İçeriğe atla

Hastalık davranışları

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ancher, Michael'in tablosu, 1882 "Hasta kız". Danimarka ulusal müzesi.

Hastalık davranışları, bir hastalığın seyri sırasında hastalığın neden olduğu değişikliklere uyum sağlamak için koordineli adaptasyon davranışlarıdır.[1] Genellikle[2] ateşin eşlik ettiği hayatta kalmaya yardım eden davranışlardır. Hastalık davranışları arasında bitkinlik, depresyon, endişe, iştah kaybı,[3][4] uykusuzluk,[5] hiperaljezi,[6] bakımsızlık[1][7] ve dikkat dağınıklığı gibi tepkiler vardır.[8] Hastalık davranışları, hastalıkla başa çıkmada organizmanın önceliklerini yeniden düzenleyen bir motivasyon durumudur.[8][9] Bu görüş depresyonun nedenini anlamayla[10] ve kanserde oluşan ağrının bazı yönleri ile alakalı olarak öne sürülmüştür.

Geçmiş

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hasta hayvanların farklı davranışlar uzun zamanlar boyunca çiftçiler tarafından gözlemlenmiştir. Başlangıçta bunun, vücudun enfeksiyonla savaşması için enerjiyi harcamasından solayı oluşan bir fiziksel zayıflık sonucu olduğunu düşünmüşlerdir. Ancak 1960'larda, hayvanlarda üretilen ve kanda taşınan, beyinde hastalık davranışlarına neden olan ‘‘faktör X’' keşfedildi.[11][12] 1987'de Benjamin L. Hart, hayvanların sağ kalım adaptasyonunun gerekliliğini ve enfeksiyonla mücadeledeki kabiliyetini engellemenin bir dezavantaj olduğunu savunan çeşitli araştırma bulgularını bir araya getirdi. 1980'lerde, lipopolisakkaritlere (Gram-negatif bakterilerin hücre duvarı bileşeni) yanıt olarak kan yoluyla taşınan ve bağışıklık sistemindeki lökositler tarafından aktive edilen parainflumatuvar sitokinlerin üretildiği görüldü. Bu sitokinler humoral ve sinir yollarıyla hipotalamus ve diğer beyin bölgelerinde hareket ederler. Devam eden araştırmalar; beynin, bağışıklık sisteminden bağımsız olarak hastalık davranışlarının bazı bileşenlerini kontrol etmeyi öğrendiğini gösterdi.[kaynak belirtilmeli]

Avantajlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel avantajlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hastalık davranışlarının, hayvanların hareketlerini sınırlandıran farklı yönleri vardır; metabolik enerjiyi aktivitelere değil vücut ısısını yükseltmeye yönlendirir ki bu da vücut sıcaklığının yükselmesine neden olur.[1] Bu durumda hayvan fiziksel ya da bilişsel olarak sorunlu ise, yırtıcılara maruz kalmasını da sınırlamış olur.[1]

Özel avantajları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hastalık davranışlarının her bileşeninin kendine özgü avantajları vardır. Ateş, vücudu bakterilerin yaşaması ve üremesi için gereken optimum sıcaklığın dışına çıkarmaya yardımcı olur. İştahsızlık gıda alımını sınırlar, böylece bağırsaklardan demir emilimini ve demir kullanımını sınırlar. Demir bakteriyel üremeye yardımcı olabilir, bu yüzden demir emilimini azaltmanın faydası olabilir.[13] Ateş gibi antibakteriyel nedenlerden dolayı demirin plazma konsantrasyonu düşürülür.[14] Ağrı davranışı, hayvanın yaralı dokularına baskı yapmaması veya bu kısımlar konusunda uyarılmasına yardım eder.[1] Halsizlik davranışı su kaybının önlenmesine yardımcı olur.[1]

Bağışıklık kontrol

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lipopolisakkaritler parainflumatuvar sitokinlerin (IL-1, IL-6) ve tümör necrosis faktör (TNF) üretilmesi için bağışıklık sistemini uyarırlar.[2] Periferik serbest sitokinler vagus siniri aracılığıyla birincil girdi içeren hızlı bir iletim yolu ile beyne hareket ederler,[15][16] Volüm transmisyon şeklinde koroid pleksus, sirkumventriküler organlar ve beyin parankimi kaynaklı sitokinler yavaş geçiş yoluyla beyne iletilirler.[17] Periferik sitokinler doğrudan beyne girebilirler.[18][19] Beyinde diğer sitokinlerin sentezlenmesinin uyarılması da hastalık davranışlarına neden olabilir.[20][21] Akut psikososyal stres, yangıyı ve davranışsal hastalığı tetikleyerek bağışıklık sisteminin kabiliyetini geliştirir.[22]

