Antik çağda koloniler

Akdeniz, MÖ 6. yüzyıl civarı: Fenike yerleşimleri kırmızı, Yunan bölgeleri mavi ve diğer bölgeler işaretlenmiştir.

Antik çağdaki koloniler, geniş bir bölgeden ziyade bir ana şehir veya metropolden (büyük şehir) oluşan ve Demir Çağı sonrası kurulmuş şehir devletleriydi. Bir koloni ile metropol arasındaki bağlar genellikle yakındır ve klasik antik dönemde belirli biçimler alırlar. Genellikle Fenikeliler, Kartaca, Roma, Büyük İskender ve halefleri tarafından kurulan koloniler bulundukları metropollere bağlı kalmışlardır; ancak Arkaik ve Klasik dönemlerdeki Yunan kolonileri, kuruldukları andan itibaren egemen olan ve kendi kendilerini yöneten koloniler olmuşlardı. Yunan kolonileri genellikle ana şehirdeki toplumsal huzursuzlukları çözmek ve nüfusun bir kısmını dışarı atmak amacıyla kurulurdu. Helenistik, Roma, Kartaca ve Han Çinlilerinin kolonileri ise ticaret, genişleme ve imparatorluk kurma amacıyla yapılıyordu.

Afrika'nın Sabean Kolonizasyonu

Tarihteki en eski kolonileşme süreçlerinden biri MÖ 1000 yılları civarında, tarıma dayalı bir medeniyete sahip olan Güney Arabistan'daki Sabalar, Kuzey Etiyopya ve Eritre'nin yaylalarını kolonileştirmeye başladı. Sabalıların ilişki kurduğu yerli halklar, çağdaşı olan Agau halkının atalarıdır. Güney Arap kültürü ile Agau kültürünün kaynaşması, bugün Habeşi halkı olarak bilinen üçüncü bir kültürün ortaya çıkmasına neden oldu.

Mısır kolonileri

Mısır yerleşimi ve kolonizasyonu, MÖ 3200'den itibaren güney Kenan bölgesinin her yerinde, hemen hemen her türden arkeolojik buluntu aracılığıyla belgelenmiştir. Bu buluntular arasında mimari yapılar (kale, set ve binalar), çanak çömlek, kaplar, aletler, silahlar, mühürler ve daha birçok eşya bulunmaktadır. Narmer, Kenan'da Mısır çanak çömleği ürettirmiş ve bunları Arad, En Besor, Rafiah ve Tel Erani gibi bölgelerden Mısır'a geri ihraç etmiştir. Son zamanlarda, Tel Aviv'de Tunç Çağı'na tarihlenen bir Mısır yerleşimine ait çağdaş bir bira fabrikası bulundu. Gemi yapımcılığı eski Mısırlılar tarafından MÖ 3000'li yıllarda, hatta belki daha da önce biliniyordu. Amerika Arkeoloji Enstitüsü MÖ 3000'e tarihlenen en eski geminin muhtemelen Firavun Aha'ya ait olabileceğini bildirmektedir.

Fenike ve Kartaca kolonileri

Fenikeliler, MÖ 1. binyılın başlarında Akdeniz'in en büyük ticaret gücüydü. Mısır ve Yunanistan ile ticari ilişkileri vardı ve günümüz İspanya'daki Gadir (modern Cádiz) ve modern Fas'taki Tingis ve Mogador'a kadar batıda koloniler kurdular. İspanya ve Fas'tan Fenikeliler, Atlas Okyanusu'na ve İngiltere ile Senegal'e giden ticaret yollarına erişimi kontrol ettiler.

Fenike kolonilerinin en ünlüsü ve başarılısı MÖ 814-813 yıllarında Lübnan'ın Akdeniz kıyısında yer alan tarihi bir liman olan Sur kentinden gelen yerleşimciler tarafından kurulmuş ve Kart-Hadasht (Qart-ḥadašt, tam çevirisiyle "Yeni Kent" anlamında) olarak adlandırılmış olup, Türkçede Kartaca olarak bilinir. Kartacalılar daha sonra Batı Akdeniz'de kendi kolonilerini kurdular; bunların arasında güneydoğu İspanya'da bulunan Carthago Nova kolonisi de vardı; ancak bu koloni daha sonra düşmanları Roma tarafından fethedildi.

