Vikipedi:Kukla
 | Bu sayfa Vikipedi'nin resmî politikalarından biridir. Sayfanın içeriği, uygulanması gereken bir standart olarak kullanıcılar tarafından benimsenmektedir. Sayfada değişiklik yapmadan önce, bu değişikliklerin kullanıcılardan onay aldığına emin olun. Uygun görmediğiniz bir kısım varsa, tartışma sayfasında sebepleri ile açıkça belirtin. |
 | Bu sayfa özetle: Bir kişinin birden çok hesap açıp yönetmesi uygun değildir. Bu yönetilen ve çoğu kez farklı biri gibi gösterilen hesaba kukla, bunu yapan kişiye de kuklacı denir. Vikipedi'de kuklacılık hoş karşılanmaz ve sıklıkla kuklacılık yapan kullanıcılar engellenir. |
Kukla, bir Vikipedist tarafından değişken amaçlarla açılmış farklı kullanıcı hesaplarından veya IP adreslerinden her biri. Kukla kullanan Vikipedistler kuklacı olarak adlandırılır. Çoklu hesap veya IP adresi kullanmak çoğu durumda uygun bulunmayan bir durumdur. Wikipedia'nın kurucusu Jimbo Wales 2003 yılındaki bir söyleşide bu konudaki bir soruya şöyle yanıt vermiştir:
Bunun (çoklu hesap veya IP adresi kullanımı) için belirli bir politika yok, fakat genelde geçerli bir sebebiniz olmadıkça hoş karşılanmaz. Benim söyleyeceğim, birden fazla kullanıcı adını aynı anda kullanan kullanıcılar sadece bu şekilde bir çeşit huzursuzluk veya bela yarattıklarında sorun olurlar: Örneğin, bir konuda fikir birliği varmış intibaı oluşturmak, birden fazla oy kullanmak veya topluluğun tetkikinden kaçmak.[1]
Kuklaların hoş karşılanmama nedeni, bir oylamada birden fazla oy kullanma veya Vikipedi politika ve yönergelerini aldatmaya yönelik suistimallerden dolayıdır. Kimi kullanıcılar ikinci bir kullanıcı hesabının kullanılmasına karşıdır; kimileri ise düzgün davrandıkları müddetçe zararsız olduklarını düşünür.
Bu sayfada kuklacılığın diğer toplulukları nasıl etkilemiş olduğu konusunda bilgi sahibi olabilirsiniz.
Çoklu hesap veya IP adresi kullanımının yasal olduğu durumlar vardır. Fakat kuklacı durumuna düşmemek için dikkat etmelisiniz ve ikinci hesabınızı diğer hesabınızın belirli bir konuya bakışını desteklemek için kullanmamalısınız. Şayet birisi birden fazla hesap veya IP adresi kullanıyorsa, onun diğer kullanıcı hesaplarına veya IP adreslerine bağlantı vermesi gerekmektedir; böylece aynı kişi oldukları anlaşılabilir.
Kuklaların yasak olan kullanımları
[kaynağı değiştir]Oylama
[kaynağı değiştir]Vikipedi kullanıcıları tüm oylamalar ve benzer tartışmalar için "bir kişi, bir oy" prensibini benimsemişlerdir. Ancak bu şekilde her bireyin fikirleri adil bir şekilde sayılabilir. Bundan dolayı, kuklalar bir görüşü desteklemiş olma etkisi yaratmak için kullanılmamalıdırlar. Oylamalarda birden fazla oy kullanılmamalı veya bir tartışmada, Vikipedi:Silinmeye aday sayfalarda veya hizmetlilik başvurularında birden fazla hesap veya IP adresi kullanarak aldatma yapılmamalıdır. Bu şekilde kullanılan ve ispatlanan kuklalar süresiz olarak engellenebilirler.
Aldatma ve taklit etme
[kaynağı değiştir]Çift oylamaya ek olarak, kuklalar aldatmaya yönelik amaçlarla veya bir pozisyonu geniş bir kesimin desteklediği görüntüsünü oluşturmak için de kullanılmamalıdır. Bu şekilde bir davranış, kuklaların herhangi bir yasal kullanımı açısından işleyişi aksatıcı ve gereksizdir. Özel olarak, kötü niyetle kullanılan diğer bir Vikipedi kullanıcısını taklit eden hesaplar veya IP adresleri süresiz olarak engellenmelidirler.
