İçeriğe atla

Çıldır

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Çıldır, Ardahan sayfasından yönlendirildi)
Çıldır
İlçe
Çıldır'ın Konumu
Çıldır'ın Konumu
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlArdahan
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • KaymakamMuhammed Enes İpek
 • Belediye başkanıKemal Yakup Azizoğlu (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam1082 km²
Rakım1950 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam9.833
 • Kır
6,616
 • Şehir
2.631
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu75400
İl alan kodu0478
İl plaka kodu75
Resmî site
YerelNET

Çıldır Ardahan ilinin bir ilçesi ve bu ilçenin merkezidir.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugünkü ilçe ile ilçe merkezinin ve buradaki gölün adı olan Çıldır, Gürcüce Çrdili'den (ჩრდილი) değişime uğrayarak ortaya çıkmış bir yer adıdır. Gürcüce "çrdili" kuzey anlamına gelir. Gürcistan'da bugün de İmereti bölgesinin Harauli Belediyesi'nde Çrdili adını taşıyan bir köy bulunmaktadır. Çıldır Gölü'nün ve bugünkü kasabanın yerinde olan köyün "Çrdili" adından önce Palakatsio adını taşıdığı bilinmektedir.[2][3] Erken Orta Çağ'da bugünkü Çıldır ilçesi toprakları Gürcü Krallığı sınırları içinde kalıyordu ve Çrdili adı bu dönemden itibaren kullanılmış olmalıdır.

Urartu yazıtlarında Kura Nehri’nin yukarılarında ve Çıldır Gölü’nün etrafında yaşayan kabileler ve siyasi birlikler hakkında dikkat çekici bilgiler yer almaktadır. Bu yazıtlara göre Çıldır Gölü'nün etrafında İganiehi Krallığı hüküm sürüyor ve bu kraliyetin bir şehri olan Makaltun bulunuyordu.[4]

Çıldır toprakları Gürcü Krallığı sınırları içindeyken, 1071 yılındaki Malazgirt Savaşı'nın ardından Büyük Selçukluların denetimine girdi. Büyük Selçuklular 1121 yılında Didgori Savaşı'nda yenilince, Çıldır'ı yeniden Gürcüler ele geçirdi. Birleşik Gürcistan Krallığı sınırları içindeyken Çrdili (Çıldır) ile Cavaheti bölgelerinin yönetimi Tmogvi Eristavlığı'na bırakılmıştı. Çrdili bölgesi, birleşik Gürcistan Krallığı'nın zayıflaması sırasında bağımsız devlete dönüşen ve Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Atabeyliği'nin bir parçası haline geldi. 16. yüzyılın ortasında Osmanlılar Çıldır bölgesini Samtshe Atabeyliği'nden ele geçirdi.

Eski adı Kacistsihe olan Şeytan Kalesi'nin uzaktan görünümü.

Osmanlı idaresi, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı mufassal defterde Gürcülerden ele geçirdiği toprakları Gürcistan Vilayeti adı altında kaydetmiştir. Bu deftere göre sekiz livadan oluşan bu vilayetin livalarından biri Çıldır livası ya da "liva-i Çıldır" (لوأ چلدر) idi. Çıldır livası, Canbaz, Kenarbel ve Kurd Kalası nahiyelerinden oluşuyordu. Canbaz nahiyesi 51 köyü, Kenarbel nahiyesi 33 köyü ve Kurd Kalası (Kurtkale) nahiyesi ise 16 köyü kapsıyordu. Çıldır livası toplam 100 köyden oluşuyordu. Bu köylerden biri olan Rabat-i Kala-i Çıldır (رباط قلعۀ چلدز) Canbaz nahiyesinin ve Gürcistan Vilayeti yerine kullanılan Çıldır Eyaleti'nin de büyük bir olasılıkla idari merkeziydi. Ancak bugünkü Çıldır kasabasının temelini Çıldır Kalesi Rabatı değil, hemen yakınındaki Dzurdzna (Zurzuna) köyü oluşturmuştur. O tarihte Çıldır Kalesi Rabatı'nda 7 hane, Zurzuna köyünde ise 19 hane yaşıyordu. Çıldır Kalesi Rabatı'nda nüfusun bu kadar az olması, 9 Ağustos 1578'de Safeviler ile Osmanlılar arasındaki Çıldır Muharebesi'nde buranın büyük zarar görmesiyle ilişkilendirilmektedir. Bu iki yerleşmenin hane halkı Osmanlı idaresinin Hristiyan köylülerden tahsil ettiği ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştı.[5]

