Ergene İyesi

Ergene İyesi – Türk ve Altay halk inancında maden ocağının koruyucu ruhudur. Urka (Urkay, Urhay) İyesi olarak da bilinir. Tatarlarda Şahta İyesi (Tatarca: Şahta İyäse) adıyla tanınır. Her maden ocağı için farklı bir İye vardır. Bu iye, insan gözüne gözükmez, fakat ıslık çalar, kedi gibi miyavlaması ve bebek ağlaması, köpek uluması gibi sesler çıkarır. Bir hayvana dönüşebilir. Çalışan işçilere yardım eder, mesela maden ocağı çökeceği zaman işçilere “Gidin” diye seslenerek onları kazadan korur, Ayrıca onları cevher damarlarına götürür. Kötü olan veya ona hakaret edenler için ise ölümcüldür. Onları karanlık çukurlara iterler veya tünelin çökmesini sağlarlar. Taş atmak, ıslık çalmak Ergene iyesine hakaret niteliğindedir. Türk işçilerin Ukrayna, Rusya gibi ülkelerde maden işçiliğine gittiklerinde dahi buralarda bu İyeye dua ederek yardım diledikleri anlatılır.

Şahta Ata

Şahta Ata veya Şahta Baba (Tatarca: Şahta Ata, Özbekçe: Shaxta Ota; "Maden Ocağının Babası") tabiri Ergene İyesi'nin eril biçimi için kullanılır. Elinde meşale taşıyan yaşlı bir adam olarak görünür. Bu ad Azerbaycan kültüründeki Şahta Baba (Azerice: Şaxta Baba)'yı anımsatır, fakat Azerilere özgü olan bu karakter Noel Baba (Santa Claus) veya Kış Tanrısı ile özdeştir. Şahta / Şaxta sözcüğü (Rusça: Шахта, Almanca: Schacht) Türk ve Slav dillerinde maden ocağı anlamı taşır.

Etimoloji

(Er/Erk/Erh) kökünden türemiştir. Güçlük, zorluk anlamlarını barındırır. Maden ocağı demektir. Türklerde gizemli yerlerdendir. Erge sözcüğü Türkçenin bazı lehçelerinde kapı, eşik veya basamak demektir. Korumak anlamını da taşır. Moğolcanın değişik lehçelerindeki Ergenek/Erginek/Hergeneh/Ergeneg sözcükleri de bir şeyi korumaya yarayan dolap veya sandık demektir.

Kaynakça

• Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0)27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

• Tatar Türklerinde Varlıklar, Çulpan Zaripova13 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Şahta İyäse, Maden Ocağı İyesi)