Güneş Sistemi astronomisinin zaman çizelgesi
Aşağıda, Güneş Sistemi astronomisi ve biliminin bir zaman çizelgesi verilmiştir. Bu çizelge, Güneş Sistemi'nin bir parçası olarak Dünya hakkında gezegensel ölçekteki bilgilere dair ilerlemeleri de içermektedir.
Doğrudan gözlem
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik Çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]
- MÖ 2. binyıl - Ammi-Şaduqa Venüs tableti, Venüs gezegeninin hareketlerinin gözlemlerinin bir listesini içeren, MÖ 7. yüzyıldan kalma bir kopyası günümüze ulaşmıştır.[1] Şu anda bilinen en eski gezegensel tablodur.
- MÖ 2. binyıl - Babil astronomları, iç gezegenler Merkür ve Venüs'ü ve dış gezegenler Mars, Jüpiter ve Satürn'ü tanımlamıştır; bu gezegenler, teleskobun erken modern dönemde icadına kadar bilinen tek gezegenler olarak kalacaktı.[2]
- Geç MÖ 2. binyıl - Çinli astronomlar, Zhong Kang'ın hükümdarlığı sırasında bir güneş tutulmasını kaydeder, bu olay "Belgeler Kitabı"nda Yin'e Karşı Cezalandırıcı Sefer adlı belgenin bir parçasıdır.[3]
- Geç MÖ 2. binyıl - Çinliler, Jüpiter'in gökyüzündeki bir devrini tamamlaması için geçen yaklaşık yıllara (11,86) dayanan 12 hayvanlı takvimden oluşan zaman döngüsünü oluşturur.[kaynak belirtilmeli]
- MÖ 1200 civarı - En eski Babil yıldız katalogları.[4]
- MÖ 1100 civarı - Çinliler, ilkbahar ekinoksunu ilk kez belirler.[kaynak belirtilmeli]
- MÖ 750 civarı - Nebunezar'ın hükümdarlığı sırasında (MÖ 747-733), Babil astronomi günlüklerinde bu dönemde uğursuz olayların sistematik kayıtları başlaması, Ay tutulmalarının tekrarlayan 18 yıllık bir döngüsünün keşfine olanak sağlar.[5]
- MÖ 776 - Çinliler, en güvenilir güneş tutulması kaydını yapar.[6][kaynak doğrulanamadı]
- MÖ 687 - Çinliler, bilinen en eski meteor yağmuru kaydını yapar.[7]
- MÖ 7. yüzyıl - Mısırlı astronomların güneş tutulmasını tahmin ettikleri iddia edilir.[kaynak belirtilmeli]
- MÖ 613 - Bir kuyruklu yıldız (muhtemelen Halley Kuyruklu Yıldızı) Çinliler tarafından "Bahar ve Güz Yıllıkları"nda kaydedilir.[8]
- MÖ 586 - Miletli Thales'in güneş tutulmasını tahmin ettiği iddia edilir.[9]
- MÖ 560 civarı - Anaksimandros, dünyayı silindirik bir model olarak tasarlayan ilk kişidir.[10] Bu modelde, Dünya uzayda serbestçe yüzer ve üç eşmerkezli çarkla çevrilidir; en yakında yıldızlar ve gezegenler, ortada Ay ve en uzakta Güneş bulunur.[11] Bunların hepsi her tekerlekteki "deliklerden görülen ateş" gibi tasvir edilmiştir. Anaksimandros, gök mekaniği fikrini geliştirerek gezegenlerin ilahi varlıklar olduğu düşüncesinden uzaklaşmıştır.