Atlatma politikası
[kaynağı değiştir]Politikalar hesaplara veya IP adreslerine değil kişilere uygulanır. 3GD gibi politikalar bir kişinin değişiklikleri için geçerlidir. Benzer olarak politikaları ihlal eden hareketlerde bulunan ikinci bir hesap veya IP adresi kullanmanız ana hesabınızın da engel almasına sebep olabilir.
Kullanıcılar değişiklik yapamamaları için engellenmiş olması veya bir şekilde bir konu için uzaklaştırıldıkları süreçte, kukla kullanarak bu engelleri kaldırmaya çalışamaz. Bu şekilde bir davranış, engelleme süresinin yeniden başlatılmasına veya uzatılmasına neden olabilir.
Yönetimsel kuklalar
[kaynağı değiştir]Topluluk birden fazla hesabında ek kullanıcı grubu hakları olan kullanıcılara şiddetle karşı olmaktadır. Şayet Vikipedi'yi terk etmişseniz, yeni bir isimle geri gelmişseniz ve hizmetlilik için aday olmuşsanız, eski hesabınızdaki hizmetli ve/veya bürokrat özelliklerinizden vazgeçmeniz beklenir. Normal bir kullanıcıdan daha fazla özelliklere sahip yalnız bir kullanıcı hesabına sahip olabilirsiniz.
Çoklu hesap veya IP adresi kullanımının yasal olduğu durumlar
[kaynağı değiştir]Çoklu hesapların yasal kullanımları vardır. Örneğin; belli kullanıcılar, yeni kullanıcılara topluluk kurallarını anlatmak için yeni hesap yaratabilir. Özellikle, bazı kişiler (Örn:Jimbo Wales) için kukla hesabı almak ve değişiklikleri oradan yapmak bir gereklilik göstermektedir.
Ayrım ve güvenlik
[kaynağı değiştir]Başka kullanıcılar da birden çok hesap kullanarak, katkılarını çeşitli nedenlerden dolayı ayırabilirler:
- Bir kullanıcı belli bir alanda çok sağlam ve doyurucu katkılar yapıyor ise, sadece o konu hakkında bilgi gelişiminde bulunmak için yeni bir hesap alabilir.
- Kamuya ait bilgisayarlarda şifre çalan trojanlar veya basılan tuşları kaydeden programlar yüklü olabileceğinden, bazı kullanıcılar bu şartlar altında asıl hesaplarının güvenliği için alternatif hesaplar kullanabilir.
- Halk tarafından bilinen bir kişi veya katkılarından ve ilgi alanından dolayı belli bir çevrece tanınabilecek bir kullanıcı; katkılarını bölmesi kişinin anonimliğini korumasını sağlayabilir. Belli bir konuda tanınmış ve uzman olan bir kişi, mesela, o konu ile ilgili katkılarının ve daha hafif konulardaki katkılarının ilişkilendirilmesini istemeyebilir.
- Bir kişinin katkıda bulunduğu madde, ailesi, sosyal veya profesyonel çevresi tarafından yüksek derecede tartışmalı ise, kukla kullanabilir. Bu sayede Vikipedi:Tarafsız bakış açısını iyi bilmeyen kullanıcılar tarafından yaptığı değişiklikler kişisel bilgi olarak varsayılmaz.
Hararetli konuları küçük bir alanda tutma
[kaynağı değiştir]Bazı kullanıcılar tartışma sayfalarında, belli bir konu hakkında kimliklerinden dolayı kişisel tartışmalara dönerek kişisel saldırıları engellemek veya Vikipedi dışında olacak sıkıntıları engellemek için farklı kullanıcı isimleri kullanabilir. Örneğin, kürtaj hakkındaki bir maddenin tartışmasına katılan bir kişi, bu tartışmadaki fikirlerinin diğer katılımcıların tartışmayı genişletmesine fırsat vermesini veya o maddenin içeriğinin dışındaki ilgisiz ya da felsefi temellere dayanan tartışmalara iliştirmesini engellemek isteyebilir.
