İçeriğe atla

Ateş (tıp)

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ateş
Diğer adlarPireksi, febril yanıt, febril[1]
Ateşi olan bir kişi
UzmanlıkEnfeksiyon hastalıkları, pediatri
BelirtilerBaşlangıçta: titreme, soğuk hissetme, üşüme[2]
Daha sonra: kızarma, terleme[3]
KomplikasyonFebril konvülsiyon[4]
NedenleriVirüs, bakteri, vücut sıcaklığının set noktasında artış[5][6]
TanıNormal aralığın üzerinde bir sıcaklık, 372 ve 383 °C (701,6 ve 721,4 °F)[1][7][7][8]
Ayırıcı tanıHipertermi[1]
TedaviAltta yatan nedene bağlı olarak, ateşin kendisi için gerekli değil[2][9]
İlaçİbuprofen, parasetamol (asetaminofen)[9][10]
SıklıkYaygın[2][11]

Ateş veya pireksi (pireksiya (Eski Yunanca: πύρεξ(ις) pýrex(is), Yunanca: πυρετός pyretós)) insanlarda, organizmanın enfeksiyona karşı savunma mekanizmasının bir belirtisidir ve vücut sıcaklığının hipotalamustaki sıcaklık set noktasının artması nedeniyle normal aralığı aşmasıyla ortaya çıkar.[5][6][8][12] Normal sıcaklık için üzerinde mutabık kalınmış tek bir üst sınır yoktur: Kaynaklar insanlarda 37,2 ve 38,3 °C (99,0 ve 100,9 °F) aralığında değerler kullanmaktadır.[1][7][8] Set noktasındaki artış, artan kas kasılmalarını tetikler ve soğuk veya üşüme hissine neden olur.[2] Bu durum, daha fazla ısı üretimine ve ısıyı koruma çabalarına yol açar.[3] Set noktası sıcaklığı normale döndüğünde, kişi sıcak hisseder, kızarır ve terleme başlayabilir.[3] Nadir olarak, ateş ateşli nöbeti tetikleyebilir, bu durum özellikle küçük çocuklarda daha yaygındır.[4] Ateşler genellikle 41 ila 42 °C (106 ila 108 °F) aralığını geçmez.[6]

Ateş, önemsiz düzeydeki rahatsızlıklardan hayatı tehdit eden ciddi durumlara kadar birçok tıbbi durumun sonucu olarak ortaya çıkabilir.[13] Bunlar arasında viral, bakteriyel ve parazitik enfeksiyonlar—grip, soğuk algınlığı, menenjit, idrar yolu enfeksiyonları, apandisit, Lassa, COVID-19 ve sıtma gibi enfeksiyonlar yer alır.[13][14] Enfeksiyon dışı nedenler arasında vaskülit, derin ven trombozu, bağ dokusu hastalığı, ilaç veya aşıların yan etkileri ve kanser bulunur.[13][15] Ateş, hipertermiden farklıdır; hipertermi, aşırı ısı üretimi veya yetersiz ısı kaybı nedeniyle vücut sıcaklığının set noktasının üzerine çıkmasıdır.[1]

Ateşi düşürmek için tedavi genellikle gerekli değildir.[2][9] Ancak, ilgili ağrı ve yangının tedavisi faydalı olabilir ve kişinin dinlenmesine yardımcı olabilir.[9] İbuprofen veya parasetamol (asetaminofen) gibi ilaçlar, bu belirtilerin hafifletilmesine ve ateşin düşürülmesine yardımcı olabilir.[9][10] Üç aydan küçük çocuklar, bağışıklık yetmezliği olan kişiler veya diğer ciddi tıbbi sorunları olan bireyler tıbbi müdahale gerektirebilir.[16] Hipertermi tedavi gerektirir.[2]

Ateş, en yaygın tıbbi bulgulardan biridir.[2] Çocukların sağlık hizmetleri ziyaretlerinin yaklaşık %30'unda görülür[2] ve ciddi şekilde hasta olan yetişkinlerin %75'ine kadar ortaya çıkabilir.[11] Ateş, evrimsel olarak bir savunma mekanizması olarak gelişmiş olsa da, ateşin tedavi edilmesi sonuçları iyileştirmez veya kötüleştirmez gibi görünmektedir.[17][18][19] Ateş, genellikle ebeveynler ve sağlık profesyonelleri tarafından hak ettiğinden daha fazla endişe ile değerlendirilir; bu olgu "ateş fobisi" olarak bilinir.[2][20]

İlişkili belirtiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateş genellikle hastalık davranışı ile birlikte görülür; bu davranış letarji, depresif duygudurumu, iştahsızlık, uyuşukluk, hiperaljezi (aşırı ağrı hassasiyeti), dehidrasyon[21][22] ve konsantrasyon bozukluğundan oluşur. Ateşle uyumak genellikle "ateş rüyaları" olarak adlandırılan yoğun veya kafa karıştırıcı kâbuslara neden olabilir.[23] Yüksek ateş sırasında hafif ile şiddetli deliryum (bu durum halüsinasyonlara da neden olabilir) da ortaya çıkabilir.[24]

Tanı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ateş sınıflandırması
Grade °C
düşük 37,5-38
orta 38-39
yüksek 39-41
Hiperpireksi >41

Normal insan vücut sıcaklığı için belirli bir aralık tespit edilmiştir.[7] Rektal sıcaklık ölçümleri, periferik sıcaklık ölçümlerine göre vücut sıcaklığı için daha güvenilir sonuçlar vermektedir.[25] Ateşin varlığı, genellikle yükselen sıcaklığın[26] set noktası artışıyla ilişkili olması ve aşağıdaki durumların görülmesi ile kabul edilir:

  • Anüste (rektum/rektal) sıcaklık 37,5-38,3 °C (99,5-100,9 °F) veya üzerinde ise[1][7] Bu bağlamda, kulak (timpanik) veya alın (temporal) sıcaklığı da kullanılabilir.[27][28]
  • Ağızda (oral) sıcaklık sabah 37,2 °C (99,0 °F) veya öğleden sonra 37,7 °C (99,9 °F) veya üzerinde ise[8][29]
  • Koltuk altında (aksiller) sıcaklık genellikle merkezi vücut sıcaklığının yaklaşık 0,6 °C (1,1 °F) altındadır.[30]

Yetişkinlerde, sağlıklı bireylerin ağız yoluyla ölçülen normal sıcaklık aralığı, erkeklerde 35,7-37,7 °C (96,3-99,9 °F), kadınlarda ise 33,2-38,1 °C (91,8-100,6 °F) arasında değişirken; rektal ölçümlerde bu aralık, erkeklerde 36,7-37,5 °C (98,1-99,5 °F), kadınlarda ise 36,8-37,1 °C (98,2-98,8 °F) arasındadır. Kulaktan ölçümde ise erkeklerde 35,5-37,5 °C (95,9-99,5 °F), kadınlarda ise 35,7-37,5 °C (96,3-99,5 °F) arasında değişmektedir.[31]

Normal vücut sıcaklıkları, yaş, cinsiyet, günün saati, ortam sıcaklığı, aktivite düzeyi gibi birçok faktöre bağlı olarak değişiklik gösterir.[32][33] Normal günlük sıcaklık dalgalanması, 0,5 °C (0,9 °F) olarak tanımlanmıştır.[8]:4012 Yükselen bir sıcaklık her zaman ateş olarak değerlendirilmez.[32] Örneğin, sağlıklı kişilerde egzersiz sırasında vücut sıcaklığı artar, ancak bu durum set noktası normal olduğu için ateş olarak kabul edilmez.[32] Öte yandan, bir kişinin "normal" sıcaklığı, eğer o kişi için alışılmadık derecede yüksekse, ateş olarak değerlendirilebilir; örneğin, tıbbi açıdan zayıf yaşlı bireylerin vücut ısısı üretme yeteneği azaldığı için, "normal" bir sıcaklık olan 37,3 °C (99,1 °F) klinik olarak anlamlı bir ateşi temsil edebilir.[32][34]

Hipertermi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hipertermi, vücut sıcaklığının set noktasının üzerine çıkmasıyla oluşan bir sıcaklık artışıdır ve bu durum aşırı ısı üretimi veya yetersiz ısı kaybı nedeniyle meydana gelir.[1][8] Bu nedenle, hipertermi ateş olarak değerlendirilmez.[8]:103[35] Hipertermi, hiperpreksi (çok yüksek ateş) ile karıştırılmamalıdır.[8]:102

Klinik olarak, ateş ile hipertermi arasında ayrım yapmak önemlidir çünkü hipertermi hızlı bir şekilde ölüme yol açabilir ve antipiretik ilaçlara yanıt vermez. Ancak, acil durumlarda bu ayrımı yapmak zor olabilir ve genellikle olası nedenlerin belirlenmesiyle sağlanır.[8]:103

Türler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Plasmodium (sıtma paraziti) enfeksiyonlarında gözlemlenen farklı ateş desenleri (İngilizce)