Barselona'da bulunan Pompeu Fabra Üniversitesi Arkeoloji Profesörü María Eugenia Aubet'e göre:

Batı'da Fenike materyallerinin en erken varlığı İspanya'nın Huelva antik kentinin sınırları içinde belgelenmiştir... 1997 yılında Huelva'daki Plaza de las Monjas'ta bulunan yeni malzemeler arasında Fenike çanak çömleğinin yüksek oranda bulunması, bölgede ilk temasların seyrek olduğunu değil, MÖ 9. yüzyılın başından itibaren Fenike halkının düzenli olarak burada bulunduğunu göstermektedir. Kartaca'daki en erken katmanlardan alınan son radyokarbon tarihleri, bu Tirus kolonisinin kuruluşunu MÖ 835-800 yıllarına yerleştiriyor; bu tarihler, Flavius Josephus ve Timeus'un şehrin kuruluşu için verdiği tarihlerle örtüşmektedir.

Antik Yunan kolonileri

Empuria'nın Yunan döneminden kalma bir peristil evinin kalıntıları, Katalonya, İspanya

Antik Yunan'da, yenilen halklar bazen yabancı bir düşmanın boyunduruğundan kaçmak için evlerini terk ederek bir koloni kurarlardı. Bazen iç savaşlarda yenilenlerin başka bir yerde yeni bir şehir kurmak üzere ayrılmasıyla koloniler oluşurken; bazen nüfus baskısını hafifletmek ve dolayısıyla iç karışıklığı önlemek için; ve bazen de dışlanma sonucu oluşmuşlardır. Ancak genellikle koloni kurucuları yabancı ülkelerle ticari ilişkiler kurmayı ve metropolün zenginliğini artırmayı amaçlıyordu. Koloniler İyonya ve Trakya'da MÖ 8. yüzyılın başlarında kurulmuştu.

Otuzdan fazla Yunan şehir devletinin, Akdeniz dünyasının her yanına dağılmış çok sayıda kolonisi bulunuyordu. MÖ 9. yüzyılın sonundan MÖ 5. yüzyıla kadar, İyonya Birliği'nin en aktif koloni kurucu şehri olan Milet, doğuda Karadeniz kıyılarından, batıda İber Yarımadası'na, Güney İtalya'da Magna Graecia'dan, Kuzey Afrika'nın Libya kıyılarına kadar 60'tan fazla koloniye ev sahipliği yapmıştır.

Yunanlılar iki benzer koloni türü kurmuşlardı:

• apoikía (ἀποικία, ἀπό apó “uzakta” + οἶκος oîkos “ev”, pl. ἀποικίαι apoikiai ), bağımsız bir şehir devleti
• emporion (ἐμπόριov, pl. ἐμπόρια emporia ), bir ticaret kolonisi.

Yunan şehir devletleri MÖ 900 ile MÖ 800 yılları arasında koloniler kurmaya başladı. Kurulan ilk iki koloni Suriye kıyısındaki El Mina ve Napoli Körfezi'nde bulunan Ischia'da yer alan Yunan ticaret merkezi Pithecusae idi. Her iki koloni de yaklaşık MÖ 800 yılında Euboealılar tarafından kurulmuştu.