- MÖ 475 civarı - Parmenides, Dünya'nın yuvarlak olduğunu ve evrenin merkezinde bulunduğunu ilan eden ilk Yunan olarak kabul edilir. Ayrıca Hesperus (akşam yıldızı) ve Fosforus (sabah yıldızı) olarak bilinen Venüs'ün kimliğini tespit eden ilk kişi olarak bilinir.[12] Ay ışığının güneş ışığının bir yansıması olduğunu iddia eden ilk kişi olduğuna inanılır.[13]
- MÖ 450 civarı - Anaksagoras, Ay'ın yansıtılmış güneş ışığıyla parladığını gösterir. Ay'ın evrelerinin, Ay küresinin Güneş tarafından farklı açılarda aydınlatılmasıyla meydana geldiğini savunur. Ayrıca tutulmaların doğru bir açıklamasını yaparak, Ay'ın kayalık olduğunu, dolayısıyla opak olduğunu ve Dünya'ya Güneş'ten daha yakın olduğunu belirtir.[14]
- MÖ 400 civarı - Filolaos ve diğer Pisagorcular, Dünya ve Güneş'in görünmeyen bir "Merkez Ateş" etrafında döndüğü, Ay ve gezegenlerin ise Dünya'nın etrafında döndüğü bir model önerir.[15] 10 sayısı ile ilgili felsefi kaygılar nedeniyle, "Karşı Dünya" olarak adlandırılan onuncu bir "gizli cisim" de eklerler.[16]
- MÖ 360 civarı - Platon, "Timeos" adlı eserinde, evrenin tercih edilen şeklinin daireler ve küreler olduğunu ve Dünya'nın merkezde olduğunu iddia eder. Bu daireler gök cisimlerinin yörüngeleridir ve her biri için büyüklükleri değişir. Göksel küreleri, Dünya'dan artan bir sıra ile düzenler: Ay, Güneş, Venüs, Merkür, Mars, Jüpiter, Satürn ve sabit yıldızlar.[17]
- MÖ 360 civarı - Knidoslu Ödoksus, ilk kez tamamen geometrik-matematiksel bir yermerkezli model önerir.[18]
- MÖ 350 civarı - Aristoteles, ay tutulmalarını ve diğer gözlemleri kullanarak[19] Dünya'nın yuvarlak olduğunu savunur. Ayrıca göksel küreler fikrini[20] ve dış uzayın "esîr" ile dolu olduğunu öne sürer.[21]
- MÖ 330 civarı - Heraklides Pontikus, Dünya'nın batıdan doğuya doğru her 24 saatte bir kendi ekseni etrafında döndüğünü öneren ilk Yunandır. Kilikyalı Simplikios, Heraklides'in gezegenlerin düzensiz hareketlerinin Dünya hareket ederken Güneş'in sabit kalmasıyla[22] açıklanabileceğini önerdiğini söyler ancak bu ifadeler tartışmalıdır.[23]
- MÖ 280 civarı - Sisamlı Aristarkus, Güneş merkezli bir kozmos olasılığına dair ilk kesin tartışmayı sunar[24] ve Ay'ın Dünya'nın gölgesindeki büyüklüğünü kullanarak Ay'ın yörünge yarıçapını 60 Dünya yarıçapı ve fiziksel yarıçapını Dünya'nın üçte biri olarak tahmin eder. Ayrıca, Güneş'e olan mesafeyi ölçmek için hatalı bir girişimde bulunur.[25]
- MÖ 250 civarı - Arşimet, "Kum Hesaplayıcısı" adlı eserinde Güneş merkezli evrenin çapını yaklaşık olarak 1014 stadia (modern birimlerle yaklaşık 2 ışık yılı, 18,93×1012 km, 11,76×1012 mi) olarak hesaplar.[26]
- MÖ 210 civarı - Pergeli Apollonius, gezegenlerin geri hareketinin iki açıklaması (yermerkezli bir model varsayarak) arasındaki eşdeğerliliği gösterir; biri dışmerkez, diğeri dönme çemberi ve ilmekleri kullanır.[27][kaynak doğrulanamadı]
- MÖ 200 civarı - Eratosthenes, Dünya'nın yarıçapını yaklaşık 6.400 km (4.000 mi) olarak belirler.[28]
- MÖ 150 civarı - Strabon'a göre Seleukialı Seleukos, gelgitlerin Ay'ın çekiminden kaynaklandığını ve gelgitlerin yüksekliğinin Ay'ın Güneş'e göre konumuna bağlı olduğunu belirten ilk kişidir.[29]
- MÖ 150 civarı - Hipparkos, paralaks kullanarak Ay'ın Dünya'ya olan mesafesini yaklaşık 380.000 km (236.100 mi) olarak belirler.[30]
- MÖ 134 civarı - Hipparkos, ekinoksların devinmesini keşfeder.[31]
- MÖ 87 civarı - Bilinen en eski bilgisayar olan Antikitera düzeneği yapılır. Güneş ve Ay tutulmalarını doğru bir şekilde tahmin etmek ve gezegenlerle Güneş'in hareketlerini izlemek için tasarlanmış son derece karmaşık bir astronomik bilgisayardır.[32]
- MÖ 28 - Çin tarih kitabı "Han Kitabı", güneş lekesiyle ilgili bilinen en eski tarihlenmiş kaydı yapar.[33]
- MS 150 civarı - Batlamyus, Almagest adlı eserini tamamlayarak dönemin astronomik bilgisini sistematikleştirdi etti ve Batı'da yermerkezli modelin sağlam bir şekilde yerleşmesini sağladı. Almagest, gezegenlerin, yıldızların (bulutsular, süpernovalar ve galaksiler de dahil, o dönemde yıldız olarak kabul edilen bazı cisimler) ve diğer gök cisimlerinin konumlarını ve yapılarını belirlemek için karmaşık ve hassas yöntemler sundu. Eser, yaklaşık 850 maddeden oluşan ve kendisinden önce gelen başka bir kataloğa dayanır ve 1.022 yıldızlık bir katalog da dahil olmak üzere, birçok takımyıldız, kuyruklu yıldız ve diğer astronomik olayları içerir.[34] Uzun ve eski bir astrolojik geleneği takip eden Batlamyus, göksel küreleri şu sıraya göre düzenledi: Ay, Merkür, Venüs, Güneş, Mars, Jüpiter, Satürn ve sabit yıldızlar.