Davranışsal gelişim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hastalık davranışının bileşenleri canlı vücudu tarafından klasik koşullanma yoluyla öğrenilebilir. Örneğin: Eğer sakarin çözeltisi hastalık davranışının bir yönünü tetikleyen bir kimyasalla verilirse, daha sonraki günlerde sakarin çözeltisinin kendisi verildiğinde bu tetiklenir.[23][24]

Tıbbi gelişim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Depresyon

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dolaşımdaki sitokinler nedeniyle oluşan bir uyumsuzluğun tezahürü olarak majör depresif bozukluğun hastalık davranışlarıyla yakından ilişkili olduğu öne sürülmüştür.[25][26][27][28] Dahası antidepresan ilaçların kemirgen hayvanların kronik hastalıklarında hastalık davranışlarını hafiflettiği görüldü.[29] Bir bağışıklık yanıtı olan interleukin-6 nın neden olduğu duygudurum değişiklikleri, depresyon etiyolojisinde rol oynayan subgenual anterior singulat korteks'te ki etkinliğin artması ile paraleldir[30][31] Enflamasyon ile ilişkili duygudurum değişikliği beynin amygdala, medial prefrontal cortex, nucleus accumbens ve superior temporal sulcus bölümlerindeki fonksiyonel bağlantıların azalmasına da yol açabilir.[30]

Kanser yan etkisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kanserde, Hem hastalığın kendisi hem de kemoterapi tedavisi proroinflammatory sitokin salınımına yol açar ve bir yan etki olarak hastalık davranışlarına neden olabilir.[32][33]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f Şablon:Cite PMID
  2. ^ a b Şablon:Cite PMID
  3. ^ Şablon:Cite PMID
  4. ^ Şablon:Cite PMID
  5. ^ Şablon:Cite PMID
  6. ^ Şablon:Cite PMID
  7. ^ Dantzer R, Kelley KW (Şubat 2007). "Twenty years of research on cytokine-induced sickness behavior". Brain Behav. Immun. 21 (2). ss. 153-60. doi:10.1016/j.bbi.2006.09.006. PMC 1850954 $2. PMID 17088043. 8 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2015. 
  8. ^ a b Şablon:Cite PMID
  9. ^ Şablon:Cite PMID
  10. ^ Dantzer, Robert (Mayıs 2009). "Cytokine, Sickness Behavior, and Depression". Immunology and Allergy Clinics. 29 (2). ss. 247-264. doi:10.1016/j.iac.2009.02.002. 8 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2015. 
  11. ^ Şablon:Cite PMID
  12. ^ Miller, N. (1964) "Some psychophysiological studies of motivation and of the behavioral effects of illness".
  13. ^ Şablon:Cite PMID
  14. ^ Şablon:Cite PMID
  15. ^ Şablon:Cite PMID
  16. ^ Şablon:Cite PMID
  17. ^ Şablon:Cite PMID
  18. ^ Şablon:Cite PMID
  19. ^ Şablon:Cite PMID
  20. ^ Şablon:Cite PMID
  21. ^ Şablon:Cite PMID
  22. ^ Şablon:Cite PMID
  23. ^ Şablon:Cite PMID
  24. ^ Şablon:Cite PMID
  25. ^ Şablon:Cite PMID
  26. ^ Şablon:Cite PMID
  27. ^ Şablon:Cite PMID
  28. ^ Şablon:Cite PMID
  29. ^ Şablon:Cite PMID
  30. ^ a b Harrison NA, Brydon L, Walker C, Gray MA, Steptoe A, Critchley HD (Eylül 2009). "Inflammation causes mood changes through alterations in subgenual cingulate activity and mesolimbic connectivity". Biol Psychiatry. 66 (5). ss. 407-14. doi:10.1016/j.biopsych.2009.03.015. PMC 2885494 $2. PMID 19423079. 
  31. ^ Drevets WC, Savitz J, Trimble M (Ağustos 2008). "The subgenual anterior cingulate cortex in mood disorders". CNS Spectr. 13 (8). ss. 663-81. PMC 2729429 $2. PMID 18704022. 1 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2015. 
  32. ^ Şablon:Cite PMID
  33. ^ Şablon:Cite PMID
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hastalık_davranışları&oldid=33901155" sayfasından alınmıştır