Karadeniz'in Antik Yunan Kolonileri, MÖ 8.-MÖ 3. yüzyıl

Karanlık Çağlar ile Arkaik Dönem'in başlangıcı arasında Yunanistan'dan iki yeni kolonist dalgası yola çıktı; ilki MÖ 8. yüzyılın başlarında ve ikincisi MÖ 6. yüzyılda. Nüfus artışı ve evlerdeki kalabalık koşullar, tek başına yeterli bir açıklama gibi görünmüyor. Bunun yerine, Yunan şehir devletleri arasındaki rekabetten kaynaklanan ekonomik ve siyasi dinamikler, asıl teşvik edici faktör olarak daha uygun görünüyor. Bu şehir devletleri, yeni ortaya çıkan bir kavram olarak, genellikle lidersiz bir yapıya sahipti ve ekonomik etki alanlarını genişletmeye çalışıyorlardı. Bu Yunan yayılmasıyla birlikte Akdeniz Havzası'nda madeni para kullanımı da yaygınlaştı.

Batı Akdeniz'de, özellikle günümüz Güney İtalya'sında, etkili birçok Yunan kolonisi kurulmuştur. Bunların bazıları şunlardır:

1. Kyme
2. Rhegion(Halkida ve Messina tarafından, yaklaşık M.Ö. 8. yüzyıl)
3. Siraküza (Korint ve Tenea tarafından, yaklaşık M.Ö. 734)
4. Naxos(Halkida tarafından, yaklaşık M.Ö. 734)
5. Massalia (günümüz Marsilya'sı, Fokaia tarafından, yaklaşık M.Ö. 598)
6. Agathe(Massalia'dan kısa bir süre sonra, Fokaia tarafından)
7. Hyele (İtalya'da, Fokaia ve Massalia tarafından, yaklaşık M.Ö. 540)
8. Emporion (İspanya'da, Fokaia ve Massalia tarafından, M.Ö. 6. yüzyıl başları)
9. Antipolis (Fransa'da, Achaea tarafından)
10. Alalia (Korsika'da, Fokaia ve Massalia tarafından, yaklaşık M.Ö. 545)
11. Kirene (Libya'nın Kirenaika bölgesinde, Thera tarafından, M.Ö. 762/61 ve 632/31)

Yunanlılar Karadeniz'de Kırım'ı da sömürgeleştirdiler. Burada kurdukları yerleşim yerleri arasında Hersonisos (bugünkü Sivastopol) şehri de vardı. Önemli Yunan kolonilerinin bulunduğu bir diğer alan ise Adriyatik Denizi kıyısındaki antik İlirya kıyılarıydı (örneğin Aspalathos, günümüzdeki Hırvatistan, Split).

Cicero, Yunan kolonileşmesinin yaygınlaşmasına değinerek, "Gerçekten de barbarların topraklarının Yunan sahiliyle çevrili olduğu anlaşılıyor." der. Yeni bir koloni yola çıktığında, genellikle birkaç formül ciddi ve kutsal günleri şekillendiriyordu. Eğer bir Yunan şehri bir koloni göndermeye karar verirse, vatandaşlar genellikle önceden Delphi Kahini gibi bir kahine danışırdı. Koloni kurma girişimlerinde farklı yöntemler kullanılırdı. Bazen belirli vatandaş sınıfları bu girişimlere katılmaya çağrılırd, bazen de çok çocuklu ailelerden kura ile bir oğul seçilirdi. Katılmak isteyen yabancılar da kabul edilirdi. Ayrıca, göçmenleri yönlendirmek ve gerekli düzenlemeleri yapmak için saygın bir kişi seçilirdi. Bu kişiler genellikle "kurucu" olarak adlandırılır ve ölümlerinden sonra kahraman olarak onurlandırılırdı. Bu kurucuları ölümlerinden sonra kahraman olarak anmak adettendi. Kutsal ateşin bir kısmı Prytaneum'daki halk ocağından alınarak, yeni kentin halk ocağındaki ateş bu ateşle yakıldı. Tıpkı her bireyin kendine ait özel mabetleri olduğu gibi, yeni topluluk da kendi tanrılarına tapınmayı sürdürdü; koloni, yüzyıllar boyunca geldikleri ana şehrin önemli festivallerine elçiler ve adak hediyeleri gönderdi.