"Rol" hesaplar
[kaynağı değiştir]"Rol" hesaplar, sadece resmî onaylı olarak Wikimedia projelerinde istisnai durum ve zamanlarda, birden fazla kişi tarafından kullanılan hesaplardır. Küresel olarak ve belirli Wikimedia projelerinde faaliyet gösteren "rol" hesapların bir listesine Meta Wiki'deki listeden ulaşabilirsiniz. Eğer siz birden fazla kullanıcı olarak bir hesap kullanırsanız, muhtemelen engellenirsiniz.
Botlar
[kaynağı değiştir]Bot (otomatik veya yarı-otomatik değişiklikler yapan programlar) kullanan editörlerin bot için ayrı bir hesap oluşturması (ve bu bot hesabının bit bot hesabı olarak işaretlenmesi talebinde bulunması) tercih ve teşvik edilir ki otomatik değişiklikler son değişikliklerde ayrıştırılabilsin. (Prosedür ve politikalar için Vikipedi:Botlar sayfasına göz atınız)
Diğer hesabı etiketleyerek
[kaynağı değiştir]Ana hesaplarına bir bağlantıyı alternatif bir hesaba koymak isteyen editörler {{Kullanıcı Alternatif Hesap}} şablonunu kullanıcı sayfasına ekleyebilirler. Şablonun kullanımı şöyledir: {{Kullanıcı Alternatif Hesap|Örnek kullanıcı}} ve şöyle gözükür:
|
Bu kullanıcı adı, Örnek kullanıcı kullanıcısının alternatif hesabıdır. |
Oturum kapalıyken yapılan düzenleme
[kaynağı değiştir]Oturumu kapalıyken ansiklopediyi düzenleyen birine karşı bir politika yoktur. Bu durum birden fazla şekilde olabilir; Bilgisayar değiştirme, oturumun süresinin dolduğunu fark etmeme, kullanıcının parolasını unutması gibi birçok nedenden kaynaklanır. Oturum açmamış kullanıcılar, hesabı olmadığını söyleyerek diğer kullanıcıları kandırmaya çalışmamalıdır. Gizliliklerini korumak için oturumu kapalı bir şekilde düzenleme yapan vikipedistlerin kullanıcı adlarını Vikipedi üzerindeki IP adreslerine bağlamaları gerekmez.
Şüphelenilen kuklaların belirlenmesi ve alınacak tutum
[kaynağı değiştir]Kuklaların karakteristikleri
[kaynağı değiştir]Doğal olarak, kuklalar yeni kullanıcılara kıyasla Vikipedi ve madde düzenlemekte daha tecrübeli bir tavır sergilerler. Madde düzenlemedeki "özet" kutucuğunu kullanmak, düzenleme çatışmasına girmek, silinmeye aday sayfalar (SAS) gibi tartışmalarda açıkça fikir ileri sürmek veya hizmetlilik için başvurmak gibi eylemler ilk katılımlarında daha sık görülür. Ayrıca katılım özetlerine bakıldığında daha yeni tarihlidir ve tek madde için hesap açılmış izlenimi vermektedirler.
Bir kukla türü de "korkuluk" kuklasıdır. Taraflı görüşleri olan, ancak karşı görüşü baltalamak ya da provokatör olarak davranmak için karşıt görüşteymiş gibi davranan kullanıcılar tarafından oluşturulur. Genelde 'karşısındakinin' rahatça def edebileceği zayıf iddialarda bulunurlar. Bu da özellikle "korkuluk" tartışmaları yapmalarına imkan verir. Bu tür bir kukla, yaratıcısının karşı durduğu "korkuluk" tartışmasının bir temsili haline gelir. Genelde düşüncesiz, bilgisiz ve aşırı bağnaz bir tutum sergilerler. Genelde iki tarafın ciddi iddialarının tartışılmasını engellenmesine ve tartışmanın üzerine perde çekilmesine neden olurlar. Tartışmalarda normalde de bu tarzda davranan kişilerin de aynı sonuçlara sebep olması, bu tür kukla kullanıcıların tespitini zorlaştırmaktadır.