Ölçülen hasta sıcaklıklarının genel olarak çeşitli desenlere sahip olduğu gözlemlenmiştir ve bazıları belirli bir tıbbi tanı için belirleyici olabilmektedir:

  • Sürekli ateş: Vücut sıcaklığının normalin üzerinde kalması ve 24 saat içinde 1 °C'den fazla dalgalanma göstermemesi durumudur.[36] Bu durum, bakteriyel pnömoni, tifo, infektif endokardit, tüberküloz veya tifüs gibi hastalıklarda görülebilir.[37]
  • Aralıklı ateş: Vücut sıcaklığının belirli bir süre boyunca yükselmesi, ardından tekrar normale dönmesi durumudur. Bu durum, sıtma, kala-azar, piyemi, sepsis[38] ve Afrika tripanosomiyazisi gibi enfeksiyonlarla ilişkilidir.[39]
  • İnişli çıkışlı ateş: Vücut sıcaklığının gün boyunca normalin üzerinde kalması ve 24 saat içinde 1 °C'den fazla dalgalanma göstermesi durumudur. Bu ateş deseni, infektif endokardit ve Malta humması gibi hastalıklarda görülebilir.[40]
  • Pel–Ebstein ateşi: Hodgkin lenfoması olan hastalarda nadiren görülen döngüsel bir ateştir.
  • Tifo ateşi: Yavaş yavaş artan ve yüksek bir plato oluşturan, belirgin bir basamaklı desene sahip sürekli bir ateş türüdür.[41]

Aralıklı ateş türleri arasında, farklı patojenlerin neden olduğu sıtma vakalarına özgü olanlar vardır. Bunlar şunlardır:[42][43]

  • Gündelik (İng. Quotidian) ateş: 24 saatlik periyotlarla tekrarlayan ateş tipi olup, Plasmodium knowlesi (P. knowlesi)'nin neden olduğu sıtma vakalarında gözlemlenir.[44][45]
  • Tersiyan ateşi: 48 saatlik periyotlarla tekrarlayan ateş tipi olup, geç evre Plasmodium falciparum (P. falciparum), Plasmodium vivax (P. vivax) veya Plasmodium ovale (P. ovale) enfeksiyonlarında görülür.[42]
  • 72-saat (İng. Quartan) ateşi: 72 saatlik periyotlarla tekrarlayan ateş tipi olup, geç evre Plasmodium malariae (P. malariae) enfeksiyonlarında ortaya çıkar.[42]

Ayrıca, Hodgkin lenfoması ile Pel–Ebstein ateşi olarak bilinen belirli bir ateş deseni arasındaki ilişki konusunda görüş ayrılıkları vardır. Bu desende, hastaların bir hafta boyunca yüksek ateş gösterdiği, ardından bir sonraki hafta düşük ateş görüldüğü ve bu döngünün devam ettiği iddia edilmektedir; ancak bu desenin genelliği tartışılmaktadır.[46][47]

Tekrarlanan rutin klinik incelemelerden sonra açıklanamayan sürekli ateşe nedeni bilinmeyen ateş (İng. fever of unknown origin) denir.[8][48] Nötropenik ateş, aynı zamanda febril nötropeni olarak da bilinir, normal bağışıklık sistemi işlevinin bulunmadığı bir durumda görülen ateştir.[49] Enfeksiyonla savaşan nötrofillerin eksikliği nedeniyle, bakteriyel bir enfeksiyon hızla yayılabilir; bu nedenle, bu tür ateş genellikle acil tıbbi müdahale gerektiren bir durum olarak kabul edilir.[50] Bu tür ateş, genellikle bağışıklık sistemini baskılayan kemoterapi gören kişilerde, görünüşte sağlıklı bireylere kıyasla daha yaygın olarak görülür.[49][51]

Hiperpreksi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hiperpreksi, vücut sıcaklığının aşırı yükselmesi durumudur ve kaynağa bağlı olarak, vücut sıcaklığının 40 veya 41 °C (104 veya 106 °F)'yi aşması veya bu sıcaklığa eşit olması olarak sınıflandırılır; hiperpreksi aralığı, şiddetli (≥ 40 °C) ve aşırı (≥ 42 °C) olarak kabul edilen vakaları içerir.[8][52][53] Hiperpreksi, hipertermiden farklıdır; bu durumda, kişinin termoregülasyon sistemi set noktası normalin üzerine ayarlanır ve bu sıcaklığa ulaşmak için ısı üretilir. Buna karşılık, hipertermi, dış faktörler nedeniyle vücut sıcaklığının set noktasının üzerine çıkmasıyla oluşur.[8][54] Hiperpreksinin yüksek sıcaklıkları, ciddi bir altta yatan durumu işaret edebileceği veya ciddi morbiditeye (kalıcı beyin hasarı dahil) ya da ölüme yol açabileceği için tıbbi acil durum olarak kabul edilir.[55] Hiperpreksinin yaygın bir nedeni, beyin kanamasıdır.[8] Acil servis ortamlarında diğer nedenler arasında sepsis, Kawasaki hastalığı,[56] nöroleptik malign sendrom (sinir yatıştırıcı ilaçların kullanımından kaynaklanan bir sendrom), aşırı doz ilaç, serotonin sendromu ve tiroid krizi bulunur.[55]

Ayırıcı tanı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateş, birçok tıbbi durumun yaygın bir belirtidir:

Aynı hastalığın erişkin ve pediatrik bulguları farklılık gösterebilir; örneğin, COVID-19'da, bir meta-analiz erişkinlerin %92.8'inde ateş görülürken çocukların %43.9'unda ateş görüldüğünü bildirmiştir.[14]

Ayrıca, ateş, uyumsuz bir kan ürünüyle verilen bir reaksiyon sonucu da ortaya çıkabilir.[69]

Diş çıkarma ateşe neden olmaz.[70]

Fonksiyon

[değiştir | kaynağı değiştir]
Hipertermi (solda): ortam sıcaklığına bağlı olarak yükselen vücut sıcaklığı
Hipotermi (merkezde): ortam sıcaklığına bağlı olarak düşük vücut sıcaklığı Ateş (sağda)

Bağışıklık fonksiyonu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateşin, konağın savunma mekanizmasına katkıda bulunduğu düşünülmektedir,[17] çünkü patojenlerin katı sıcaklık gereksinimleri olan üremesi engellenebilir ve bazı önemli immünolojik reaksiyonların hızları sıcaklıkla artabilir.[71] Ateşin, iyileşme sürecine çeşitli yollarla yardımcı olduğu tıp literatüründe tanımlanmıştır, bu yollar arasında:

Avantajlar ve dezavantajlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Enfeksiyon hastalıklarına karşı gelişen ateş tepkisi genellikle koruyucu olarak kabul edilirken, enfeksiyon dışı durumlarda ateşin uyumsuz bir tepki olabileceği düşünülmektedir.[74][75] Ateşin tedavi edilmesinin genellikle ölüm riskini artırıp artırmadığı veya azalttığı konusunda çalışmalar tutarlı sonuçlar vermemiştir.[76] Ateşin yararları veya zararları, enfeksiyon türüne, hastanın sağlık durumuna ve diğer faktörlere bağlı olabilir.[74] Sıcakkanlı omurgalılar üzerinde yapılan çalışmalar, ateşin enfeksiyonlardan veya kritik hastalıklardan daha hızlı iyileşmeye katkı sağladığını öne sürmektedir.[77] Sepsiste ateş, azalmış ölüm oranı ile ilişkilendirilmiştir.[78]

Patofizyoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hipotalamus

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vücut sıcaklığı hipotalamus tarafından düzenlenir. Ateşi tetikleyen etken, pirojen (ateş yükseltici madde) olarak adlandırılır ve bu etkenin sonucu olarak prostaglandin E2 (PGE2) salınır. PGE2, hipotalamusta etki gösterir ve vücudun sistemik bir yanıt oluşturmasına neden olarak yeni, daha yüksek bir sıcaklık set noktasına uygun ısı üretici etkiler yaratır. PGE2'nin bağlanabileceği dört reseptör vardır (EP1-4) ve önceki bir çalışma, ateş yanıtını EP3 alt tipinin aracılık ettiğini göstermiştir.[79] Bu nedenle, hipotalamus bir termostat gibi çalışıyor olarak görülebilir.[8] Set noktası yükseltildiğinde, vücut hem aktif ısı üretimi hem de ısı tutulması yoluyla sıcaklığını artırır. Periferik vazokonstriksiyon, hem deriden ısı kaybını azaltır hem de kişinin üşümesine neden olur. Norepinefrin, kahverengi adipoz dokunda termogenezi artırır ve titreme yoluyla kas kasılması bazal metabolizma hızını yükseltir.[80]

Bu önlemler, beyindeki kan sıcaklığını hipotalamustaki yeni set noktasına uyarlamak için yetersiz kalırsa, beyin, otonom sinir sistemi veya titreme için birincil motor merkezi aracılığıyla ısı efektör mekanizmalarını devreye sokar. Bu mekanizmalar şunlar olabilir:

  • Kas tonusunun artması, titreme (ısı üretmek için kas hareketleri) ve epinefrin gibi hormonların salınımı ile ısı üretiminin artırılması; ve
  • Vazokonstriksiyon yoluyla ısı kaybının önlenmesi.
  • Hipotalamik set noktası ya kendiliğinden ya da ilaçlar yoluyla tekrar temel seviyeye döndüğünde, terleme gibi normal fonksiyonlar ve önceki süreçlerin tersine çevrilmesi (örneğin, vazodilatasyon, titremenin sona ermesi ve titremesiz ısı üretimi) vücudu yeni, daha düşük bir sıcaklık seviyesine soğutmak için kullanılır.

