İran'daki Çerkesler
Персием ис Адыгэхэр چرکس های ایران | |
|---|---|
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Tehran, Gilan (eyalet), Mâzenderan, Reşt, Doğu Azerbaycan, Fars (eyalet),[1] İsfahan, Aspas | |
| Tahmini 50,000 Ağır asimilasyon ve etnik kökene dayalı nüfus sayımlarının yapılmaması nedeniyle kesin nüfus bilinmiyor.[2][3][4] Ülkedeki en büyük ikinci Kafkas kökenli grup.[3] | |
| Diller | |
| Din | |
İran'daki Çerkesler İran'da etnik bir azınlıktır. İran'daki Çerkesler, diğer Çerkes diasporalarından farklıdır; çoğu Safevi ve Kaçar döneminden gelmektedir ve yoğun olarak Farslaşmıştır, ancak bir kısmı da 19. yüzyılın sonlarında Çerkes soykırımı sonucuna göç etmiştir. İran'daki Çerkesler son birkaç yüzyıldaki dönemlerde oldukça etkiliydi. Bunların büyük çoğunluğu Fars diline asimile olmuştur ve artık çok az sayıda kişi ana dillerini konuşan Çerkes dilini konuşmaktadır.
| Makale serilerinden |
| Çerkesler |
|---|
 |
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]İran'daki Çerkeslerin uzun bir geçmişi vardır. Bir dereceye kadar, komşu Osmanlı Türkiye'sinde yaşayan kardeşleriyle aynı rolü paylaşıyorlardı; birçoğu ithal edilmiş kölelerdi ama aynı zamanda imparatorluktaki önemli soylu ailelerin çoğunu oluşturuyordu; diğerleri ise kral yapıcı, askeri komutan, asker, zanaatkar, köylü gibi çeşitli sınıflara mensuptu.Safevi ve Kaçar hanedanının çeşitli krallarının yönetimi altında birçok Çerkes İran'da yaşadı.[5]
Safeviler
[değiştir | kaynağı değiştir]İran'daki ilk Çerkes varlığı, Şeyh Cüneyd'in Çerkesya'nın çeşitli bölgelerine baskın düzenlediği ve esir topladığı erken Safevi dönemine kadar uzanıyor.[6] Kral I. Tahmasp'ın (hükümdarlık dönemi 1524-1576) zamanından itibaren Çerkesler, İran toplumunda önemli bir rol oynamaya başladılar[6] ve İran merkezli birbirini takip eden imparatorluklarda büyük bir etnik grup olarak görünmeye başladılar.
Çerkesler gulam olarak adlandırılan elit orduların büyük bir kısmını oluşturuyordu ve bu nedenle çok önemli bir rol oynadılar. Bu ordu, uygulanması ve oluşumu bakımından komşu Osmanlı Türkiye'sindeki Yeniçerilere benziyordu.[7] Ordularda bulunanlar, ileri eğitimden sonra İslam'a geçtiler ve Müslüman aileler tarafından yetiştirildiler, en iyi askeri eğitim ve teçhizatı aldılar ve imparatorluğun en güçlü sınıfıydılar.
17. yüzyılın ilk yarısında Safevi İran'ında bulunan Thomas Herbert'e göre Aspas'ta, yaklaşık 40.000 Hıristiyan Çerkes ve Gürcü yaşıyordu.[8] Kral I. Süleyman'ın hükümdarlığı döneminde (hükümdarlık dönemi 1666-1694), yalnızca Safevi başkenti İsfahan'da tahminen 20.000 Çerkes, Dağıstanlı ve Gürcü yaşıyordu. [9]
Şahların, prenslerin ve prenseslerin çoğu asil Çerkes soyundan geliyordu. Saraydaki Safevi soylularının çoğu Çerkes'ti.[10] Aslında Safevilerin oldukça karışık ataları birçok Çerkes soyunu içermektedir.[11][12] Kral II. Abbas (hükümdarlık dönemi 1642-1666) ve Şah Süleyman I (hükümdarlık dönemi 1666-1694), Çerkes annelerden doğan en yüksek soyluların örneklerinden sadece birkaçıdır.