Soru işaretleri oluşursa
[kaynağı değiştir]Bazı durumlarda bir hesabın kukla kullanıcı olup olmadığı çok net olmayabilir; sonuçta kuklanın amacı fark edilmemektir. İlgileri ve düzenleme tarzları arasındaki benzerlikler dikkat çekebilir fakat herkes kullanıcıyı bu kanıtı değerlendirecek kadar tanımıyor olabilir.
Eğer bir düzenleme çatışmasında, oylama ya da ankette kukla kullanıcı kullanıldığı düşünüyorsanız, pratik bir yaklaşım "100-düzenleme kuralı"dır. Buna göre değişik birçok madde üzerinde 100'ün üzerinde düzenleme yapmış ya da Vikipedi üzerinde genel olarak aktif olmuş bir hesabın kukla kullanıcı olmayacağı düşünülmektedir. Eğer az düzenleme yapmış, alışılmadık sayıda hesap varsa, IP adreslerine ya da düzenleme zamanlarına bakarak kukla kullanıcı olup olmadıklarını kontrol etmek isteyebilirsiniz. Ancak tek başına az sayıda düzenleme yapmış olmak, kukla kullanıcılığı için bir kanıt değildir ve eğer yeni bir kullanıcıya haksız yere kukla kullanıcı suçlamasını yaparsanız, muhtemelen bunu hakaret olduğunu var sayacaktır ve Vikipedi hakkında negatif bir izlenimi oluşacaktır.
Unutmayın ki ırk, politika, kült figürler ya da "silinmeye aday sayfalar (SAS)" gibi özellikle tartışmalı maddelere katılım yapmak isteyen birçok kullanıcı olabilir. Bazıları 100 düzenleme kuralının bu tür durumlarda daha katı uygulanmasını önermiş, 100'ün altında düzenleme yapmış katılımcıları kukla kullanıcı olarak öngörmüşlerdir. Genel olarak, bu tür görüşlerin çok sağlam temellere oturmadığı gösterilmiştir.
Kuklanın tartışmaya katıldığının düşünüldüğü durumlarda, sunucu kayıtlarına başvurulabilir. Wikimedia Vakfı kişisel gizlilik kuralına uygun olması açısından, bu sadece uzlaşma yardımını ciddi engelleyen durumlarda, ciddi süregelen vandalizm düzeninde, oylama sonucunu etkileyen oy hilesinde ya da 3 geri çevirme kuralını ciddi ihlal eden süregelen "kukla kullanıcı" şüphesinde uygulanabilir. İstekler denetçi isteği sayfasında yapılır.
Eğer siz yanlışlıkla "kukla kullanıcı" olarak suçlandıysanız bunu üzerinize almayın. Yeni kullanıcıların sayısı bilinmemektedir. Ortamda biraz vakit geçirin, olumlu katkılarda bulunun; kayıtlarınız sizin yerinize konuşacaktır.
Hesapları engellemek
[kaynağı değiştir]Hizmetliler bu politikanın ihlali için kullanılan herhangi bir kukla hesabı zamansız engellerler ve ana hesabı da takdirlerine göre engelleyebilirler.
Belirlenmiş kuklaları etiketlemek
[kaynağı değiştir]Eğer bir hesabın kukla olarak politika ihlalleri için kullanıldığı bariz biçimde belli olursa, bu hesabın belirlenmiş olarak etiketlenmesi gerekir. Bu da kukla hesabın kullanıcı sayfasına Şablon:Kuklaİspatlanmış ekleyerek yapılır. Syntax şöyledir:
{{Kuklaİspatlanmış|1=KUKLACI|kanıt=KANIT}}
Burada KUKLACI yerine kuklacının ismini, KANIT yerine de konu hakkında var olan kanıtları yazılır.
Sonuçta görünüm şöyle olacaktır:
|
Bu kullanıcı KUKLACI kullanıcısının kuklasıdır, tespiti: KANIT ve bu nedenle süresiz olarak engellenmiştir. |
Unutmayınız ki bu sadece hesabın bir kullanıcının kuklası olduğu şu sebeplerden ötürü bariz olduğu durumlarda uygulanabilir:
- kullanıcının itirafı;
- aynı IP adresleri veya benzeri güçlü teknik kanıt.