Orta Çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]16. yüzyıl
[değiştir | kaynağı değiştir]17. yüzyıl
[değiştir | kaynağı değiştir]18. yüzyıl
[değiştir | kaynağı değiştir]19. yüzyıl
[değiştir | kaynağı değiştir]1900-1957
[değiştir | kaynağı değiştir]1958-1976
[değiştir | kaynağı değiştir]1977-2000
[değiştir | kaynağı değiştir]2001-günümüz
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hobson, Russell (2009). The Exact Transmission of Texts in the First Millennium B.C. (PDF) (PhD thesis). University of Sydney. 2 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Eylül 2024.
- ^ A. Sachs (2 Mayıs 1974), "Babylonian Observational Astronomy", Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Royal Society of London, 276 (1257), ss. 43-50 [45 & 48-9], Bibcode:1974RSPTA.276...43S, doi:10.1098/rsta.1974.0008, JSTOR 74273
- ^ "Punitive expedition of Yin". ctext. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2024.
On the first day of the last month of autumn, the sun and moon did not meet harmoniously in Fang
- ^ John H. Rogers, "Origins of the ancient constellations: I. The Mesopotamian traditions 9 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Journal of the British Astronomical Association 108 (1998) 9–28
- ^ A. Aaboe; J. P. Britton; J. A. Henderson; Otto Neugebauer; A. J. Sachs (1991). "Saros Cycle Dates and Related Babylonian Astronomical Texts". Transactions of the American Philosophical Society. American Philosophical Society. 81 (6): 1-75. doi:10.2307/1006543. JSTOR 1006543.
One comprises what we have called "Saros Cycle Texts," which give the months of eclipse possibilities arranged in consistent cycles of 223 months (or 18 years).
- ^ Stephenson, F. Richard (1982). "Historical Eclipses". Scientific American. 247 (4): 154-163. Bibcode:1982SciAm.247d.154S. doi:10.1038/scientificamerican1082-170.
- ^ "Lyrids - NASA Science". science.nasa.gov (İngilizce). 22 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- ^ Wilkinson, Endymion (2012). Chinese History: A New Manual. Harvard-Yenching Institute Monograph Series 84. Harvard-Yenching Institute; Harvard University Asia Center. s. 612. ISBN 978-0-674-06715-8.
- ^ Stephenson, F. Richard; Fatoohi, Louay J. (1997). "Thales's Prediction of a Solar Eclipse". Journal for the History of Astronomy. 28 (4): 279. Bibcode:1997JHA....28..279S. doi:10.1177/002182869702800401. 15 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2024.
- ^ "A column of stone", Aetius reports in De Fide (III, 7, 1), or "similar to a pillar-shaped stone", pseudo-Plutarch (III, 10).
- ^ Most of Anaximander's model of the Universe comes from pseudo-Plutarch (II, 20–28):
- "[The Sun] is a circle twenty-eight times as big as the Earth, with the outline similar to that of a fire-filled chariot wheel, on which appears a mouth in certain places and through which it exposes its fire, as through the hole on a flute. [...] the Sun is equal to the Earth, but the circle on which it breathes and on which it's borne is twenty-seven times as big as the whole earth. [...] [The eclipse] is when the mouth from which comes the fire heat is closed. [...] [The Moon] is a circle nineteen times as big as the whole earth, all filled with fire, like that of the Sun".