Makedonya ve Büyük İskender'in fetihlerinin ardından Mısır'dan Hindistan'a kadar uzanan çok sayıda Helenistik koloni kurulmuştu.

Anadolu'daki Yunan kolonileri

Mikenliler, MÖ 15. yüzyılda Rodos, Girit ve Kıbrıs'a (Teukros'un ilk koloniyi kurduğu söylenir) ve Anadolu kıyılarına ulaşmıştı. Ayrıca İyonya ve Pontus'a da Rumlar yerleştirilmişti. Milet, İyonya'da Anadolu'nun batı kıyısında, Meander Nehri'nin ağzına yakın bir yerde bulunan antik bir Yunan kentiydi. Geç Tunç Çağı'nda (MÖ 13. yüzyıl) Milet, Güney Orta Anadolu'dan gelen Luvice konuşan Karyalıların gelişine tanık oldu. Aynı yüzyılın sonlarına doğru başka Yunanlılar da geldi. Kent o dönemde Hitit İmparatorluğu'na karşı ayaklanmıştı. Bu imparatorluğun yıkılmasından sonra şehir MÖ 12. yüzyılda yıkılmış ve MÖ 1000'li yıllardan itibaren İyonyalılar tarafından yoğun bir şekilde yeniden iskan edilmiştir.

MÖ 6. yüzyılın ortalarında Pers istilasına uğramadan önce Milet, en büyük ve en zengin Yunan şehri olarak kabul ediliyordu. Anadolu kıyılarında yüzyıllar boyunca çok sayıda antik Yunan şehir devleti kurulmuştu. Yunanlılar Batı felsefesini Anadolu'nun batı kıyısında başlatmışlardı (Sokrates Öncesi felsefe). Miletos okulunun tanınmış filozofları arasında Thales, Anaksimandros, Anaksimenes ve Apollonlu Diogenes yer alır. Herakleitos, bir başka antik Yunan şehri olan Efes'te yaşıyordu ve Anaksagoras, İyon Birliği'nin bir üyesi olan Klazomenai kentindendi. Anadolu'da çeşitli şehir devletlerinde Antik Yunan lehçelerinin hepsi konuşuluyordu ve Anadolu'daki Antik Yunan tiyatrolarının listesi Yunanlıların yerleştiği yerler arasında en uzun olanlardandır.

Yunanlılar geleneksel olarak Karadeniz'in güney kıyılarında ve Kuzeydoğu Anadolu'da Pontus Alpleri'nde, Kafkasya yolu üzerindeki Kars bölgesinde ve Gürcistan'da yaşıyorlardı. Güney Rusya, Ukrayna ve Kırım'dan gelenler sıklıkla 'Kuzey Pontuslular' olarak adlandırılırken, tam anlamıyla Pontus'un kendisi olan 'Güney Pontuslular' olarak adlandırılırlar. Gürcistan'dan, Kuzeydoğu Anadolu'dan ve bugünkü Ermenistan'da yaşayanlardan sıklıkla 'Doğu Pontus Rumları' veya Kafkas Rumları olarak bahsedilir. Yunanlıların kurduğu kolonilerin çoğu bugün bile iyi bilinen şehirlerdir. Sinop ve Trabzon (Yunanca: Τραπεζοῦς Trapezous), Miletli tüccarlar tarafından (MÖ 756) kurulmuştur. Aynı şekilde Samsun, Rize ve Amasra da Miletli tüccarlar tarafından kurulmuştur. Yunanca, Büyük İskender'in fetihlerinden itibaren 11. yüzyıldaki Selçuklu Türklerinin istilasına kadar Anadolu'nun ortak dili haline gelmişti.

Yahudi kolonileri

Ptolemaioslar'ın Yahudiye yönetimi sırasında, Yahudilerin Mısır'a büyük ölçekli yerleşimi başladı. Ptolemaioslar, Yahudi askerleri aileleriyle birlikte Mısır'a getirirken diğer Yahudiler muhtemelen ekonomik fırsatlar nedeniyle Yahudiye'den Mısır'a göç etti. Ayrıca Ptolemaioslar, Kyrenaika (günümüz Libya'sı) şehirlerinde Yahudi kolonileri kurdu.