Yukarıdaki şablon kanıtlanmamış kukla suçlamaları için kullanılamaz. Bu tür durumlarda sayfaya Şablon:Kukla ekleyiniz:
{{Kukla|1=KUKLACI|evidence?[[KANIT]]}}
|
|
Bu kullanıcının bir kukla veya KUKLACI kullanıcısının taklitçisi olduğundan şüphelenilmektedir.. Kanıtı için katkılar. Bakınız engelleme kaydı |
Denetçiler tarafından belirlenmiş kuklaları etiketlemek
[kaynağı değiştir]Denetçiler ile belirlenmiş kuklalar {{KuklaDenetçi}} ile etiketlenebilir. Kanıta bağlantı vermektense, etiket kuklanın denetçi aracılığıyla belirlendiğini belirtir. Söz dizimi şöyledir: {{KuklaDenetçi|KUKLACI}}.
Sonuçta görünüm şöyledir:
|
|
Denetçi ile tespit edilmiş ve süresiz olarak engellenmiştir. |
Yukarıdaki şablon, denetçi tarafından kanıtlanmamış kukla suçlamaları için kullanılamaz ve bu etiketin uygunsuz kullanımı uyarı ve olası engelleme ile sonuçlanabilir. Etiket kontrol ardından bir denetçi tarafından kullanılabilir veya bir kullanıcı tarafından denetçilerin doğrulaması sonucu da kullanılabilir. Eğer şüpheliyseniz, {{Kuklaİspatlanmış}} şablonunu kullanınız.
Belirlenmiş kullanıcıları etiketlemek
[kaynağı değiştir]Bilinen kuklacı kullanıcıları şu etiketle etiketleyebilirsiniz:
{{kuklacı}}
Bu şablon eklendikten sonra oluşacak sonuç:
|
|
engelleme kaydı ve Kukla|kukla listesine bakınız Kötü niyetli kukla kullanımı Vikipedi'de yasaklanmıştır; engellemelerden kurtulmak için kukla kullanımı engelleme süresinin başa alınmasına sebep olur |
Saptaması zor kuklalar
[kaynağı değiştir]Eğer birisinin zararlı biçimde kukla kullandığını düşünüyorsanız ve bu konuda diğer katılımcıların da yorumlarını almak istiyorsanız, Vikipedi:Kukla şüphelileri sayfasında bir rapor oluşturmalısınız ve oradaki talimatları takip etmelisiniz.
Canlı kuklalar
[kaynağı değiştir]Bazen birden çok yeni kullanıcının toplu hesap açması ve özellikle belirli bir tartışma konusunda veya oylamada belirli bir fikri desteklemeleri durumu olabilir. Bu genellikle silme tartışmalarında veya tartışmalı maddeler ile ilgili konularda olabilir. Bu yeni eklenen hesaplar arkadaş olabilirler, konu ile ilgili bir şekilde ilgili olabilirler veya bir kişi tarafından bir fikri desteklemeleri için çağrılmış olabilirler.
Bazen bir maddedeki tartışmalarda baskı uygulanması söz konusu ise, bu kullanıcı ve hesaplar "canlı kukla" olarak tanımlanırlar. Bu terim, Meat Puppets isimli müzik grubundan esinlenilmiş olabilir. Bu terimin kullanımı genel olarak tavsiye edilmemektedir; zira kaba görülebilir ve yeni kullanıcıların ilerideki cesaretini kırabilir.
Bu hesaplar kukla sayılmazlar, fakat genellikle gerçek kuklalardan ayırmak biraz zordur ve bazen de aynı şekilde ele alınabilirler. Bu şartlar altında ne kuklalar ne de yeni tek amaçlı kullanıcı hesapları Vikipedi topluluğunun bir parçası sayılabilir. Bunun arkasındaki neden, çevrimiçi bir toplulukta sadece tüm üyelerin imzalamış gibi görünmesinin yeterli olmamasındandır. Vikipedi:Hakemler Kurulu'nun kuralına göre[2], anlaşmazlıkların çözümünde, taraflardan birisi kukla veya aynı değişiklik alışkanlığına sahip birden fazla kullanıcı olması belirsizliği durumunda, kullanıcılar kukla olarak değerlendirilirler.