Bu durum, normal ayar noktasının korunduğu ve vücudun aşırı ısı üretimi veya istenmeyen fazla ısı tutulması nedeniyle aşırı ısındığı hipertermi ile karşılaştırılır. Hipertermi genellikle aşırı sıcak bir ortamın (sıcak çarpması) veya ilaçlara karşı olumsuz bir reaksiyonun sonucudur. Ateş, çevresel koşulları ve antipiretik ilaçlara yanıtı ile hipertermiden ayırt edilebilir.[8]

Bebeklerde, otonom sinir sistemi kahverengi adipoz dokusunu ısı üretmek için (titremesiz termogenez) de aktive edebilir.[81]

Ateş sırasında artan kalp hızı ve vazokonstriksiyon, kan basıncının yükselmesine katkıda bulunur.[82]

Pirojenler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Pirojen, ateşi tetikleyen bir maddedir.[83] Bakteri ve virüs gibi bir enfeksiyon etkeninin varlığında, vücudun bağışıklık yanıtı, bu etkenlerin büyümesini engellemeye ve onları yok etmeye yöneliktir. En yaygın pirojenler, gram-negatif bakteriler tarafından üretilen lipopolisakkaritler (LPS) olan endotoksinlerdir, örneğin E. coli. Ancak pirojenler, sadece endotoksinlerden ibaret değildir; gram-negatif bakteriler dışındaki mikroorganizmalardan veya kimyasal maddelerden türetilen endotoksik olmayan maddeleri de içerir.[84] Pirojenler, vücuda içsel (endojen) ve dışsal (eksojen) olmak üzere iki şekilde sınıflandırılabilir.[85]

Belirli pirojenlerin "pirojenitesi" değişkenlik gösterir: aşırı durumlarda, bakteriyel pirojenler süperantijenler olarak işlev görebilir ve hızlı ve tehlikeli ateşlere neden olabilir.[86]

Endojen

[değiştir | kaynağı değiştir]

Endojen pirojenler, monositlerden (bağışıklık sisteminin bir parçası olan hücreler) salınan sitokinlerdir.[87] Genel olarak, bu sitokinler, genellikle bir antijen varlığında kimyasal tepkileri uyararak ateşe yol açar. Endojen pirojenler, dışsal pirojenler gibi dış faktörlerin bir ürünü olabileceği gibi, romatoid artrit veya lupus gibi durumlarda görülen hasarla ilişkili moleküler örüntüler (İng. damage-associated molecular pattern) gibi içsel faktörler tarafından da indüklenebilir.[88]

Başlıca endojen pirojenler interlökin 1 (α ve β)[89]:1237–1248 ve interlökin 6'yı (IL-6) içerir.[90] Daha az önemli endojen pirojenler arasında interlökin-8, tümör nekroz faktörü-β, makrofaj inflamatuvar proteini-α ve makrofaj inflamatuvar proteini-β, ayrıca interferon-α, interferon-β ve interferon-γ bulunur.[89]:1237–1248 Tümör nekroz faktörü-α (TNF) da bir pirojen olarak işlev görür ve bu etki interlökin 1 (IL-1) salınımı ile aracılık edilir.[91] Bu sitokin faktörler genel dolaşıma salınır ve burada kan-beyin bariyeri ile korunmayan beyin bölgelerine daha kolayca emildikleri sirkumventrikular organlara göç ederler.[92] Bu sitokinler daha sonra damar duvarlarındaki endoteliyal reseptörlere ve mikroglial hücrelerdeki reseptörlere bağlanarak arşidonik asit yolunun aktivasyonuna yol açar.[93]

Bu proteinlerden IL-1β, TNF ve IL-6, bir organizmanın sıcaklık set noktasını yükseltebilir ve ateşe neden olabilir. Bu proteinler, hipotalamusta PGE2 üretimini tetikleyen bir siklooksijenaz (araşidonik asidi prostaglandine dönüştüren bir enzim) üretir ve bu da siklik adenozin monofosfat gibi nörotransmitterlerin salınımını uyararak vücut sıcaklığını artırır.[94]

Eksojen

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eksojen pirojenler, vücut dışından gelen ve mikrobiyal kökenli maddelerdir. Genel olarak, bu pirojenler, bakteriyel hücre duvarı ürünleri de dahil olmak üzere, hipotalamustaki Toll-benzeri reseptörler üzerinde etki ederek termoregülatuvar set noktasını yükseltebilir.[95]

Eksojen pirojenlerin bir sınıfına örnek olarak, gram-negatif bakterilerin hücre duvarında bulunan bakteriyel lipopolisakkaritler (LPS) verilebilir. Bir pirojen etkisi mekanizmasına göre, bağışıklık sistemi proteini olan lipopolisakkarit bağlayıcı protein (LBP), LPS'ye bağlanır ve ardından LBP–LPS kompleksi bir makrofaj üzerindeki CD14 reseptörüne bağlanır. LBP-LPS'nin CD14'e bağlanması, hücresel sentez ve çeşitli endojen sitokinlerin (örneğin, interlökin 1 (IL-1), interlökin 6 (IL-6) ve tümör nekroz faktörü-alfa (TNFα)) salınımı ile sonuçlanır. Bu süreçte bir sonraki olay ise arşidonik asit yolunun aktivasyonudur.[96]

PGE2 Salınımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

PGE2 salınımı, araşidonik asit yolundan kaynaklanır ve bu süreç, fosfolipaz A2 (PLA2), siklooksijenaz-2 (COX-2) ve prostaglandin E2 sentaz enzimleri aracılığıyla düzenlenir. Bu enzimler, PGE2'nin sentezi ve salınımını sağlar. PGE2, ateş yanıtının temel aracısıdır ve vücut sıcaklığı set noktası, PGE2 var olduğu sürece yüksek kalır. PGE2, preoptik alan (POA) nöronlarında prostaglandin E reseptörü 3 (EP3) aracılığıyla etki gösterir. POA'daki EP3-ekspresyonlu nöronlar, dorsomedial hipotalamus (DMH), medulla oblongatadaki rostral raphe pallidus çekirdeği (rRPa) ve hipotalamusun paraventriküler çekirdeği (PVN) ile bağlantı kurar. DMH ve rRPa'ya gönderilen ateş sinyalleri, sempatik sinir sistemi çıkış sistemini uyararak vücut ısısı üretmek için titremesiz termogenezi ve vücut yüzeyinden ısı kaybını azaltmak için vazokonstriksiyonu tetikler. POA'dan PVN'ye uzanan sinir bağlantısının, hipofiz bezi ve çeşitli endokrin organları içeren yolak aracılığıyla ateşin nöroendokrin etkilerini düzenlediği düşünülmektedir.

Tedavi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateşin tedavi edilmesi her zaman gerekli değildir,[97] ve ateşi olan çoğu kişi, özel bir tıbbi müdahaleye ihtiyaç duymadan iyileşir.[98] Ateş rahatsız edici olsa da, tedavi edilmediğinde bile nadiren tehlikeli seviyelere yükselir.[99] Beyin hasarı genellikle sıcaklıklar 42,0 °C (107,6 °F)'ye ulaşana kadar meydana gelmez ve tedavi edilmeyen bir ateşin 40,6 °C (105,1 °F)'yi aşması nadirdir.[100] Sepsisli hastalarda ateşin tedavi edilmesi sonuçları etkilemez.[101] Küçük çaplı çalışmalarda, yoğun bakım ünitelerinde kritik derecede hasta olan ve ateşi 38,5 °C (101,3 °F) veya daha yüksek olan hastalarda ateş tedavisinin bir yararı olmadığı gösterilmiştir ve bir çalışma, agresif ateş tedavisi uygulanan hastaların daha sık ölmesi nedeniyle erken sonlandırılmıştır.[19]