Çıldır, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi'nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Çıldır bölgesi, Kars oblastı içinde, Ardahan sancağına (okrug) bağlı bir kaza (uçastok) idi. Zurzuna (Зурзуна) adıyla kaydedilmiş olan kaza merkezinin nüfusu, 1886 yılı tespitine göre 128 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmiştir. Toplam 40 köyü kapsayan Çıldır kazasında ise, 8.909 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun %31,4'ü (2.796 kişi) Türk,, %64,7'si (5.762 kişi) Karapapak ve %3,9'u (351 kişi) Rum olarak kaydedilmiştir.[6] Zurzuna köyünün nüfusu 1896'da 164, 1906'da ise 214 kişiye ulaşmıştır. Bu sırada Çıldır kazasının nüfusu da artmış ve 1896 yılında 10.773 kişi, 1906 yılında ise 12.755 kişi olarak kaydedilmiştir.[7]

Çıldır bölgesi, I. Dünya Savaşı'ın sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında (15 Şubat-17 Mart 1921) Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerleri bölgeden çekildi ve böylece Çıldır fiilen Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de, Ankara Hükûmeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla bölge Türkiye'ye bırakıldı.[8]

Çıldır bölgesi 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine göre, Çıldır adıyla Kars vilayetine bağlı bir kazaydı. Çıldır kazası, Zurzuna (Merkez nahiye), Cala ve Kurt Kala olmak üzere üç nahiyeden oluşuyordu.[9] Çıldır kazası, 1940 genel nüfus sayımı sırasında, Merkez nahiye, Cala nahiyesi ve Kurtkale nahiyesi olmak üzere, üç nahiyeden oluşuyordu. Merkez nahiye 20, Cala nahiyesi 10 ve Kurtkale nahiyesi ise 14 köyü kapsıyordu. Bir köy büyüklüğünde olan ilçe merkezi Çıldır’da, 1.003’ü erkek ve 304’ü kadın olmak üzere 1.307 kişi yaşıyordu. Toplam 44 köyü kapsayan Çıldır kazasının toplam nüfusu ise, 10.326’sı erkek ve 10.000’i kadın olmak üzere 20.326 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte Çıldır, Kars vilayetinin on kazasından biriydi.[10] Ardahan 1992 yılında il olunca, Çıldır ilçesi de bu ile bağlandı.

Tarihsel yapılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Cala olarak da bilinen Çala köyündeki Gürcü kilisesi Çala Kilisesi. Fotoğraf: 1902.

Çıldır bölgesi, Orta Çağ'dan kalma önemli tarihsel yapıları barındırmaktadır. Bugün Kenardere adını taşıyan Ampuri köyündeki kilise, bunlardan biridir. 20. yüzyılın başına sağlam olan Ampuri Kilises, daha sonra tamamen yıkılmıştır.[11] Çıldır ilçesinde Yıldırımtepe köyünde bulunan Kacistsihe adlı efsanevi kale, günümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmıştır. Kale içinde başka yapıların kalıntıları da bulunmaktadır.[12] Çamardo köyündeki tek nefli bir yapı olan kilise, Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili tarafından 20. yüzyılın başında kayıt altına alındığında büyük ölçüde ayakta duruyordu. Çamardo Kilisesi de sonradan yıkılmıştır.[13] Bugün Kurtkale olarak bilinen Mgeltsihe köyündeki kalenin 9-10. yüzyıllarda inşa edildiği tahmin edilmektedir. Mgeltsihe köyünde ayrıca kiliseler bulunmaktadır. Köy kilisesi olan bu yapılardan biri büyük ölçüde ayaktadır ve duvar resimleri de kısmen günümüze ulaşmıştır.[14]