Koloni ve metropol ilişkileri

Koloni ile ana şehir (metropolis) arasındaki ilişki karşılıklı bir sevgi bağı olarak görülüyordu. Anlaşmazlıklar mümkün olduğunca barışçıl yollarla çözülüyor, savaş son çare olarak değerlendiriliyordu. (Ancak şunu belirtmek gerekir ki, M.Ö. 431-404 yılları arasında gerçekleşen Peloponez Savaşı, kısmen Korint ile kolonisi Korfu arasındaki bir anlaşmazlık nedeniyle patlak vermişti.)

Kuruluş belgesi (tüzüğü), koloninin işlerinin düzenlenmesine yönelik genel hükümler ve bazı özel düzenlemeler içerirdi. Bir koloni genellikle ana şehrin anayasasını benimserdi, ancak yeni şehir siyasi açıdan bağımsız kalırdı. Ana şehrin (metropolis) "kutsal ateşi", ortak bağları hatırlatmak için özel bir yerde muhafaza edilirdi. Eğer koloni kendi adına yeni bir koloni kuracak olursa, genellikle ana şehre danışılır veya en azından bir lider sağlaması istenirdi. Koloniler sıklıkla, Yunan anakarasında oluşturulan çeşitli metropolitik ittifaklara bağlılıklarını beyan ederek ve dini nedenlerle, Delfi, Olympia veya Delos gibi dini merkezlere haraç öderlerdi.

Din adamları (Yunanca: κληροῦχοι, klêrouchoi), her birine ayrı bir toprak parçası (κλῆρος, klêros ) tahsis edilen özel bir Yunan kolonici sınıfını oluşturuyordu. Mısır'daki Naucratis gibi yabancı ülkelerde kurulan ticaret noktaları, sıradan kolonilerden biraz farklıydı; üyeler kendi vatanlarında ikamet hakkını koruyor ve kendilerini yabancı şehirdeki kendi mahallelerine hapsediyorlardı.

Roma kolonileri

MS 2. yüzyıl ortalarındaki Roma kolonilerini gösteren harita. Augustus'un Kuzey Afrika'daki "Roma kolonileri" kırmızıyla gösterilmiştir.

Antik İtalya'da yeni fetihleri güvence altına almak amacıyla koloniler göndermek eski bir gelenekti. Romalılar, daimi bir orduları olmadığından, fethedilen kentlere bir tür garnizon olarak kendi vatandaşlarını yerleştirirlerdi. Bu gruplar kısmen Roma vatandaşlarından (genellikle üç yüz kişi) ve kısmen de daha büyük sayılarda Latin Birliği üyelerinden oluşurdu. Fethedilen toprakların üçte biri yerleşimcilere verilirdi. Coloniae civium Romanorum (Roma vatandaşları kolonileri) özellikle İtalya'nın iki kıyısını güvence altına almak için tasarlanmıştı ve bu nedenle coloniae maritimae (deniz kolonileri) olarak adlandırılırdı. Çok daha fazla sayıda olan coloniae Latinae (Latin kolonileri) ana kara için aynı amaca hizmet ederdi, ancak bunlar aynı zamanda Latinler tarafından iskân edilir ve çok daha kalabalık olurdu.

