İlk veba salgını
İlk veba salgını, Yersinia pestis bakterisinin neden olduğu bulaşıcı hastalık olan vebanın ilk Eski Dünya salgınıdır. Erken Orta Çağ Pandemisi olarak da adlandırılan bu hastalık, 541'de Justinianus Veba Salgını ile başladı ve 750 veya 767'ye kadar devam etti; Justinianus Veba Salgını'nı takip eden en az on beş veya on sekiz büyük veba dalgası tarihsel kayıtlardan tespit edilmiştir.[1][2] Pandemi, en şiddetli ve en sık Akdeniz Havzası'nı etkiledi, ancak Yakın Doğu ve Kuzey Avrupa'yı da etkiledi.[3] Doğu Roma imparatoru I. Justinianus'un adı bazen Geç Antik Çağ'daki tüm veba salgınları dizisinin yanı sıra 540'ların başlarında Doğu Roma İmparatorluğu'nu vuran Justinianus Vebası için de kullanılır.
Pandemi en iyi ilk ve son salgınlarından bilinir: dönemin Doğu Roma tarihçisi Prokopius tarafından tanımlanan 541-549 Justinianus Veba Salgını ve sonraki yüzyılda Napolili tarihçi Giovanni di Napoli tarafından açıklanan 8. yüzyıl sonlarındaki salgın (çok sonraki Napoli veba salgınından farklıdır). Pandemi, dönemin diğer hesapları Evagrius Skolastikos, Efesli İoannes, Gregorius, Diyakoz Paul ve Günah Çıkartıcı Theofanis'in metinlerine dahil edilmiştir; çoğu, vebanın insan kötülükleri için ilahi bir ceza olduğuna inanmış görünmektedir.
Terminoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Latince ve Bizans Yunancası metinleri hastalığı jenerik salgın hastalık olarak ele alırken (Grekçe: λοιμός, Latince: plaga), ancak daha sonra Arapça yazarlar ṭāʿūn (bir dereceye kadar wabāʾ, 'veba' yerine kullanılabilir) terimi ile adlandırdılar.[3][4]
Süryanicede hem hıyarcıklı veba hem de hıyarcıkların kendilerine sharʿūṭā denir. Siirt Vakayinamesi bu terimi Arapça ṭāʿūn ile eş anlamlı hale getirir. Bununla birlikte, Süryani yazarlar genellikle bir salgından sadece bir salgın hastalık veya ölümlülük, Arapça wabāʾ kelimesine eşdeğer mawtānā olarak bahsetmişlerdir. Pseudo-Zacharias Rhetor'un Historia Miscellanea kitabında, açıklayıcı birleşik form mawtānā d sharʿūṭā (tümörlerin vebası) bulunur. Papaz Thomas'ın 640 Vakainamesi, "ilk veba" (mawtānā qadmayā) AG 854 (MS 542/3) yılına tarihlendirir.[5]
Afrika ve Günay Arabistan'da veba salgını
[değiştir | kaynağı değiştir]Çeşitli kaynaklar vebanın Afrika'daki kökenlerini doğrulamaktadır. Yakup Urhoy'a (ö.708) göre "büyük veba (mawtānā rabbā) Mısır'ın güneyindeki Kush (Nübye) bölgesinde AG 853 (MS 541-542) yılında başladı. Evagrius Skolastikos (ö.594) ve Historia Miscellanea ayrıca kökenlerini Mısır sınırındaki Etiyopya'ya (Nübye) yerleştirir. Süryani Mihail, Efesli İoannes'in (ö.yaklaşık 590) kayıp vakainamesine dayanarak Mısır sınırındaki Kush ve Himyar (Yemen) olduğunu söyler. 543 tarihli bir yazıt, Himyar'ın Etiyopyalı hükümdarı Ebrehe'nin, yerel toplumun hastalık ve ölümden etkilenmesinden sonra Marib barajını nasıl onardığını kaydeder.[5] Siirt Vakayinamesi, Aksum'un (el-Habasha) pandemi tarafından vurulduğunu kaydeder.[5]
Erken Arap kaynakları, vebanın Nübye ve Habeşistan'da endemik olduğunu kaydeder.[6] Vebanın Nil Deltası'nın doğusundaki Pelusium'da başladığını ve daha sonra İskenderiye'ye yayıldığını söyleyen Prokopius'un ifadesi, eğer o dönem Firavunlar Kanalı hala açıksa, gemi kaynaklı fareler yoluyla Kızıldeniz bölgesinden girmesi ile tutarlıdır. Veba, Hindistan ile ticari bağlantılardan veya Nübye ve Aksum ile artan Roma dini bağlantılarından kaynaklanmış olabilir.[7] Vebanın, Hindistan ile daha yakın bağlantıları olan İran veya Çin'e gelmeden önce Roma İmparatorluğu'na gelmesi, Hindistan'la bir bağlantı olasılığını azaltıyor. Peter Sarris'e göre, Himyar ve Pers'e karşı bir Aksumite-Roma ittifakı ile "altıncı yüzyılın başlarındaki jeopolitik bağlam", "vebanın Afrika'dan Bizans'a bulaşması için tartışmasız en önemli ön koşuldu."[6]
