Kurtkale, Çıldır
| Kurtkale | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Kurtkale Kurtkale'nin Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Çıldır |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 1532 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 208 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Kurtkale, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kurtkale köyünün eski adı Mgeltsihe'dir. Gürcüce bir yer adı olan Mgeltsihe (მგელციხე), "kurt kale" anlamına gelir. Nitekim Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili de 1902 yılında Gürcüce Mgel-Tsihe ve Türkçe Kurt-Kala adının "kurt kalesi" anlamına geldiğini yazmıştır.[4] Osmanlılar bu yerleşimi ve kaleyi ele geçirince, Gürcüce adını Türkçeye çevirerek Kurd Kal'ası (قورد قلعەسی) adıyla kaydetmiştir.[5] Nitekim 1561-1587 arasındaki olayları konu alan Meshuri Davitnis Kronika (მესხური დავითნის ქრონიკა) adlı Gürcüce kaynakta Mgeltsihe (მგელ-ციხეს) olarak geçer.[6] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Kurd Kala" (قورد قلعە) şeklinde yazılmış olan köyün adı zaman içinde Kurtkale'ye dönüşmüştür.[7][8]
Mgeltsihe köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Cavaheti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu yerleşimi ve aynı adı taşıyan kaleyi, zorlu bir kuşatmadan sonra, 1578 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde Mgeltsihe olarak bilinen kalenin dışındaki iki kilise de Osmanlı dönemi öncesinden kalmıştır.[9]
Mgeltsihe köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde Çıldır livasının aynı adlı nahiyesine bağlıydı. Kurd Kalası bu defterde hem yerleşimin hem de nahiyenin adı olarak geçer. Kurd Kalası nahiyesi, küçük bir idari birimdi ve 16 köyü kapsıyordu. Mgeltsihe köyü ise, tıpkı Mgeltsihe Kalesi gibi Gürcüler ile Osmanlılar arasındaki savaşta harabeye dönmüş, köy tamamen boşalmıştı. Osmanlı döneminde köy yeniden meskun hale gelmiştir.[5]
Mgeltsihe köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. 1886 nüfus tespitinde Rus idaresinin Kurt-Kala (Курт-кала) şeklinde kaydettiği köy, Ardahan sancağının Çıldır kazasına bağlı Tshorostav (Tzkarostavi) nahiyesinin 13 köyünden biriydi. Bu nahiyenin idari merkezi Kanarbel köyüydü. Kurt-Kala köyünün nüfusu, 141'i erkek ve 127'si kadın olmak üzere, 27 hanede yaşayan 268 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmiştir.[10]
Kurtkale köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Sovyet Rusya'nın Bolşevik hükûmeti 7 Mayıs 1920'de Gürcistan hükûmetiyle imzaladığı Moskova Antlaşması'yla da Ardahan bölgesini bağımsız Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından Ardahan bölgesi ve Kurtakale köyü fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla, Kurtkale köyünü de kapsayan Ardahan bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.[11]
Kurtkale köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de "Kurd Kala" (قورد قلعە) adıyla Kars vilayetinin Çıldır kazasının aynı adlı nahiyesine bağlıydı. Kurt Kala nahiyesi 15 köyü kapsıyordu.[7] 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olan köyün nüfusu 659 kişiden oluşuyordu.[12] Kurtkale köyünün nüfusu 1965 yılında 1.009 kişiye çıkmıştı ve bu nüfus içinde sadece 308 kişi okuma yazma biliyordu. Bu tarihte Kurtkale bucağı 12 köyü kapsıyordu ve Kurtkale köyü bu bucağın idari merkeziydi. Nahiyenin nüfus ise 8.420 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 2.051 kişi okuma yazma biliyordu.[13]
Kurtkale köyünde ünlü kale dışında, iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Tek nefli bir yapı olan köy kilisesi büyük ölçüde ayaktadır ve duvar resimleri de parça parça günümüze ulaşmıştır. Kalenin yakınında, Kura Nehri’nin sağ kıyısında bir yamaçta ikinci bir köy kilisesi yer alır. Tek nefli bu kilise de büyük ölçüde ayaktadır.[14]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Köy, Ardahan il merkezine 82 km, Çıldır ilçe merkezine ise 40 km uzaklıktadır.[15]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 208[2] |
| 2021 | 213[2] |
| 2020 | 228[2] |
| 2019 | 244[2] |
| 2018 | 272[2] |
| 2017 | 258[2] |
| 2016 | 275[2] |
| 2015 | 280[2] |
| 2014 | 282[2] |
| 2013 | 320[2] |
| 2012 | 322[2] |
| 2011 | 304[2] |
| 2010 | 317[2] |
| 2009 | 310[2] |
| 2008 | 328[2] |
| 2007 | 350[2] |
| 2000 | 550[15] |
| 1990 | 692[16] |
| 1985 | 909[17] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Kurtkale, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Çıldır Kurtkale Köy Nüfusu". Nufusune.com. 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 59-60.
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958) s. 426". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2023.
- ^ "Ekvtime Takaişvili Üç Tarihsel Vakayiname (სამი ისტორიული ხრონიკა :ქართლის მოქცევისა,სუმბატისა ბაგრატიონების შესახებ და მესხური დავითნისა), Tiflis, 1890, s. 88". 24 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2024.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 764.
- ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 258.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 75-60. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 436". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2021.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Genel Nüfus Sayımı 1937isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 357.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 221-223, ISBN 9789941478178.
- ^ a b "Kurtkale Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.