Çıldır ilçesinde bugün Kotanlı adını taşıyan Skarebi köyünde 10. yüzyıldan kalma bir kilise ile iki kale bulunmaktadır. Skarebi Kilisesi’nin Aziz Giorgi’ye adandığı Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili’nin tespit ettiği kitabelerden anlaşılmaktadır. Ekvtime Takaişvili ayrıca 20. yüzyılın başında kilisenin güney duvarında Gürcüce yazı da tespit etmiştir.[15] Bugün Akçakale adını taşıyan Tetrtsihe köyündeki tek nefli kilise, 10. yüzyılda inşa edilmiştir. Bu yapı, Tetrtsihe (Akça Kale) olarak bilinen kalenin kilisesiydi. Çıldır Gölü’ndeki adada, çok eski bir kentin kalıntılarının olduğu yerde, kalenin eteklerinde yer alan kiliseden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. Tetrtsihe (Akça Kale), Tetrtsihe (Akçakale) köyünün güneybatısındaki adada yer alır.[16]

Çıldır ilçesindeki en önemli yapılardan biri, Tskarostavi Kilisesi’dir. Eski piskoposluk merkezi olan Tskarostavi’deki piskoposluk kilisesinin ilki 6. yüzyılda inşa edilmiştir. 10. yüzyılda yeniden inşa edilen Tskarostavi Kilisesi, kubbeli bir yapıydı. 1900’lerin başlarında büyük ölçüde sağlam olan kilise 1970’lerde yıkılmış ve yerine cami inşa edilmiştir.[17] Bugün Gölbelen adını taşıyan Urta’da 10. yüzyılda inşa edilmiş olan üç nefli bazilika bulunmaktadır. Bir köy kilisesi olarak inşa edilmiş olan Urta Kilisesi, bugün cami olarak kullanılmaktadır. Bundan dolayı büyük ölçüde korunmuş olan kiliseye dışarıdan cami görünümü verilmiş ve yapının içi boyanmıştır. Vaşlobi (Övündü) köyü de önemli dinsel yapılar barındıran bir yerleşmedir. 1902’de Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili’nin tespit ettiği Vaşlobi Manastırı, 2009 yılında alan çalışmasıyla belgelenmiştir[18]

Coğrafi yapı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çıldır Gölü.

İlçe Kuzeyi ve Doğusu Gürcistaın ın Samsthe-Javakheti Bölgesinin Aspindza, Akhalkalaki ve Ninotsminda /Bogdanovka ile çevrilidir. İlçe merkezi, ortalama 1950 m. yükseklikte düz bir alana kurulmuş, köyleri ise kısmen düz ve kısmen de engebeli bir arazi üzerine yerleşmiştir. İlçenin toplam yüzölçümü 1163 km² dir. Bunun 1016 km²’ lik kısmı kara, geri kalan kısmı ise göllerle oluşmaktadır. Bu göllerden Çıldır Gölü 120 km², bir kısmı Gürcistan sınırları içerisinde olan Aktaş Gölü ise 27 km² alana sahiptir. Bölgemizin en yüksek dağı Keldağ ve Gökdağ dır, her iki dağın yüksekliği’ de 3000 m. dir. İlçede 2 adet akarsu bulunmaktadır, bunlar Kura ve Karasu isimleriyle bilinmektedir.Kura nehri üzerinde bulun Kayabeyi Barajı ve Hidroelektrik Santrali inşasına 2010 yılında başlanmış ve şubat 2015 yılında tamamlanmıştır.