Justinianus Veba Salgını (541-549)
[değiştir | kaynağı değiştir]Francia'da veba (541-)
[değiştir | kaynağı değiştir]6. yüzyılın sonlarında Tours'un piskopos ve vakanüvisü Gregorius'u göre, 540'ların sonlarında Justinianus Veba Salgını Latince: Arelate (Arles) ve çevresini vurduktan sonra Frank Krallığı'nda çok sayıda veba salgını çıktı.[8] Çeşitli alametlere tanık olundu ve bunların kefaretini ödemek için etkilenen bölgelerin sakinleri geçit törenlerine, dualara ve gece nöbetlerine başvurdular.[8]
Gregorius, 571'de Auvergne ile Latince: Divio (Dijon), Latince: Avaricum (Bourges), Latince: Cabillonum (Chalon-sur-Saône) ve Latince: Lugdunum (Lyon) şehirlerinde bir salgın kaydeder.[8]
Gregorius'un vebayı koltuk altı veya kasıkta yılan sokmasına benzeyen yaralara neden olarak tanımlaması ve hastaların iki veya üç gün içinde hezeyandan ölmesi, hastalığın hıyarcıklı veba olarak tanımlanmasına izin verir; "yaralar" karakteristik hıyarcıklardır.[8]
582'de Gregorius, Latince: Narbo Martius (Narbonne) bir salgın rapor eder. Ona göre, 584'te Albi'deki kasaba halkının çoğunluğu bir veba salgınından öldü.[8]
Veba 588'de Latince: Massilia (Marsilya) şehrini vurdu; orada Frank Kralı Guntram, arpa ekmeği ve sudan oluşan sıkı bir diyet önerdi.[8] Gregorius, bulaşmanın kaynağı olarak Hispania'dan gelen bir gemiyi suçlar ve salgın bundan sonra birkaç kez tekrarladı.[8]
590'da Gregorius, Papa II. Pelagius döneminde Roma'da veba patlak verdiği ile aynı zamanda Latince: Vivarium (Viviers) ve Latince: Avenio (Avignon) şehirlerinde başka bir veba salgınını kaydeder.[8]
Roma veba salgını (590-)
[değiştir | kaynağı değiştir]Sheroe veba salgını (627-628)
[değiştir | kaynağı değiştir]Amvâs Veba Salgını (638-639)
[değiştir | kaynağı değiştir]664 veba salgını
[değiştir | kaynağı değiştir]698-701 ve 746-747 664 veba salgınları
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu salgınlar sırasıyla Bizans İmparatorluğu, Batı Asya, Suriye ve Mezopotamya'yı[9] ve Bizans İmparatorluğu, Batı Asya ve Afrika'yı[10] etkiledi.
Sonuçları
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarihçi Lester Little, Kara Ölüm'ün Batı Avrupa'da serfliğin neredeyse yok olmasına yol açması gibi, ilk salgının da en azından İtalya ve İspanya'da eski köleliğin sona ermesiyle sonuçlandığını öne sürer.[11]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Arrizabalaga, Jon (2010), Bjork, Robert E. (Ed.), "plague and epidemics", The Oxford Dictionary of the Middle Ages (İngilizce), Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780198662624.001.0001, ISBN 978-0-19-866262-4, 21 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 16 Mayıs 2020,
The first - called the Plague of Justinian and described by Procopius - spread through Europe and Asia Minor from Egypt in 541 and included fifteen epidemics until 767
- ^ Stathakopoulos, Dionysios (2018), "Plague, Justinianic (Early Medieval Pandemic)", The Oxford Dictionary of Late Antiquity (İngilizce), Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780198662778.001.0001, ISBN 978-0-19-866277-8, 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 16 Mayıs 2020,
bubonic plague that began in 541 and returned in some eighteen waves (approximately one every twelve years) until 750
- ^ a b Stathakopoulos, Dionysios (2018), "Plague, Justinianic (Early Medieval Pandemic)", The Oxford Dictionary of Late Antiquity (İngilizce), Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780198662778.001.0001, ISBN 978-0-19-866277-8, 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 16 Mayıs 2020
- ^ Van Den Bossche, Gowaart (22 Nisan 2020). "Contagion in the Corpus: The Black Death and Where to Find It". kitab-project.org (İngilizce). 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2020.