NIH'e göre, genellikle ateş tedavisini desteklemek için kullanılan iki varsayım deneysel olarak doğrulanmamıştır. Bu varsayımlar şunlardır: (1) ateş zararlıdır ve (2) ateşin baskılanması, zararlı etkisini azaltacaktır. Ateşin daha kötü sonuçlarla ilişkilendirildiğini destekleyen diğer çalışmaların çoğu gözlemsel niteliktedir. Teorik olarak, kritik derecede hasta olan ve ek fizyolojik stresle karşı karşıya kalan bu hastalar, ateşin azaltılmasından fayda görebilir, ancak tartışmanın her iki tarafındaki kanıtlar büyük ölçüde eşdeğer görünmektedir.[19]

Koruyucu önlemler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sınırlı kanıtlar, ateşli çocukları ılık suyla süngerle silmenin veya banyo yaptırmanın etkili olabileceğini desteklemektedir.[102] Bir vantilatör veya klima kullanımı sıcaklığı bir miktar azaltabilir ve rahatlığı artırabilir. Sıcaklık aşırı yüksek bir seviyeye ulaştığında, hiperpreksi durumunda, agresif soğutma gereklidir (genellikle vücudun çoğuna buz torbaları uygulanarak veya doğrudan buz banyosuna daldırılarak mekanik olarak sağlanır).[55] Genel olarak, kişilere yeterince sıvı almaları tavsiye edilir.[103] Artan sıvı alımının belirtileri iyileştirip iyileştirmediği veya soğuk algınlığı gibi solunum yolu hastalıklarının süresini kısaltıp kısaltmadığı bilinmemektedir.[104]

İlaçlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateşi düşüren ilaçlar antipiretik olarak adlandırılır.[105] Antipiretik bir ilaç olan ibuprofen, çocuklarda ateşi düşürmede etkilidir.[106] Çocuklarda asetaminofen (paracetamol) ile karşılaştırıldığında daha etkilidir.[106] İbuprofen ve asetaminofen, ateşi olan çocuklarda birlikte güvenle kullanılabilir.[107][108] Asetaminofenin tek başına çocuklardaki ateşler üzerindeki etkinliği sorgulanmıştır.[109] İbuprofen, ayrıca çocuklarda ateş tedavisinde aspirinden daha üstündür.[110] Ayrıca, Reye sendromu riski nedeniyle, aspirin çocuklarda ve genç erişkinlerde (ülkeye bağlı olarak 16 veya 19 yaş altı) önerilmemektedir.[111]

Hem paracetamol hem de ibuprofenin aynı anda kullanılması veya bu iki ilacın dönüşümlü olarak kullanılması, sadece paracetamol veya ibuprofen kullanmaktan daha etkili bir şekilde ateşi düşürmektedir.[112] Ancak, bu yöntemin çocukların rahatlamasını artırıp artırmadığı net değildir.[112] Antipiretik ilaçlara yanıt verilmesi veya yanıt verilmemesi, çocuğun ciddi bir hastalığı olup olmadığını öngörmez.[113]

Enfeksiyonu olan kişilerde antipiretiklerin ölüm riski üzerindeki etkisiyle ilgili olarak, 2019 yılı itibarıyla yapılan çalışmalar karışık sonuçlar bulmuştur.[114]

Epidemiyoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateş, en yaygın tıbbi belirtilerden biridir.[2] Çocukların sağlık hizmetlerine başvurularının yaklaşık %30'unu ateş oluşturur,[2] ve ciddi hastalığı olan yetişkinlerin %75'ine kadarında ateş görülür.[11] Acil servise başvuran hastaların yaklaşık %5'inde ateş bulunur.[115]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

MÖ 460 ile 370 yılları arasında, Hipokrat tıp pratiği yaparken, sıtmaya bağlı ateş de dahil olmak üzere çeşitli ateş türleri tanımlanmıştı.[116] Bu dönemde ayrıca ateşin bir hastalığın belirtisi olduğu, kendi başına bir hastalık olmadığı da anlaşılmıştır.[116]

Ateşle birlikte görülen enfeksiyonlar, yaklaşık 200.000 yıl boyunca insanlar için başlıca ölüm nedenlerinden biri olmuştur. On dokuzuncu yüzyılın sonlarına kadar, tüm insanların yaklaşık yarısı on beş yaşına gelmeden önce enfeksiyonlardan hayatını kaybetmiştir.[117]

Toplum ve Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mitoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
Febris
  • Febris (Latince'de ateş), Roma mitolojisinde ateş tanrıçasıdır. Ateşi olan kişiler, onun tapınaklarını ziyaret ederdi.
  • Tertiana ve Quartana, Roma mitolojisinde sıtmanın tertian ve quartan ateşlerinin tanrıçalarıdır.[118]
  • Jvarasura (Hintçe'de ateş-şeytanı), Hint mitolojisi ve Budist mitolojide ateş ve hastalığın kişileşmesidir.

Pediatri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateş, ebeveynler ve sağlık profesyonelleri tarafından genellikle hak ettiğinden daha fazla endişeyle karşılanır; bu durum "ateş fobisi" olarak bilinir.[2][119] Bu fobi, bakım verenlerin ve ebeveynlerin çocuklarda ateş hakkındaki yanlış anlayışlarına dayanır. Birçok ebeveyn, ateşi bir hastalık olarak algılar, oysaki ateş bir tıbbi belirtidir; düşük ateşlerin bile zararlı olduğunu ve termometrede "normal" olarak işaretlenen değerin biraz üzerinde bile olsa herhangi bir sıcaklığın klinik olarak önemli bir ateş olduğunu yanlış bir şekilde düşünür.[119] Ayrıca, zararsız yan etkilerden, örneğin ateşli nöbetlerden korkarlar ve tipik ateşlerden kalıcı hasar olasılığını dramatik bir şekilde abartırlar.[119] Pediatri profesörü Barton D. Schmitt'e göre, bu yanlış anlayışların temelinde "ebeveynler olarak, çocuklarımızın beyinlerinin eriyebileceğinden şüphelenmeye meyilli olmamız" yatar.[120] Bu yanlış anlamalar sonucunda ebeveynler endişelenir, çocuğun vücut sıcaklığı teknik olarak normal veya sadece hafifçe yükselmiş olsa bile ateş düşürücü ilaç verirler ve çocuğa daha fazla ilaç vermek için çocuğun uykusunu bölerler.[119]