Kaçarlar
[değiştir | kaynağı değiştir]1864 yılında Kuzeybatı Kafkasya'daki Çerkes Soykırımı'nın ardından, bazı Çerkesler Rusya sınırındaki komşu Kaçar İranına sığındı. İran'da hükûmet bir asimilasyon politikası izleyerek Kafkasyalı mültecileri yavaş yavaş nüfusa dahil etmeye başladı. Bu sürgünlerden bazıları 1864'ten itibaren çeşitli yüksek rütbelere yükseldi; Pers Kazak Tugayı tamamen Kafkasyalılardan oluşuyordu.[13]
Günümüz
[değiştir | kaynağı değiştir]Yüzyıllar boyunca yaşanan yoğun asimilasyona rağmen Çerkes yerleşimleri 20. yüzyıla kadar varlığını sürdürdü. Ancak, bir zamanlar büyük Çerkes azınlığı tarafından da yaygın olarak kullanılan Çerkes dilleri, artık İran'da çok sayıda Çerkes bu dili konuşmuyor.[14][15][16] İranlı Çerkeslerin çoğu Çerkes olduğunu bilmemektedir. Çerkesler, Gürcülerden sonra İran'daki Kafkas kökenli ikinci en büyük gruptur ve önemli sayıdadır.
Önemli kişiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kısmi veya tam Çerkes kökenli önemli İranlılar şunları içerir:
- Fawzia Fuad, İran İmparatoriçesi eşi (1941–1948).[17]
- İran Prensesi Shahnaz
- Prenses Zahra Mahnaz Zahedi
- Prens Keyhosrow Cihanbani
- Prenses Fevziye Cihanbani
- İran Kralı I. Süleyman
- Teresia Sampsonia
- Yusuf Ağa
- Pari Han Hanım
- Sultan Ağa Hanım
- İran Kralı II. Abbas
- Şamhal Sultan
- Nakihat Hanım
- Kayhosrow Han Çerkes
- Qazāq Khan Çerkes, Şirvan valisi, Kızılbaş (Karamanlu ve Ḵeneslu tümenleri) komutanı
- Ferhad Bey Çerkes
- Khvajeh Muhammed Safavi
- Moḥammad-Bāqer Safī Mirza
- Ūzūn Behbūd Beg
- Süleyman Mirza (I. Tahmasp'ın oğlu)
- İranlı Safi
- Anna Hanım
- Necefkuli Han Çerkes
- Feridun Han Çerkes
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "ČARKAS". 17 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2015.
- ^ "International Circassian Association". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2014.
- ^ a b Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East 14 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Facts On File, Incorporated 978-1438126760 p 141
- ^ Fredrik Thordarson, “Caucasus ii. Language contact. Caucasian languages in Iran,” EIr. V, 1990, pp. 94-95.
- ^ Hamed Kazemzadeh (9 Şubat 2018). "Circassians in Iran". Caucasus Times (İngilizce). 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020.
- ^ a b Eskandar Beg, I, pp. 17–18
- ^ "BARDA and BARDA-DĀRI v. Military slavery in Islamic Iran". 17 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2015.
- ^ Thomas Herbert.
- ^ Matthee 2012.
- ^ Aptin Khanbaghi.
- ^ [1] Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire, L.B. Tauris. 2006, p. 41.
- ^ Rudolph (Rudi) Matthee Encyclopaedia Iranica, Columbia University, New York 2001, p. 493
- ^ "The Iranian Armed Forces in Politics, Revolution and War: Part One". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2014.
- ^ Oberling, Pierre (7 Şubat 2012). "Georgia viii: Georgian communities in Persia". Encyclopaedia Iranica. 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2014.
- ^ "Circassian". Official Circassian Association. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2014.
- ^ "Persians: Kind, hospitable, tolerant flattering cheats?". The Iranian. June 1997. 20 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2014. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Montgomery-Massingberd, Hugh, (Ed.) (1980). "The French Ancestry of King Farouk of Egypt". Burke's Royal Families of the World. II: Africa & the Middle East. Londra: Burke's Peerage. s. 287. ISBN 978-0-85011-029-6. OCLC 18496936. Birden fazla
|editör1=ve|editör-soyadı=kullanıldı (yardım)
Ek okuma
[değiştir | kaynağı değiştir]- Manz, Beatrice; Haneda, Masashi (1990). "ČARKAS". ČARKAS. Encyclopaedia Iranica, Vol. IV, Fasc. 7. ss. 816-819. 17 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2015.
- Matthee, Rudi (2012). Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I.B.Tauris. ISBN 978-1845117450.
- Savory, Roger, Iran Under the Safavids; Cambridge University Press, 2007 0521042518.
- P. Oberling, "Georgians and Circassians in Iran," Studia Caucasica (The Hague) 1, 1963
- J. R. Perry, "Forced Migrations in Iran During the Seventeenth and Eighteenth Centuries," Iranian Studies 8, 1975, pp. 199–215.
- N. Falsafī, Zendagānī-e Šāh ʿAbbās-e awwal, 4 vols., Tehran, 1334-46 Š./1955-67
- Babaie, Sussan, Slaves of the Shah: New Elites of Safavid Iran I.B.Tauris, 15 October 2004 1860647219
- Kazemzadeh, Hamed, Circassians in Persia. CaucasusTime.