- ^ a b c Michael G. Morony (2007), "'For Whom Does the Writer Write?': The First Bubonic Plague Pandemic According to Syriac Sources", Lester K. Little (Ed.), Plague and the End of Antiquity: The Pandemic of 541–750, Cambridge University Press, ss. 59-86, at 61–63.
- ^ a b Peter Sarris (2007), "Bubonic Plague in Byzantium: The Evidence of Non-Literary Sources", Lester K. Little (Ed.), Plague and the End of Antiquity: The Pandemic of 541–750 (İngilizce), Cambridge University Press, ss. 119-132, at 121–123.
- ^ Michael McCormick (2007), "Toward a Molecular History of the Justinianic Pandemic", Lester K. Little (Ed.), Plague and the End of Antiquity: The Pandemic of 541–750 (İngilizce), Cambridge University Press, ss. 290-312, at 303–304.
- ^ a b c d e f g h Kohn, George C. (2007). "Frankish Plagues of the Sixth Century". Encyclopedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present (İngilizce). Infobase Publishing. ss. 128-129. ISBN 978-1-4381-2923-5. 4 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021.
- ^ Stathakopoulos, Dionysios (2007). "Crime and Punishment". Little, Lester (Ed.). Plague and the end of Antiquity (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. s. 104. ISBN 978-0-521-84639-4.
- ^ Turner, David (November 1990). "The Politics of Despair: The Plague of 746–747 and Iconoclasm in the Byzantine Empire1". Annual of the British School at Athens (İngilizce). 85: 419-434. doi:10.1017/S006824540001577X. ISSN 2045-2403.
- ^ Little, Lester (2007). "Life and Afterlife of the First Plague Pandemic". Little, Lester (Ed.). Plague and the end of Antiquity (İngilizce). Cambridge, UK: Cambridge University Press. s. 23. ISBN 978-0-521-84639-4.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Snowden, Frank M. (2019). Epidemics and Society: From the Black Death to the Present (İngilizce). Yale University Press. ISBN 978-0-300-19221-6. JSTOR j.ctvqc6gg5.
- Green, Monica H. (24 Aralık 2018). "Putting Africa on the Black Death map: Narratives from genetics and history". Afriques. Débats, Méthodes et Terrains d'Histoire (İngilizce) (9). doi:10.4000/afriques.2125
. ISSN 2108-6796. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021. - Sussman, George D. (2015). "Scientists Doing History: Central Africa and the Origins of the First Plague Pandemic". Journal of World History (İngilizce). 26 (2): 325-354. ISSN 1045-6007. JSTOR 43901755.
- Tsiamis, Costas; Poulakou-Rebelakou, Effie; Androutsos, George (2014). "The Role of the Egyptian Sea and Land Routes in the Justinian Plague: the Case of Pelusium". Michaelides, Demetrios (Ed.). Medicine and Healing in the Ancient Mediterranean (İngilizce). Oxbow Books. ss. 334-337. ISBN 978-1-78297-235-8. JSTOR j.ctvh1djxz.
- Pamuk, Şevket; Shatzmiller, Maya (2014). "Plagues, Wages, and Economic Change in the Islamic Middle East, 700–1500". The Journal of Economic History (İngilizce). 74 (1): 196-229. doi:10.1017/S0022050714000072. ISSN 0022-0507. JSTOR 24550555.
- Lee, A. D. (2013). "Justinian and the End of Antiquity". From Rome to Byzantium AD 363 to 565: The Transformation of Ancient Rome (İngilizce). Edinburgh University Press. ss. 286-300. ISBN 978-0-7486-2790-5. JSTOR 10.3366/j.ctt1g0b1z1.23.
- Allen, P. (1979). "The "Justinianic" Plague". Byzantion. 49: 5-20. ISSN 0378-2506. JSTOR 44172672. PMID 17252657.
- Dols, Michael W. (1974). "Plague in Early Islamic History". Journal of the American Oriental Society (İngilizce). 94 (3): 371-383. doi:10.2307/600071. ISSN 0003-0279. JSTOR 600071.
- *Little, Lester, (Ed.) (2007). Plague and the end of Antiquity (İngilizce). Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-84639-4.