Diğer canlılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Termoregülasyon

Ateş, evcil hayvanlarda hastalık tanısında önemli bir ölçüttür. Hayvanların rektal olarak ölçülen vücut sıcaklıkları türden türe farklılık gösterir. Örneğin, bir atın vücut sıcaklığı 38,3 °C üzerinde olduğunda ateşi olduğu kabul edilir.[121] Vücut sıcaklığının geniş bir "normal" aralığa sahip olduğu türlerde, örneğin çevresel sıcaklığa bağlı olarak vücut sıcaklığı değişen develerde,[122] ateşli bir durumu tanımlayan vücut sıcaklığı, çevresel sıcaklığa bağlı olarak değişir.[123][124] Ateş, bağışıklık sistemi temelli olmayan türlerde de davranışsal olarak tetiklenebilir. Örneğin, bazı çekirge türleri, Beauveria bassiana ve Metarhizium acridum gibi mantar patojenlerinin büyümesini engellemek amacıyla vücut sıcaklıklarını normalden 2-5 °C daha yüksek tutmak için termoregülasyon yaparlar.[125] Bal arısı kolonileri de Ascosphaera apis mantar parazitine karşı bir ateş tepkisi oluşturabilir.[125]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f g Axelrod YK, Diringer MN (May 2008). "Temperature management in acute neurologic disorders". Neurologic Clinics. 26 (2). ss. 585-603, xi. doi:10.1016/j.ncl.2008.02.005. PMID 18514828. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l Sullivan JE, Farrar HC (March 2011). "Fever and antipyretic use in children". Pediatrics. 127 (3). ss. 580-87. doi:10.1542/peds.2010-3852 Özgürce erişilebilir. PMID 21357332. 
  3. ^ a b c Huether, Sue E. (2014). Pathophysiology: The Biologic Basis for Disease in Adults and Children. 7th. Elsevier Health Sciences. s. 498. ISBN 978-0323293754. 10 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2022. 
  4. ^ a b CDC Staff (31 Mart 2020). "Taking Care of Someone Who is Sick: Caring for Someone Sick at Home". 24 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  5. ^ a b Kluger, Matthew J. (2015). Fever: Its Biology, Evolution, and Function. Princeton University Press. s. 57. ISBN 978-1400869831. 
  6. ^ a b c Garmel GM, Mahadevan SV, (Ed.) (2012). "Fever in adults". An introduction to clinical emergency medicine. 2nd. Cambridge: Cambridge University Press. s. 375. ISBN 978-0521747769. 
  7. ^ a b c d e Laupland KB (July 2009). "Fever in the critically ill medical patient". Critical Care Medicine. 37 (7 Suppl). ss. S273-8. doi:10.1097/CCM.0b013e3181aa6117. PMID 19535958. 
  8. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p Dinarello CA, Porat R (2018). "Chapter 15: Fever". Jameson JL, Fauci AS, Kasper DL, Hauser SL, Longo DL, Loscalzo, J (Ed.). Harrison's Principles of Internal Medicine. 20th. 1–2. New York, NY: McGraw-Hill. ISBN 9781259644030. Erişim tarihi: 31 Mart 2020. 
  9. ^ a b c d e Richardson M, Purssell E (September 2015). "Who's afraid of fever?". Archives of Disease in Childhood. 100 (9). ss. 818-20. doi:10.1136/archdischild-2014-307483. PMID 25977564. 
  10. ^ a b Garmel GM, Mahadevan SV, (Ed.) (2012). An introduction to clinical emergency medicine. 2nd. Cambridge: Cambridge University Press. s. 401. ISBN 978-0521747769. 
  11. ^ a b c Kiekkas P, Aretha D, Bakalis N, Karpouhtsi I, Marneras C, Baltopoulos GI (August 2013). "Fever effects and treatment in critical care: literature review". Australian Critical Care. 26 (3). ss. 130-35. doi:10.1016/j.aucc.2012.10.004. PMID 23199670. 
  12. ^ Franjić, Siniša (31 Mart 2019). "Fever Can Be A Symptom of Many Diseases". Journal of Medicine and HealthCare. ss. 1-3. doi:10.47363/jmhc/2021(3)146 Özgürce erişilebilir. 
  13. ^ a b c Garmel GM, Mahadevan SV, (Ed.) (2012). An introduction to clinical emergency medicine. 2nd. Cambridge: Cambridge University Press. s. 5. ISBN 978-0521747769. 
  14. ^ a b c Rodriguez-Morales AJ, Cardona-Ospina JA, Gutiérrez-Ocampo E, Villamizar-Peña R, Holguin-Rivera Y, Escalera-Antezana JP, Alvarado-Arnez LE, Bonilla-Aldana DK, Franco-Paredes C (13 Mart 2020). "Clinical, laboratory and imaging features of COVID-19: A systematic review and meta-analysis". Travel Medicine and Infectious Disease. Cilt 34. s. 101623. doi:10.1016/j.tmaid.2020.101623. PMC 7102608 $2. PMID 32179124. 
  15. ^ Dayal R, Agarwal D (January 2016). "Fever in Children and Fever of Unknown Origin". Indian Journal of Pediatrics. 83 (1). ss. 38-43. doi:10.1007/s12098-015-1724-4. PMID 25724501. 
  16. ^ "Fever". MedlinePlus. 30 Ağustos 2014. 11 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ a b Schaffner A (March 2006). "Fieber – nützliches oder schädliches, zu behandelndes Symptom?" [Fever–useful or noxious symptom that should be treated?]. Therapeutische Umschau (Almanca). 63 (3). ss. 185-88. doi:10.1024/0040-5930.63.3.185. PMID 16613288.  Abstract alone is in German and in English.
  18. ^ Niven DJ, Stelfox HT, Laupland KB (June 2013). "Antipyretic therapy in febrile critically ill adults: A systematic review and meta-analysis". Journal of Critical Care. 28 (3). ss. 303-10. doi:10.1016/j.jcrc.2012.09.009. PMID 23159136. 
  19. ^ a b c Ray, Juliet J. (December 2015). "Fever: suppress or let it ride?". Journal of Thoracic Disease. 7 (12). ss. E633-E636. doi:10.3978/j.issn.2072-1439.2015.12.28. PMC 4703655 $2. PMID 26793378. 
  20. ^ Crocetti M, Moghbeli N, Serwint J (June 2001). "Fever Phobia Revisited: Have Parental Misconceptions About Fever Changed in 20 Years?". Pediatrics. 107 (6). ss. 1241-1246. doi:10.1542/peds.107.6.1241. PMID 11389237. 
  21. ^ "Fever: Symptoms, treatments, types, and causes". www.medicalnewstoday.com (İngilizce). 5 Mayıs 2020. 25 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2022. 
  22. ^ Harden, L. M.; Kent, S.; Pittman, Q. J.; Roth, J. (1 Kasım 2015). "Fever and sickness behavior: Friend or foe?". Brain, Behavior, and Immunity (İngilizce). Cilt 50. ss. 322-333. doi:10.1016/j.bbi.2015.07.012. ISSN 0889-1591. PMID 26187566. 
  23. ^ Kelley KW, Bluthé RM, Dantzer R, Zhou JH, Shen WH, Johnson RW, Broussard SR (February 2003). "Cytokine-induced sickness behavior". Brain, Behavior, and Immunity. 17 Suppl 1 (1). ss. S112-18. doi:10.1016/S0889-1591(02)00077-6. PMID 12615196. 
  24. ^ Adamis D, Treloar A, Martin FC, Macdonald AJ (December 2007). "A brief review of the history of delirium as a mental disorder". History of Psychiatry. 18 (72 Pt 4). ss. 459-69. doi:10.1177/0957154X07076467. PMID 18590023. 5 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024. 
  25. ^ Niven DJ, Gaudet JE, Laupland KB, Mrklas KJ, Roberts DJ, Stelfox HT (November 2015). "Accuracy of peripheral thermometers for estimating temperature: a systematic review and meta-analysis". Annals of Internal Medicine. 163 (10). ss. 768-77. doi:10.7326/M15-1150. PMID 26571241. 
  26. ^ "Fever - Symptoms and causes". Mayo Clinic (İngilizce). 23 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2022. 
  27. ^ "Measuring a Baby's Temperature". www.hopkinsmedicine.org (İngilizce). 3 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2019. 
  28. ^ "Tips for taking your child's temperature". Mayo Clinic (İngilizce). 3 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2019. 
  29. ^ Barone JE (August 2009). "Fever: Fact and fiction". The Journal of Trauma. 67 (2). ss. 406-09. doi:10.1097/TA.0b013e3181a5f335. PMID 19667898. 
  30. ^ Pecoraro, Valentina; Petri, Davide; Costantino, Giorgio; Squizzato, Alessandro; Moja, Lorenzo; Virgili, Gianni; Lucenteforte, Ersilia (25 Kasım 2020). "The diagnostic accuracy of digital, infrared and mercury-in-glass thermometers in measuring body temperature: a systematic review and network meta-analysis". Internal and Emergency Medicine. 16 (4). Springer Science and Business Media LLC. ss. 1071-1083. doi:10.1007/s11739-020-02556-0. ISSN 1828-0447. PMC 7686821 $2. PMID 33237494. 
  31. ^ Sund-Levander M, Forsberg C, Wahren LK (June 2002). "Normal oral, rectal, tympanic and axillary body temperature in adult men and women: a systematic literature review". Scandinavian Journal of Caring Sciences. 16 (2). ss. 122-28. doi:10.1046/j.1471-6712.2002.00069.x. PMID 12000664. 