Kolonistlere öncülük etme ve yerleşimi kurma görevi, genellikle üç üyeden oluşan bir komisyona verilirdi. Bu kişiler, koloninin kuruluşundan sonra da koruyucu (patroni) olarak koloniyle ilişkilerini sürdürürlerdi. Kolonistler, fethedilen şehre sancaklar eşliğinde askeri düzende girerler ve kuruluş özel törenlerle kutlanırdı. Koloniler vergiden muaftı ve kendi anayasalarına sahipti. Bu anayasa Roma'nınkinin bir kopyasıydı ve kolonistler kendi aralarından Senato üyelerini ve diğer devlet görevlilerini seçerlerdi. Yerli halk bu anayasaya uymak zorundaydı. Coloniae civium Romanorum Roma vatandaşlığını korur ve askeri hizmetten muaf tutulurlardı; ileri karakol konumları bu hizmete eşdeğer sayılırdı. Coloniae Latinae'nin üyeleri socii (müttefikler) arasında hizmet ederler ve ius Latinum veya Latinitas olarak bilinen haklara sahip olurlardı. Bu haklar onlara mülk edinme hakkını (commercium kavramı), Roma'ya yerleşme hakkını ve belirli koşullar altında Roma vatandaşı olma imkânını sağlardı; ancak zamanla bu haklar birçok kısıtlamaya uğradı.

Gracchus'lar döneminden itibaren koloniler askeri karakterlerini kaybetti. Kolonileştirme, Roma Plebleri arasındaki en yoksul sınıfın ihtiyaçlarını karşılamanın bir yolu olarak görülmeye başlandı. Sulla döneminden sonra ise, emekli askerlere toprak bağışlamanın bir yöntemi olarak benimsendi. Koloni kurma hakkı, Principatus döneminde Roma imparatorlarının eline geçti. İmparatorlar bu hakkı ağırlıklı olarak eyaletlerde, kısmen fethedilen toprakları güvence altına alma eski fikriyle, özellikle askeri yerleşimler kurmak amacıyla kullandılar. Eyaletlerdeki kolonilerin, İtalya'dakilere tanınan vergi muafiyetinden yararlanması sadece istisnai durumlarda gerçekleşti.

Çin kolonileri

MÖ 87'de Han hanedanı, batıda Tarım Havzası'ndaki Batı Bölgeleri Himayesi'ni gösteriyor

MS 189-220 arası Han hanedanlığının sonu döneminde Çin

Han Hanedanlığı döneminde (MÖ 202-MS 220) Çin İmparatorluğu, günümüzde Çin topraklarının büyük bir kısmını kaplayan toprakların yanı sıra İç Moğolistan, Kuzey Vietnam, Kuzey Kore, Kansu'nun Hexi Koridoru ve Orta Asya'nın en doğu ucundaki Sincan'ın Tarım Havzası bölgesini de egemenliği altına aldı. Göçebe Moğol Hiungnu hükümdarı Hunye (渾邪) MÖ 121'de Huo Qubing tarafından yenildikten sonra, Han İmparatoru Wu'nun yönetimi altında Çin'in çeşitli bölgelerinden gelen yerleşimciler Hexi Koridoru ve Ordos Platosu'nu kolonileştirdiler. Tuntian, Orta Asya'ya giden İpek Yolu ticaret rotalarını ve ele geçirdikleri toprakları güvence altına almak için sınır karakollarında kendi kendini idame ettiren tarımsal askeri garnizonlar kuruldu. İmparator Wu, MÖ 111'de Hanların Nanyue'yi fethetmesini denetledi, Guangdong, Guangxi, Hainan Adası ve Kuzey Vietnam'ın bölgelerini Han yönetimi altına aldı ve MÖ 108'de şu an Kuzey Kore olan Gojoseon'u fethi tamamlandı. Kuzey Kore'deki Xuantu ve Lelang komutanlıklarındaki Han Çinli sömürgeciler, Goguryeo ve Buyeo krallıklarının ara sıra yaptığı baskınlarla uğraştılar, ancak çevredeki Kore halklarıyla büyük ölçüde barışçıl ticaret ilişkileri yürüttüler ve bu halklar da Çin kültüründen büyük ölçüde etkilendiler.

