1910-1911 Mançurya veba salgını
Mançurya vebası, 1910-1911 yıllarında Mançurya bölgesinde etkili olan bir pnömonik veba salgınıdır. 60.000 kişinin ölümüne yol açan salgın, ilk defa salgınlara lokal yanıttan ziyade uluslararası müdahalenin gerekliliğini göstermiştir. Tarihte ilk defa salgın kontrolü için yaygın olarak kişisel koruyucu ekipmanların giyilmesi bu salgında teşvik edilmiştir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Pnömonik veba, yüzde 100'e yakın ölüm oranına sahip olan hava yoluyla bulaşan bir enfeksiyondur. Salgının, Marmota sibirica isimli dağ sıçanından kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu dağ sıçanları o dönemde Mançurya'da kürkleri için avlanmaktaydı. Kış aylarında dağ sıçanı avcılarının bir araya gelmesi ve Çin Yeni Yılı'nda göçmen işçilerin evlerine dönmesi nedeniyle salgının yayılma hızı artmıştır.[1]
Cambridge eğitimli gbir doktor olan Wu Lien-teh, Çin'in vebayı sona erdirme çabalarına öncülük etmiş ve karantina uygulamasının yanında, bez yüz maskelerinin takılmasını teşvik etmiştir.[2][3] Ayrıca, Nisan 1911'de Mukden'de Uluslararası Veba Konferansını organize ederek, dünyada salgın kontrolü ile ilgilenen bilim insanlarını ilk defa bir araya getirmiştir.[4][5]
Çin hükûmeti ayrıca, yabancı doktorları ülkeye davet etmiştir. İlerleyen dönemde gelen yabancı doktorların bir kısmı salgın nedeniyle hayatını kaybetmiştir.[6] Hayatını kaybeden doktorlardan birisi olan Imperial Medical College'dan Fransız Gérald Mesny, maske tavsiyelerinde karşı olup hastaları maskesiz vizit yaptığı için birkaç gün içinde vebaya yakalanıp Harbin'de ölmüştür.[7] Bir diğer doktor da yüzlerce yoksul işçiyi muayene edip karantinaya aldıktan sonra sekiz gün içinde hastalanan, İskoçya Birleşik Özgür Kilisesi misyoner doktoru olan 26 yaşındaki Arthur F. Jackson'dı. Jackson ise hastalandıktan iki gün sonra Mukden'de ölmüştür.[8][9]
Salgının sonunda, ölü sayısı yaklaşık 60.000'e ulaşmıştır. Salgından en çok Changchun, Harbin ve Mukden şehirleri etkilenmiştir. Salgın büyük ölçüde Mançurya ile sınırlı olmasına rağmen, Pekin ve Tianjin gibi şehirlerde de vakalar görülmüştür.[1]
Salgının önemi[değiştir | kaynağı değiştir]
.jpg)
Mançurya vebasının, salgınlara ilk defa çok uluslu bir tıbbi müdahalenin önemini gösterdiğine ve bu müdahaleyi organize edebilecek Dünya Sağlık Örgütü gibi çatı kuruluşların oluşumuna temel oluşturduğuna inanılmaktadır.[10] Wu Lien-teh'in teşvikiyle bez yüz maskesi kullanımı, yaygın bir şekilde ilk kez burada bir salgın önleme girişimi olarak kullanılmıştır.[11] Bu salgın, salgınların yayılımını engellemede kişisel koruyucu ekipman kullanımının önemini göstermiştir ve modern tehlikeli madde giysilerinin oluşumuna temel oluşturmuştur.[11][12]
Mançurya vebası, Batı Afrika'daki Ebola salgını (2013–2016) [13] ve COVID-19 salgını (2019–günümüz) gibi diğer bulaşıcı hastalık salgınlarının yönetimi ve kontrolü açısından örnek alınmıştır.[14][15]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "Manchurian plague, 1910-11". Disaster History (İngilizce). 8 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ Memories Of Dr Wu Lien-teh, Plague Fighter. World Scientific. 1995. ISBN 978-981-4632-82-9. 1 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022.
- ^ "The untold origin story of the N95 mask". Fast Company (İngilizce). 24 Mart 2020. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ "Inaugural address delivered at the opening of the International Plague Conference, Mukden, April 4th, 1911". Wellcome Collection (İngilizce). 1911. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ "World History Connected | Vol. 14 No. 3 | Michael Corsi: Identities in Crisis: Representations of Other and Self in Manchuria during the Plague Years of 1910-1911". worldhistoryconnected.press.uillinois.edu. 22 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2020.
- ^ Gamsa (2006). "The Epidemic of Pneumonic Plague in Manchuria 1910-1911". Past & Present. 190 (190): 155. doi:10.1093/pastj/gtj001. ISSN 0031-2746.
- ^ Health and Hygiene in Chinese East Asia: Policies and Publics in the Long Twentieth Century. Duke University Press. 2010. ss. 79-80. ISBN 978-0-8223-4826-9. 1 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022.
- ^ Public Health and the Modernization of China, 1865-2015. Taylor & Francis. 2017. s. 50. ISBN 978-1-317-54135-6. 1 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022.
- ^ The life of Dr. Arthur Jackson of Manchuria. Londra: Hodder and Stoughton. 1911.
- ^ The Great Manchurian Plague of 1910–1911: The Geopolitics of an Epidemic Disease. Yale University Press. 2012. ISBN 978-0-300-18319-1. 1 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022.
- ^ a b Kale (26 Mart 2020). "'They can cost £63k': how the hazmat suit came to represent disease, danger – and hope". The Guardian. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ Lynteris (18 Ağustos 2018). "Plague Masks: The Visual Emergence of Anti-Epidemic Personal Protection Equipment". Medical Anthropology. 37 (6): 442-457. doi:10.1080/01459740.2017.1423072. ISSN 0145-9740. PMID 30427733.
- ^ Liu (April 2015). "Controlling Ebola: what we can learn from China's 1911 battle against the pneumonic plague in Manchuria". International Journal of Infectious Diseases. 33. ss. 222-226. doi:10.1016/j.ijid.2015.02.013. PMC 7110523 $2. PMID 25722280.
- ^ Soon (12 Şubat 2020). "What History Teaches About the Coronavirus Emergency". The Diplomat (İngilizce). 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ French (19 Nisan 2020). "Lessons from a deadly 1911 epidemic in China". CNN. 22 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.