  32. ^ a b c d Garami, András; Székely, Miklós (6 Mayıs 2014). "Body temperature". Temperature: Multidisciplinary Biomedical Journal. 1 (1). ss. 28-29. doi:10.4161/temp.29060. ISSN 2332-8940. PMC 4972507 $2. PMID 27583277. 
  33. ^ "Body temperature: What is the new normal?". www.medicalnewstoday.com (İngilizce). 12 Ocak 2020. 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2020. 
  34. ^ Alsalamah, M; Alrehaili, B; Almoamary, A; Al-Juad, A; Badri, M; El-Metwally, A (July 2022). "The optimal oral body temperature cutoff and other factors predictive of sepsis diagnosis in elderly patients". Annals of Thoracic Medicine. 17 (3). ss. 159-165. doi:10.4103/atm.atm_52_22 Özgürce erişilebilir. PMC 9374123 $2. PMID 35968398. 
  35. ^ Beard, Robin M.; Day, Michael W. (June 2008). "Fever and Hyperthermia". Nursing2022 (İngilizce). 38 (6). ss. 28-31. doi:10.1097/01.NURSE.0000320353.79079.a5 Özgürce erişilebilir. ISSN 0360-4039. PMID 18497656. 28 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024. 
  36. ^ Ogoina D (August 2011). "Fever, fever patterns and diseases called 'fever' – a review". Journal of Infection and Public Health. 4 (3). ss. 108-24. doi:10.1016/j.jiph.2011.05.002 Özgürce erişilebilir. PMID 21843857. 
  37. ^ Dall, Lawrence; Stanford, James F. (1990). "Fever, Chills, and Night Sweats". Walker, H. Kenneth; Hall, W. Dallas; Hurst, J. Willis (Ed.). Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd. Boston: Butterworths. ISBN 0-409-90077-X. PMID 21250166. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024. 
  38. ^ Inayatullah, Muhammad; Nasir, Shabbir Ahmed (2016). Bedside Techniques: Methods of Clinical Examination. 4th. Paramount Books (Pvt.) Limited. ISBN 978-969-494-920-8. [sayfa belirt]
  39. ^ "African Trypanosomiasis - Disease". CDC (İngilizce). 28 Nisan 2020. 18 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021. 
  40. ^ "Brucella/Brucellosis". The Lecturio Medical Concept Library. 19 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021. 
  41. ^ "Enteric Fever (Typhoid Fever)". The Lecturio Medical Concept Library. 27 Ağustos 2020. 20 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021. 
  42. ^ a b c Ferri FF (2009). "Chapter 332. Protozoal infections". Ferri's Color Atlas and Text of Clinical Medicine. Elsevier Health Sciences. ss. 1159ff. ISBN 9781416049197. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2020. 
  43. ^ Muhammad I, Nasir, SA (2009). Bedside Techniques: Methods of Clinical Examination. Multan, Pakistan: Saira Publishers/Salamat Iqbal Press. [sayfa belirt][daha iyi kaynak gerekli]
  44. ^ Singh, B.; Daneshvar, C. (1 Nisan 2013). "Human Infections and Detection of Plasmodium knowlesi". Clinical Microbiology Reviews. 26 (2). ss. 165-184. doi:10.1128/CMR.00079-12 Özgürce erişilebilir. PMC 3623376 $2. PMID 23554413. 
  45. ^ Chin, W.; Contacos, P. G.; Coatney, G. R.; Kimball, H. R. (20 Ağustos 1965). "A Naturally Acquired Quotidian-Type Malaria in Man Transferable to Monkeys". Science. 149 (3686). s. 865. Bibcode:1965Sci...149..865C. doi:10.1126/science.149.3686.865. PMID 14332847. 
  46. ^ "Hodgkin Lymphoma: Practice Essentials, Background, Pathophysiology". Medscape. 9 Kasım 2021. 3 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024. 
  47. ^ Hilson AJ (July 1995). "Pel-Ebstein fever". The New England Journal of Medicine. 333 (1). ss. 66-67. doi:10.1056/NEJM199507063330118. PMID 7777006. , which cites Richard Asher's lecture, "Making Sense" [Lancet (1959) 2: 359].
  48. ^ Magrath, Melissa; Pearlman, Michelle; Peng, Lan; Lee, William (30 Haziran 2018). "Granulomatous Hepatitis and Persistent Fever of Unknown Origin: A Case Report". Gastroenterology, Hepatology & Digestive Disorders. 1 (2). ss. 1-2. doi:10.33425/2639-9334.1009 Özgürce erişilebilir. ISSN 2639-9334. 
  49. ^ a b Klastersky, Jean A. (2014), "Prevention of Febrile Neutropenia", Febrile Neutropenia, Tarporley: Springer Healthcare Ltd., ss. 13-26, doi:10.1007/978-1-907673-70-2_2, ISBN 978-1-907673-69-6, erişim tarihi: 22 Nisan 2022 
  50. ^ White, Lindsey; Ybarra, Michael (1 Aralık 2017). "Neutropenic Fever". Hematology/Oncology Clinics of North America (İngilizce). 31 (6). ss. 981-993. doi:10.1016/j.hoc.2017.08.004. PMID 29078933. 10 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024 – ClinicalKey vasıtasıyla. 
  51. ^ Rolston, Kenneth VI; Rubenstein, Edward B., (Ed.) (2001). Textbook of febrile neutropenia. Martin Dunitz. ISBN 978-1-84184-033-8. OCLC 48195937. 
  52. ^ Grunau BE, Wiens MO, Brubacher JR (September 2010). "Dantrolene in the treatment of MDMA-related hyperpyrexia: a systematic review". Canadian Journal of Emergency Medicine. 12 (5). ss. 435-42. doi:10.1017/s1481803500012598 Özgürce erişilebilir. PMID 20880437. Dantrolene may also be associated with improved survival and reduced complications, especially in patients with extreme (≥ 42 °C) or severe (≥ 40 °C) hyperpyrexia 
  53. ^ Sharma HS, (Ed.) (2007). Neurobiology of Hyperthermia. 1st. Elsevier. ss. 175-77, 485. ISBN 978-0080549996. 8 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2016. Despite the myriad of complications associated with heat illness, an elevation of core temperature above 41.0 °C (often referred to as fever or hyperpyrexia) is the most widely recognized symptom of this syndrome. 
  54. ^ Chapter 15'teki "Fever versus hyperthermia" bölümüne bakınız.
  55. ^ a b c McGugan EA (March 2001). "Hyperpyrexia in the emergency department". Emergency Medicine. 13 (1). ss. 116-20. doi:10.1046/j.1442-2026.2001.00189.x. PMID 11476402. 
  56. ^ Marx (2006), s. 2506.
  57. ^ Raoult, Didier; Levy, Pierre-Yves; Dupont, Hervé Tissot; Chicheportiche, Colette; Tamalet, Catherine; Gastaut, Jean-Albert; Salducci, Jacques (January 1993). "Q fever and HIV infection". AIDS (İngilizce). 7 (1). ss. 81-86. doi:10.1097/00002030-199301000-00012. ISSN 0269-9370. PMID 8442921. 
  58. ^ French, Neil; Nakiyingi, Jessica; Lugada, Eric; Watera, Christine; Whitworth, James A. G.; Gilks, Charles F. (May 2001). "Increasing rates of malarial fever with deteriorating immune status in HIV-1-infected Ugandan adults". AIDS. 15 (7). ss. 899-906. doi:10.1097/00002030-200105040-00010. ISSN 0269-9370. PMID 11399962. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  59. ^ Heymann, D. L.; Weisfeld, J. S.; Webb, P. A.; Johnson, K. M.; Cairns, T.; Berquist, H. (1 Eylül 1980). "Ebola Hemorrhagic Fever: Tandala, Zaire, 1977-1978". Journal of Infectious Diseases. 142 (3). ss. 372-376. doi:10.1093/infdis/142.3.372. ISSN 0022-1899. PMID 7441008. 
  60. ^ Feldmann, Heinz; Geisbert, Thomas W (March 2011). "Ebola haemorrhagic fever". The Lancet. 377 (9768). ss. 849-862. doi:10.1016/s0140-6736(10)60667-8. ISSN 0140-6736. PMC 3406178 $2. PMID 21084112. 
  61. ^ Oakley, Miranda S.; Gerald, Noel; McCutchan, Thomas F.; Aravind, L.; Kumar, Sanjai (October 2011). "Clinical and molecular aspects of malaria fever". Trends in Parasitology. 27 (10). ss. 442-449. doi:10.1016/j.pt.2011.06.004. ISSN 1471-4922. PMID 21795115. 
  62. ^ Colunga-Salas, Pablo; Sánchez-Montes, Sokani; Volkow, Patricia; Ruíz-Remigio, Adriana; Becker, Ingeborg (17 Eylül 2020). "Lyme disease and relapsing fever in Mexico: An overview of human and wildlife infections". PLOS ONE. 15 (9). ss. e0238496. Bibcode:2020PLoSO..1538496C. doi:10.1371/journal.pone.0238496 Özgürce erişilebilir. ISSN 1932-6203. PMC 7497999 $2. PMID 32941463. 
  63. ^ Puéchal X, Terrier B, Mouthon L, Costedoat-Chalumeau N, Guillevin L, Le Jeunne C (March 2014). "Relapsing polychondritis". Joint, Bone, Spine. 81 (2). ss. 118-24. doi:10.1016/j.jbspin.2014.01.001. PMID 24556284. 
  64. ^ Arnhold, Jürgen (2020), "Cell and Tissue Destruction in Selected Disorders", Cell and Tissue Destruction, Elsevier, ss. 249-287, doi:10.1016/b978-0-12-816388-7.00009-7, ISBN 9780128163887, erişim tarihi: 22 Nisan 2022 
  65. ^ Arnhold, Jürgen (28 Ağustos 2019). Cell and tissue destruction: mechanisms, protection, disorders. Elsevier Science. ISBN 978-0-12-816388-7. OCLC 1120070914. 