- ^
Laërtius, Diogenes (1925). "Others: Parmenides". Lives of the Eminent Philosophers. 2:9. Hicks, Robert Drew tarafından çevrildi (Two volume bas.). Loeb Classical Library.
- ^ Thurston, Hugh (1994). Early astronomy. New York: Springer-Verlag New York. s. 110. ISBN 0-387-94107-X.
- ^ Curd, Patricia (2019). "Anaxagoras". Zalta, Edward N. (Ed.). Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- ^ Thurston, Hugh (1994). Early astronomy. New York: Springer-Verlag New York. s. 111. ISBN 0-387-94107-X.
- ^ Dreyer, John Louis Emil (1906). History of the planetary systems from Thales to Kepler. s. 42.
To complete the number ten, Philolaus created the antichthon, or counter-earth. This tenth planet is always invisible to us, because it is between us and the central fire and always keeps pace with the Earth.
- ^ Pedersen, Olaf (1993). Early physics and astronomy. A historical introduction. Cambridge (UK): Cambridge University Press. ISBN 0-521-40340-5.
- ^ "Eudoxus of Cnidus." Complete Dictionary of Scientific Biography. Vol. 4. Detroit: Charles Scribner's Sons, 2008. 465–467. Gale Virtual Reference Library. Web. 2 June 2014.
- ^ De caelo, 297b31–298a10
- ^ Grant, Planets, Stars, and Orbs, p. 440.
- ^ Lloyd, G. E. R. (1968). The critic of Plato. Aristotle: The Growth and Structure of His Thought. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-09456-6.
- ^ Simplicius (2003). "Physics 2". On Aristotle's. Fleet, Barries tarafından çevrildi. Ithaca: Cornell University Press. s. 48. ISBN 9780801441011.
- ^ Eastwood, Bruce (1992). "Heraclides and Heliocentrism: Texts, Diagrams, and Interpretations". Journal for the History of Astronomy. 23 (4): 253. Bibcode:1992JHA....23..233E. doi:10.1177/002182869202300401.
- ^ Heath, Thomas Little (1913). "Aristarchus of Samos, the ancient Copernicus ; a history of Greek astronomy to Aristarchus, together with Aristarchus's Treatise on the sizes and distances of the sun and moon : a new Greek text with translation and notes". s. 302.
- ^ Hirshfeld, Alan W. (2004). "The Triangles of Aristarchus". The Mathematics Teacher. 97 (4): 228-231. doi:10.5951/MT.97.4.0228. ISSN 0025-5769. JSTOR 20871578. 11 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2024.
- ^ Archimedes, The Sand Reckoner 511 R U, by Ilan Vardi 14 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., accessed 28-II-2007.
- ^ Carrol, Bradley and Ostlie, Dale, An Introduction to Modern Astrophysics, Second Edition, Addison-Wesley, San Francisco, 2007. pp. 4
- ^ Russo, Lucio (2004). The forgotten revolution : how science was born in 300 BC and why it had to be reborn. Berlin: Springer. s. 68. ISBN 3-540-20396-6. OCLC 52945835. 16 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2024.
- ^ Bartel, Leendert van der Waerden (1987). "The Heliocentric System in Greek, Persian and Hindu Astronomy". Annals of the New York Academy of Sciences. 500 (1): 527. Bibcode:1987NYASA.500..525V. doi:10.1111/j.1749-6632.1987.tb37224.x.
- ^ G. J. Toomer, "Hipparchus on the distances of the sun and moon," Archive for History of Exact Sciences 14 (1974), 126–142.
- ^ Alexander Jones "Ptolemy in Perspective: Use and Criticism of his Work from Antiquity to the Nineteenth Century, Springer, 2010, p.36.
- ^ Magazine, Smithsonian; Marchant, Jo. "Decoding the Antikythera Mechanism, the First Computer". Smithsonian Magazine (İngilizce). 5 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2022.
- ^ "The Observation of Sunspots". UNESCO Courier. 1988. 28 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2010.
- ^ "Almagest – Ptolemy (Elizabeth)". projects.iq.harvard.edu (İngilizce). 5 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2022.