MS 37 yılında Doğu Han generali Ma Yuan, Han Çinlilerini kuzeydoğu sınırına gönderdi ve mağlup olan Qiang kabilelerini Han Çin'in Tianshui Komutanlığı ve Longxi Komutanlığı'na yerleştirdi. Ma, günümüzde kuzey Vietnam olarak bilinen bölgede Jiaozhi'nin Trưng Rahibeleri'ni yendiğinde güneyde de benzer bir politika izledi, MS 43'te yüzlerce Vietnamlıyı Çin'in Jing Eyaletine yerleştirdi, kraliyet gücünün rakip sembolleri olarak kutsal bronz davullarını ele geçirdi ve Jiaozhi üzerinde Han otoritesini ve yasalarını yeniden tesis etti. Tarihçi Rafe de Crespigny, generalin MS 44'te kuzeye dönmesinden önce bunun "kısa ama etkili bir sömürgeleştirme ve kontrol kampanyası" olduğunu belirtiyor.

Dunhuang'ın Doğu Han yöneticisi Cao Song, MS 119 yılında Hami yakınlarındaki Yiwu İlçesi'nde askeri koloniler kurdurdu. Ancak, Han'ın genç İmparatoru Shang'ın naibi olan İmparatoriçe Deng Sui, Doğu Han İmparatorluğu'nun Batı Bölgeleri'ndeki Taklamakan Çölü çevresinde bulunan Jushi Krallığı, Shanshan ve onların müttefikleri ile çatışmaya girmesi üzerine, Ban Chao'nun oğlu Ban Yong'un tavsiyesi üzerine yavaş ve ihtiyatlı bir yerleşim politikası izledi. MS 127'de Ban Yong, Karaşehir'i savaşta yenmeyi başardı ve Turfan'a kadar koloniler kuruldu, ancak MS 150'lerde Batı Bölgelerindeki Han varlığı azalmaya başladı. Han hanedanlığının sonlarına doğru, şansölye Cao Cao, savaş zamanı mültecilerin yerleştirilmesi için tarımsal askeri koloniler kurdurdu. Cao Cao ayrıca, kendi krallığı ile siyasi rakibi Sun Quan'ın krallığı arasında net bir sınır çizmek amacıyla 209 yılında Anhui eyaletinde askeri koloniler kurdurdu.

Ayrıca bakınız

• Klasik demografi
• Romalılar tarafından kurulan şehirler
• Trakya ve Daçya'daki antik kentlerin listesi
• İlirya'daki yerleşim yerlerinin listesi
• Alexandria (anlam ayrımı)
• Roma İmparatorluğu

