and the Coming of the Marwānids: The Caliphates of Muʿāwiyah II and Marwān I and the Beginning of the Caliphate of ʿAbd al-Malik, A.D. 683–685/A.H. 64–66. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-88706-855-3.
- Hawting, Gerald R. (2000). The First Dynasty of Islam: The Umayyad Caliphate AD 661–750 (İngilizce) (Second bas.). Londra ve New York: Routledge. ISBN 0-415-24072-7.
- Kennedy, Hugh (2001). The Armies of the Caliphs: Military and Society in the Early Islamic State (İngilizce). Londra ve New York: Routledge. ISBN 0-415-25093-5.
- Kennedy, Hugh (2016). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (İngilizce) (Second bas.). Oxford ve New York: Routledge. ISBN 978-1-138-78761-2.
- Wellhausen, Julius (1927). The Arab Kingdom and its Fall (İngilizce). Margaret Graham Weir tarafından çevrildi. Kalküta: Kalküta Üniversitesi. OCLC 752790641.