  66. ^ "Signs and Symptoms of Cancer | Do I Have Cancer?". www.cancer.org (İngilizce). 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020. 
  67. ^ Centerwall, Willard R. (1965). Phenylketonuria: an inherited metabolic disorder associated with mental retardation. U.S. Department of Health, Education, and Welfare, Welfare Administration, Children's Bureau. OCLC 392284. 
  68. ^ "Metabolic Disorder", Definitions, Qeios, 7 Şubat 2020, doi:10.32388/7344b1, erişim tarihi: 22 Nisan 2022 
  69. ^ Dean, Laura (2005). Blood transfusions and the immune system (İngilizce). National Center for Biotechnology Information (US). 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024. 
  70. ^ Massignan C, Cardoso M, Porporatti AL, Aydinoz S, Canto G, Mezzomo LA, Bolan M (March 2016). "Signs and Symptoms of Primary Tooth Eruption: A Meta-analysis". Pediatrics. 137 (3). ss. e20153501. doi:10.1542/peds.2015-3501 Özgürce erişilebilir. PMID 26908659. 21 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  71. ^ Fischler MP, Reinhart WH (May 1997). "[Fever: friend or enemy?]". Schweizerische Medizinische Wochenschrift (Almanca). 127 (20). ss. 864-70. PMID 9289813. 
  72. ^ a b c d Craven RF, Hirnle CJ (2003). Fundamentals of Nursing: Human Health and FunctionÜcretsiz kayıt gerekli. 4th. Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 9780781758185. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020. 
  73. ^ Lewis SM, Dirksen SR, Heitkemper MM (2005). Medical-Surgical Nursing: Assessment and Management of Clinical Problems. 6th. Amsterdam, NL: Elsevier-Health Sciences. ISBN 9780323031059. 10 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020. 
  74. ^ a b Kiekkas P, Aretha D, Bakalis N, Karpouhtsi I, Marneras C, Baltopoulos GI (August 2013). "Fever effects and treatment in critical care: literature review". Australian Critical Care. 26 (3). ss. 130-5. doi:10.1016/j.aucc.2012.10.004. PMID 23199670. 
  75. ^ Kluger MJ, Kozak W, Conn CA, Leon LR, Soszynski D (September 1998). "Role of fever in disease". Annals of the New York Academy of Sciences. 856 (1). ss. 224-33. Bibcode:1998NYASA.856..224K. doi:10.1111/j.1749-6632.1998.tb08329.x Özgürce erişilebilir. PMID 9917881. 
  76. ^ Drewry, Anne M.; Ablordeppey, Enyo A.; Murray, Ellen T.; Stoll, Carolyn R. T.; Izadi, Sonya R.; Dalton, Catherine M.; Hardi, Angela C.; Fowler, Susan A.; Fuller, Brian M.; Colditz, Graham A. (2017). "Antipyretic Therapy in Critically Ill Septic Patients". Critical Care Medicine. 45 (5). ss. 806-813. doi:10.1097/CCM.0000000000002285. PMC 5389594 $2. PMID 28221185. 
  77. ^ Su F, Nguyen ND, Wang Z, Cai Y, Rogiers P, Vincent JL (June 2005). "Fever control in septic shock: beneficial or harmful?". Shock. 23 (6). ss. 516-20. PMID 15897803. 
  78. ^ Rumbus, Z; Matics, R; Hegyi, P; Zsiboras, C; Szabo, I; Illes, A; Petervari, E; Balasko, M; Marta, K; Miko, A; Parniczky, A; Tenk, J; Rostas, I; Solymar, M; Garami, A (2017). "Fever Is Associated with Reduced, Hypothermia with Increased Mortality in Septic Patients: A Meta-Analysis of Clinical Trials". PLOS ONE. 12 (1). ss. e0170152. Bibcode:2017PLoSO..1270152R. doi:10.1371/journal.pone.0170152 Özgürce erişilebilir. PMC 5230786 $2. PMID 28081244.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım)
  79. ^ Ushikubi F, ve diğerleri. (September 1998). "Impaired febrile response in mice lacking the prostaglandin E receptor subtype EP3". Nature. 395 (6699). ss. 281-284. Bibcode:1998Natur.395..281U. doi:10.1038/26233. PMID 9751056. 
  80. ^ Evans SS, Repasky EA, Fisher DT (June 2015). "Fever and the thermal regulation of immunity: the immune system feels the heat". Nature Reviews. Immunology. 15 (6). ss. 335-49. doi:10.1038/nri3843. PMC 4786079 $2. PMID 25976513. 
  81. ^ Nowack, Julia; Giroud, Sylvain; Arnold, Walter; Ruf, Thomas (9 Kasım 2017). "Muscle Non-shivering Thermogenesis and Its Role in the Evolution of Endothermy". Frontiers in Physiology (İngilizce). Cilt 8. s. 889. doi:10.3389/fphys.2017.00889 Özgürce erişilebilir. ISSN 1664-042X. PMC 5684175 $2. PMID 29170642. 
  82. ^ Deussen, A. (September 2007). "[Hyperthermia and hypothermia. Effects on the cardiovascular system]". Der Anaesthesist. 56 (9). ss. 907-911. doi:10.1007/s00101-007-1219-4. ISSN 0003-2417. PMID 17554514. 26 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024. 
  83. ^ Hagel, Lars; Jagschies, Günter; Sofer, Gail (1 Ocak 2008). "5 - Analysis". Handbook of Process ChromatographySınırlı deneme süresince özgürce erişilebilir, normalde ise abonelik gereklidir. 2nd. Academic Press. ss. 127-145. doi:10.1016/b978-012374023-6.50007-5. ISBN 978-0-12-374023-6. 
  84. ^ Kojima K (1 Ocak 2012). "17 - Biological evaluation and regulation of medical devices in Japan". Boutrand J (Ed.). Biocompatibility and Performance of Medical DevicesSınırlı deneme süresince özgürce erişilebilir, normalde ise abonelik gereklidir. Woodhead Publishing Series in Biomaterials (İngilizce). Woodhead Publishing. ss. 404-448. doi:10.1533/9780857096456.4.404. ISBN 978-0-85709-070-6. 
  85. ^ El-Radhi, A. Sahib (2018), El-Radhi, A. Sahib (Ed.), "Pathogenesis of Fever", Clinical Manual of Fever in Children (İngilizce), Cham: Springer International Publishing, ss. 53-68, doi:10.1007/978-3-319-92336-9_3, ISBN 978-3-319-92336-9, PMC 7122269 $2, erişim tarihi: 26 Haziran 2024 
  86. ^ Affairs, Office of Regulatory (3 Kasım 2018). "Pyrogens, Still a Danger". FDA (İngilizce). 2 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024. 
  87. ^ Constable, Peter D.; Hinchcliff, Kenneth W.; Done, Stanley H.; Grünberg, Walter, (Ed.) (1 Ocak 2017). "4 - General Systemic States". Veterinary Medicine. 11th (İngilizce). W.B. Saunders. ss. 43-112. doi:10.1016/b978-0-7020-5246-0.00004-8. ISBN 978-0-7020-5246-0. 
  88. ^ Dinarello CA (31 Mart 2015). "The history of fever, leukocytic pyrogen and interleukin-1". Temperature. 2 (1). ss. 8-16. doi:10.1080/23328940.2015.1017086. PMC 4843879 $2. PMID 27226996. 
  89. ^ a b Stitt, John (2008). "Chapter 59: Regulation of Body Temperature". Boron WF, Boulpaep, EL (Ed.). Medical Physiology: A Cellular and Molecular ApproachÜcretli abonelik gerekli. 2nd. Philadelphia, PA: Elsevier Saunders. ISBN 9781416031154. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020. 
  90. ^ Murphy, Kenneth (Kenneth M.) (2017). Janeway's immunobiology. 9th. Weaver, Casey. New York, NY, USA. ss. 118-119. ISBN 978-0-8153-4505-3. OCLC 933586700. 
  91. ^ Stefferl A, Hopkins SJ, Rothwell NJ, Luheshi GN (August 1996). "The role of TNF-alpha in fever: opposing actions of human and murine TNF-alpha and interactions with IL-beta in the rat". British Journal of Pharmacology. 118 (8). ss. 1919-24. doi:10.1111/j.1476-5381.1996.tb15625.x. PMC 1909906 $2. PMID 8864524. 
  92. ^ Kennedy, Rachel H.; Silver, Rae (2016), Pfaff, Donald W.; Volkow, Nora D. (Ed.), "Neuroimmune Signaling: Cytokines and the CNS", Neuroscience in the 21st Century (İngilizce), New York, NY: Springer, ss. 1-41, doi:10.1007/978-1-4614-6434-1_174-1, ISBN 978-1-4614-6434-1, erişim tarihi: 26 Haziran 2024 
  93. ^ Eskilsson, Anna (2020). Inflammatory Signaling Across the Blood-Brain Barrier and the Generation of Fever. Linköping: Linköping University, Department of Biomedical and Clinical Sciences. ISBN 978-91-7929-936-1. 
  94. ^ Srinivasan, Lakshmi; Harris, Mary Catherine; Kilpatrick, Laurie E. (1 Ocak 2017). "128 - Cytokines and Inflammatory Response in the Fetus and Neonate". Polin, Richard A.; Abman, Steven H.; Rowitch, David H.; Benitz, William E. (Ed.). Fetal and Neonatal Physiology. 5th (İngilizce). Elsevier. ss. 1241-1254.e4. doi:10.1016/b978-0-323-35214-7.00128-1. ISBN 978-0-323-35214-7. 
  95. ^ Wilson, Mary E.; Boggild, Andrea K. (1 Ocak 2011). "130 - Fever and Systemic Symptoms". Guerrant, Richard L.; Walker, David H.; Weller, Peter F. (Ed.). Tropical Infectious Diseases: Principles, Pathogens and Practice. 3rd (İngilizce). W.B. Saunders. ss. 925-938. doi:10.1016/b978-0-7020-3935-5.00130-0. ISBN 978-0-7020-3935-5. 