Kışları çok sert ve soğuk, yazları ise ılık ve yağışlı geçen bir kara iklimine sahiptir. En soğuk ayın sıcaklık ortalaması –30 derecedir. En sıcak ayın sıcaklık ortalaması ise +25 derecedir.

Nüfus Yapısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halkının demografik yapısı; Terekeme ve Ahıska Türklerinden oluşur. Halkın geçim kaynağı hayvancılık ve tarımdır.

Yıl Toplam Şehir Kır
Çıldır ilçesi (Kars)
1927[19] 18.667 540 18.127
1935[20] 19.551 669 18.882
1940[21] 20.326 1.307 19.019
1945[22] 22.886 1.106 21.780
1950[23] 25.174 1.118 24.056
1955[24] 27.851 1.427 26.424
1960[25] 30.173 1.420 28.753
1965[26] 33.384 2.040 31.344
1970[27] 35.644 2.637 33.007
1975[28] 36.680 2.260 34.420
1980[29] 34.987 2.391 32.596
1985[30] 32.485 2.366 30.119
1990[31] 24.296 2.119 22.177
Çıldır ilçesi (Ardahan)
2000[32] 14.869 2.415 12.454
2007[33] 11.901 1.730 10.171
2008[34] 11.800 1.915 9.885
2009[35] 10.833 1.502 9.331
2010[36] 10.546 1.522 9.024
2011[37] 10.675 1.737 8.938
2012[38] 10.753 1.683 9.070
2013[39] 10.476 2.870 7.606
2014[40] 10.134 2.765 7.369
2015[41] 9.759 2.660 7.099
2016[41] 9.539 2.598 6.941
2017[41] 9.361 2.573 6.788
2018[41] 9.833 2.855 6.978
2019[41] 9.343 2.642 6.701
2020[41] 9.247 2.631 6.616

Turizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe, Turizm açısından önemli potansiyele sahip olup, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekecek gezip görmeye değen tarihî eserleri bulunmaktadır.İlçede 2 km mesafede bulunan Şeytan Kalesi, İlçenin Övündü köyü yakınlarında bulunan 7 katlı mağaralar ve bu mağaralara 600 m uzaklıkta bulunan Gürcistan sınırı bitişiğindeki Kurt Kalesi, Çıldır Gölü içerisinde bulunan Kuş Adası, Akçakale köyü içerisinde bulunan Alpaslan Adası ve adanın içerisinde bulunun yer altı mağaraları ile kiliseler bulunmaktadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "2/11" (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2012. 
  2. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 379-381". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  3. ^ Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editörler) Buba Kudava ve Goça Saitidze; Türkçeye çevirenler: Hasan Çelik ve Kevser Ruhi; Tiflis, 2018, s. 23, ISBN 9789941963629.
  4. ^ Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editöler) Buba Kudava ve Goça Saitidze; Türkçeye çevirenler: Hasan Çelik ve Kevser Ruhi; Tiflis, 2018, s. 46, ISBN 9789941963629.
  5. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 263-264, II. cilt (1941) s. 258-259, III. cilt (1958), s. 379-468". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  6. ^ ""Çıldır kazası (1886 Yılı) (Rusça)". 18 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  7. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 115, ISBN 9786052100271.
  8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  9. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 761.
  10. ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1944, s. 351" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Haziran 2022. 
  11. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 56 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
  12. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 395, ISBN 9789941478178.
  13. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 61 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
  14. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 221-223, 401, ISBN 9789941478178.
  15. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 80 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
  16. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 214-215, 390, ISBN 9789941478178.
  17. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 224, ISBN 9789941478178.
  18. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 215, 220, ISBN 9789941478178.
  19. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  20. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  21. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  22. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  23. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  24. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  25. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  26. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  32. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  33. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  34. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  35. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  36. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  37. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  38. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  39. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  40. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  41. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Çıldır Nüfusu - Ardahan". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Ardahan Çıldır Nüfusu". nufusune.com. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Çıldır&oldid=33870641" sayfasından alınmıştır