(Vikipedistler ayrıca bunları "tek amaçlı hesaplar" olarak isimlendirirler, çünkü bunlar sadece belli bir konu üzerinde yoğunlaşırlar ve amaçları, sadece ilgi alanlarına katkıda bulunsalar da, maddelerin ve ansiklopedinin aynı oranda büyümesidir. Bu kullanıcılar nadiren oturum açarlar ve çoğunlukla kendi ilgi alanlarında katkıda bulunmaya eğilimlidirler. Ayrıca bkz. VP:ÇÇTEKAMAÇ)
Canlı kuklaların reklamcılığı ve tahrik etmesi
[kaynağı değiştir]Tartışmalı Vikipedi maddeleri için dışarıya haber vermek veya birisinin tartışmayı canlandırmak veya başlatmak istemesi büyük oranda uygunsuz ve kabul edilemezdir. Bu şekilde fikirleri ve ön yargıları bilinen, bir tarafın görüşünü güçlendirecek ve fikir birliğini veya tartışmayı etkileyecek hareketler kabul edilemez. Ayrıca birisinin arkadaşlarını madde tartışmalarına yardım etmesi için çağırması da uygun değildir. Canlı kuklaların reklamcılığı ve tahrik etme hareketleri Vikipedi'de kabul edilemez.
Çoklu yeni kullanıcıların gelişi, sınırlı Vikipedi geçmişi ve önceden belirlenmiş bakış açılarının gelişi, nadiren tarafsızlığa fayda sağlar ve kim ne düşünürse düşünsün genellikle ona zarar verir. Vikipedi gerçekleri ve fikirleri karıştırmak, kişisel taraflılık veya duygusal tartışmalar için bir yer değildir. Tartışmalı maddeler de genellikle düzgün değişiklikler için politikaların iyi bilinmesini gerektirir.
Şayet bir tartışmada sesinizin duyulmadığını düşünüyorsanız, uygun olan davranış dışarıdan yardım istemeniz değildir. Onun yerine, kişisel saldırılardan uzak durun ve yorum isteğinde bulunun. Bunlar denenmiş işlemlerdir ve ön yargıların bir taraftan bir tarafa değişmesi problemini önlemek için en uygun yollardır.
IP adresi paylaşımı
[kaynağı değiştir]Eğer iki veya daha fazla kullanıcı beraber çalışıyor/ikamet ediyor, bir bilgisayarı/internet bağlantısını paylaşıyor, halka açık bir bilgisayar kullanıyor veya aynı ağa bağlı durumda ise; denetçi incelemesi sonucunda hesapları kukla gibi görünür. Bu gibi kullanıcılar birbirini şahsen tanıyor ve yüz yüze temas halinde ise ortak ilgi alanları ve yazım şekillerine sahip olabilirler. Hatta birbirlerine Vikipedi teknikleri ve gelişmeler hakkında bilgi verebilirler (Bu durumda oy avcılığı geçerli olur). Denetçiler, bağlantının öbür ucunda kimin oturuyor olduğunu göremezler. Kukla suçlamalarının önüne geçmek adına, bu tip kullanıcıların önceden bu durumu kullanıcı sayfalarında duyurmaları karışıklıkların önüne geçecektir. Aynı bağlantıyı kullanan kullanıcılar eğer aynı konularda katkıda bulunuyorlarsa, bu tip kullanıcılar Vikipedi'nin çıkarları doğrultusunda tek kullanıcı olarak değerlendirilebilirler. Aynı maddeye katkıda bulunurken, aynı tartışmada fikir belirtirken veya herhangi bir anlaşmazlıkta birbirlerini desteklerken, aynı bağlantıyı kullanan kullanıcılar aralarındaki bağlantıyı açıklamalı ve tek bir hesaba sahiplermiş gibi konuyla ilgili sayfaları okumalıdırlar. Eğer aralarındaki bağlantıyı açıklamak istemiyorlar ise aynı alanlarda veya tartışmalı konularda katkı yapmaktan kaçınmalıdırlar.