  96. ^ Roth J, Blatteis CM (October 2014). "Mechanisms of fever production and lysis: Lessons from experimental LPS fever". Comprehensive Physiology. 4 (4). ss. 1563-604. doi:10.1002/cphy.c130033. ISBN 9780470650714. PMID 25428854. 
  97. ^ Ludwig J, McWhinnie H (May 2019). "Antipyretic drugs in patients with fever and infection: literature review". Br J Nurs. 28 (10). ss. 610-618. doi:10.12968/bjon.2019.28.10.610. PMID 31116598. 
  98. ^ "What To Do If You Get Sick: 2009 H1N1 and Seasonal Flu". Centers for Disease Control and Prevention. 7 Mayıs 2009. 3 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2009. 
  99. ^ Klein, Natalie C.; Cunha, Burke A. (1 Mart 1996). "Treatment of Fever". Infectious Disease Clinics of North America (İngilizce). 10 (1). ss. 211-216. doi:10.1016/S0891-5520(05)70295-6 Özgürce erişilebilir. ISSN 0891-5520. PMID 8698992. 
  100. ^ Edward James Walter; Mike Carraretto (2016). "The neurological and cognitive consequences of hyperthermia". Critical Care. 20 (1). s. 199. doi:10.1186/s13054-016-1376-4 Özgürce erişilebilir. PMC 4944502 $2. PMID 27411704. 
  101. ^ Drewry AM, Ablordeppey EA, Murray ET, Stoll CR, Izadi SR, Dalton CM, Hardi AC, Fowler SA, Fuller BM, Colditz GA (May 2017). "Antipyretic Therapy in Critically Ill Septic Patients: A Systematic Review and Meta-Analysis". Critical Care Medicine. 45 (5). ss. 806-13. doi:10.1097/CCM.0000000000002285. PMC 5389594 $2. PMID 28221185. 
  102. ^ Meremikwu M, Oyo-Ita A (2003). Meremikwu MM (Ed.). "Physical methods for treating fever in children". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2003 (2). ss. CD004264. doi:10.1002/14651858.CD004264. PMC 6532675 $2. PMID 12804512. 
  103. ^ "Fever". National Institute of Health. 30 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  104. ^ Guppy MP, Mickan SM, Del Mar CB, Thorning S, Rack A (February 2011). "Advising patients to increase fluid intake for treating acute respiratory infections". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2011 (2). ss. CD004419. doi:10.1002/14651858.CD004419.pub3. PMC 7197045 $2. PMID 21328268. 
  105. ^ El-Radhi, A. S. (1 Ekim 2000). "Physical treatment of fever". Archives of Disease in Childhood (İngilizce). 83 (4). ss. 369c-369. doi:10.1136/adc.83.4.369c. ISSN 0003-9888. PMC 1718494 $2. PMID 11032580. 6 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024. 
  106. ^ a b Perrott DA, Piira T, Goodenough B, Champion GD (June 2004). "Efficacy and safety of acetaminophen vs ibuprofen for treating children's pain or fever: a meta-analysis". Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine. 158 (6). ss. 521-26. doi:10.1001/archpedi.158.6.521 Özgürce erişilebilir. PMID 15184213. 
  107. ^ Hay AD, Redmond NM, Costelloe C, Montgomery AA, Fletcher M, Hollinghurst S, Peters TJ (May 2009). "Paracetamol and ibuprofen for the treatment of fever in children: the PITCH randomised controlled trial". Health Technology Assessment. 13 (27). ss. iii-iv, ix-x, 1-163. doi:10.3310/hta13270 Özgürce erişilebilir. hdl:10044/1/57595 Özgürce erişilebilir. PMID 19454182. 
  108. ^ Southey ER, Soares-Weiser K, Kleijnen J (September 2009). "Systematic review and meta-analysis of the clinical safety and tolerability of ibuprofen compared with paracetamol in paediatric pain and fever". Current Medical Research and Opinion. 25 (9). ss. 2207-22. doi:10.1185/03007990903116255. PMID 19606950. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024. 
  109. ^ Meremikwu M, Oyo-Ita A (2002). "Paracetamol for treating fever in children". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2002 (2). ss. CD003676. doi:10.1002/14651858.CD003676. PMC 6532671 $2. PMID 12076499. 
  110. ^ Autret E, Reboul-Marty J, Henry-Launois B, Laborde C, Courcier S, Goehrs JM, Languillat G, Launois R (1997). "Evaluation of ibuprofen versus aspirin and paracetamol on efficacy and comfort in children with fever". European Journal of Clinical Pharmacology. 51 (5). ss. 367-71. doi:10.1007/s002280050215. PMID 9049576. 
  111. ^ "2.9 Antiplatelet drugs". British National Formulary for Children. British Medical Association and Royal Pharmaceutical Society of Great Britain. 2007. s. 151. 
  112. ^ a b Wong T, Stang AS, Ganshorn H, Hartling L, Maconochie IK, Thomsen AM, Johnson DW (October 2013). "Combined and alternating paracetamol and ibuprofen therapy for febrile children". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2013 (10). ss. CD009572. doi:10.1002/14651858.CD009572.pub2. PMC 6532735 $2. PMID 24174375. 
  113. ^ King D (August 2013). "Question 2: does a failure to respond to antipyretics predict serious illness in children with a fever?". Archives of Disease in Childhood. 98 (8). ss. 644-46. doi:10.1136/archdischild-2013-304497. PMID 23846358. 
  114. ^ Ludwig J, McWhinnie H (May 2019). "Antipyretic drugs in patients with fever and infection: literature review". British Journal of Nursing. 28 (10). ss. 610-618. doi:10.12968/bjon.2019.28.10.610. PMID 31116598. 
  115. ^ Nassisi D, Oishi ML (January 2012). "Evidence-based guidelines for evaluation and antimicrobial therapy for common emergency department infections". Emergency Medicine Practice. 14 (1). ss. 1-28; quiz 28-29. PMID 22292348. 
  116. ^ a b Sajadi MM, Bonabi R, Sajadi MR, Mackowiak PA (October 2012). "Akhawayni and the first fever curve". Clinical Infectious Diseases. 55 (7). ss. 976-80. doi:10.1093/cid/cis596 Özgürce erişilebilir. PMID 22820543. 
  117. ^ Casanova, Jean-Laurent; Abel, Laurent (2021). "Lethal Infectious Diseases as Inborn Errors of Immunity: Toward a Synthesis of the Germ and Genetic Theories". Annual Review of Pathology: Mechanisms of Disease. Cilt 16. ss. 23-50. doi:10.1146/annurev-pathol-031920-101429 Özgürce erişilebilir. PMC 7923385 $2. PMID 32289233. 
  118. ^ Scheid, John (22 Aralık 2015), "Febris", Oxford Research Encyclopedia of Classics (İngilizce), Oxford University Press, doi:10.1093/acrefore/9780199381135.013.2651, ISBN 978-0-19-938113-5, erişim tarihi: 23 Ocak 2023 
  119. ^ a b c d Crocetti M, Moghbeli N, Serwint J (June 2001). "Fever Phobia Revisited: Have Parental Misconceptions About Fever Changed in 20 Years?". Pediatrics. 107 (6). ss. 1241-1246. doi:10.1542/peds.107.6.1241. PMID 11389237. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2020. 
  120. ^ Klass, Perri (10 Ocak 2011). "Lifting a Veil of Fear to See a Few Benefits of Fever". The New York Times. 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  121. ^ "Equusite Vital Signs". equusite.com. 26 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2010. 
  122. ^ Schmidt-Nielsen K, Schmidt-Nielsen B, Jarnum SA, Houpt TR (January 1957). "Body temperature of the camel and its relation to water economy". The American Journal of Physiology. 188 (1). ss. 103-12. doi:10.1152/ajplegacy.1956.188.1.103. PMID 13402948. 
  123. ^ Leese, A.S. (March 1917). ""Tips" on camels, for veterinary surgeons on active service". The British Veterinary Journal. Cilt 73. s. 81 – Google Books vasıtasıyla. 
  124. ^ Tefera, M. (July 2004). "Observations on the clinical examination of the camel (Camelus dromedarius) in the field". Tropical Animal Health and Production. 36 (5). ss. 435-49. doi:10.1023/b.0000035006.37928.cf. PMID 15449833. 
  125. ^ a b Thomas MB, Blanford S (July 2003). "Thermal biology in insect-parasite interactions". Trends in Ecology & Evolution. 18 (7). ss. 344-50. doi:10.1016/S0169-5347(03)00069-7. 

Diğer okumalar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Rhoades R, Pflanzer RG (1996). "Chapter 27: Regulation of Body Temperature (Clinical Focus: Pathogenesis of Fever)". Human PhysiologyÜcretsiz kayıt gerekli. 3rd. Philadelphia, PA: Saunders College. ISBN 9780030051593. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sınıflandırma
Dış kaynaklar


Wikimedia Commons'ta Fever ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ateş_(tıp)&oldid=34535715" sayfasından alınmıştır