Daha fazla okuma

• Antonaccio, Carla M. 2001. "Ethnicity and colonization." In Ancient perceptions of Greek ethnicity. Edited by Irad Malkin, 113–57. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• ————. 2003. "Hybridity and the cultures within Greek culture." In The cultures within ancient Greek culture: Contact, conflict, collaboration. Edited by Carol Dougherty and Leslie Kurke, 57–74. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Aubet, Maria Eugenia. 2001. The Phoenicians and the west: Politics, colonies and trade. 2nd ed. Translated by Mary Turton. New York: Cambridge University Press.
• Boardman, John. 1999. The Greeks Overseas: Their Early Colonies and Trade. 4th ed. London: Thames and Hudson.
• ————. 2001. "Aspects of 'colonization.'" Bulletin of the American Schools of Oriental Research 322: 33–42.
• Branigan, Keith. 1981. "Minoan colonialism." Annual of the British School at Athens 76: 23–33.
• Broadhead, William. 2007. "Colonization, land distribution, and veteran settlement." In A companion to the Roman army. Edited by Paul Erdkamp, 148–63. Blackwell Companions to the Ancient World. Malden, MA: Blackwell.
• Cornell, Timothy J. 1995. The beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c. 1000–264 BC). Routledge History of the Ancient World. New York: Routledge.
• Demetriou, Denise. 2012. Negotiating identity in the ancient Mediterranean. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Donnellan, Lieve, Valentino Nizzo, and Gert-Jan Burgers, eds. 2016. Conceptualizing early colonisation. Brussels: Belgisch Historisch Instituut te Rome.
• Dunbabin T. J. 1948. The Western Greeks. Oxford: Thames & Hudson.
• Forrest, W. G. 1957. "Colonisation and the rise of Delphi." Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte 6 (2): 160–75.
• Garland, Robert. 2014. Wandering Greeks: The ancient Greek diaspora from the age of Homer to the death of Alexander the Great. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Graham, A. John. 1983. Colony and mother city in ancient Greece. 2nd ed. Chicago: Ares.
• ————. 2001. Collected Papers On Greek Colonization. Leiden: Brill.
• Hägg, Robin, and Nanno Marinatos, eds. 1984. The Minoan Thalassocracy: Myth and reality; Proceedings of the third international symposium at the Swedish Institute in Athens, 31 May–5 June 1982. Stockholm: Swedish Institute at Athens.
• Hodos, Tamar. 1999. "Intermarriage in the western Greek colonies." Oxford Journal of Archaeology 18: 61–78.
• Horden, Peregrine, and Nicholas Purcell. 2000. The corrupting sea: A study of Mediterranean history. Oxford: Blackwell.
• Keppie, Lawrence. 1984. "Colonisation and veteran settlement in Italy in the first century A.D." Papers of the British School at Rome 52: 77–114.
• Knappett, Carl, and Irene Nikolakopoulou. 2008. "Colonialism without colonies? A Bronze Age case study from Akrotiri, Thera." Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 77 (1): 1–42.
• Malkin, Irad. 1987. Religion and Colonization In Ancient Greece. Leiden: Brill.
• ————. 2011. A Small Greek World: Networks In the Ancient Mediterranean. New York: Oxford University Press.
• Mann, J. C. 1983. Legionary recruitment and veteran settlement during the Principate. Edited by Margaret M. Roxan. London: University of London.
• Niemeyer, Hans-Georg. 1990. "The Phoenicians in the Mediterranean: A non-Greek model for expansion and settlement in antiquity." In Greek colonists and native populations: Proceedings of the First Australian Congress of Classical Archaeology, held in honour of emeritus professor A. D. Trendall. Edited by Jean-Paul Descœudres, 469–89. Oxford: Clarendon.
• Salmon, Edward T. 1936. "Roman colonisation from the Second Punic War to the Gracchi." Journal of Roman Studies 26 (1): 47–67.
• ————. 1955. "Roman expansion and Roman colonization in Italy." Phoenix 9 (2): 63–75.
• ————. 1969. Roman colonization under the Republic. Aspects of Greek and Roman Life. London: Thames and Hudson.
• Stek, Tesse D., and Jeremia Pelgrom, eds. 2014. "Roman Republican colonization: New perspectives from archaeology and ancient history." Papers of the Royal Netherlands Institute in Rome 2014 (62). Rome: Palombi Editori.
• Sweetman, Rebecca J., ed. 2011. Roman colonies in the first century of their foundation. Oxford: Oxbow.
• Ridgway, David. 1992. The first Western Greeks. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Tartaron, Thomas E. 2013. Maritime networks in the Mycenaean world. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Tsetskhladze, Gocha R., ed. 2006. Greek Colonisation: An Account of Greek Colonies and Other Settlements Overseas. Leiden: Brill.
• van Dommelen, Peter. 1998. In colonial grounds: A comparative study of colonialism and rural settlement in first millennium BC west central Sardinia. Leiden, The Netherlands: University of Leiden.

Dış bağlantılar

• Antik Tarih Ansiklopedisi Yunan Kolonizasyonu
• MÖ 9.-6. Yüzyıl Yunan Kolonileri Haritası Archived</link>
• Profesör Yves Lassard ve Alexandr Koptev'in Roma Hukuku Kütüphanesi
• Donald Kagan, Antik Yunan Tarihine Giriş. 6. Yunan "Rönesansı" - Kolonizasyon ve Tiranlık (Açık Yale Dersleri )
• Antik limanların tam kataloğu.
• Antik Yunan Kolonizasyonu ve Ticareti ve Yunan Sanatı Üzerindeki Etkileri-Metropolitan Sanat Müzesi