Yusuf bin Ebü’s-Sâc
| Yusuf bin Ebü’s-Sâc | |
|---|---|
 Yusuf bin Ebü’s-Sâc'ın sikkesi, Varis Ebu'l-'Abbas, vezir Ebu'l-Hasan ve halife Muktedir'den alıntı yaparak. Erdebil Darphanesi H. 276 (MS 889/90) | |
| Sâcoğulları emiri | |
| Hüküm süresi | 901–928 |
| Önce gelen | Dîvdâd bin Muhammed |
| Sonra gelen | Ebü'l-Müsafir el-Feth |
| Doğum | Bilinmiyor |
| Ölüm | 928 |
| Hanedan | Sâcoğulları |
| Babası | Ebü’s-Sâc Dîvdâd |
| Dini | Sünni İslam |
Yusuf bin Ebi'l Sâc (ö. 928), 901 yılından ölümüne kadar Azerbaycan'ın Sâcoğulları emiridir. Ebü’s-Sâc Dîvdâd'ın oğludur.
Ermeniler ve Gürcülerle Savaş
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yusuf, 901 yılında yeğeni Dîvdâd bin Muhammed'i devirerek iktidara gelmiştir. Meraga surlarını yıktırıp başkenti Erdebil'e taşımıştır. Kısa bir süre sonra Ermenistan'ın Bagratlı Kralı I. Smbat, halife Müktefî'nin doğrudan vasalı olmayı teklif etmiştir. Bu durumun Sâcoğulları'nın Ermenistan'daki çıkarlarını tehdit ettiğini düşünen Yusuf, Smbat'ın huzuruna çıkmasını istemiştir. Bagratlılar bunu kabul etmeyince Ermenistan'ı işgal etmiştir. Sonunda 903 yılında iki taraf arasında bir anlaşmaya varılmış; Smbat, Yusuf'tan bir taç almış ve onu hükümdar olarak tanımıştır.
Yusuf, halifeyle ilişkilerini hiçbir zaman resmileştirmemiş ve birbirlerine karşı düşmanca tavırlar sergilemişlerdir. 908 yılında Yusuf'a karşı bir halife ordusu gönderilmiş, ancak Muktefi ölmüş ve yerine geçen Muktedir, Sâcoğulları ile barış yaptı. Muktedir'in veziri Ali bin el-Furât, barışın sağlanmasında etkili olmuş; o günden sonra Yusuf, onu Bağdat'ta koruyucusu olarak görmüş ve sık sık sikkelerinde adını kullanmıştır. Barış, Yusuf'un 909 yılında halife tarafından Azerbaycan ve Ermenistan'ın idaresine getirilmesine olanak tanımıştır.
Yusuf ile halife arasındaki çekişme sırasında halife, Kral Smbat'ı Sâcoğulları'na karşı çıkmaya teşvik etmiştir. Halife Yusuf'la ilişkilerini düzelttikten sonra intikam almaya karar vermiştir. Nahçıvan eyaleti konusunda Bagratlılar ile anlaşmazlık içinde olan Vaspuragan Prensi Gagik Artsruni müttefik olmuştur. Gagik, Yusuf'un vasalı olmuş ve ona bir taç vermiştir. 909 yılında Yusuf, Nahçıvan'ı ve Gagik ile birlikte Siyunih'i de ele geçirmiştir. Daha sonra ülkenin her tarafına doğru Smbat'ı takip etmiş ve kışı Divin'de geçirdikten sonra 910 yılında Smbat'ın iki oğlu Aşot ve Müşel komutasındaki bir orduyu Erivan'ın kuzeyinde bozguna uğratmıştır. Müşel yakalanıp, zehirlenmiştir.
Sâcoğulları ile Bagratidler arasındaki savaş devam etmiş; bu savaş sırasında ülke harap olmuştur. 913 yılı civarında Yusuf, Smbat'ı kalelerinden birinde tuzağa düşürmeyi başarmıştır. Kuşatma kalenin teslimini sağlamaya yetmese de Smbat, savaşı sona erdirmek amacıyla gönüllü olarak Yusuf'a teslim olmaya karar vermiştir. Yusuf önce onu serbest bırakmış, ancak daha sonra yakalayıp bir yıl hapiste tutmuştur. Elince kuşatması sırasında Yusuf, kuşatma altındakileri teslim olmaya ikna etmek için Smbat'ı kale surları önünde idam ettirmiştir. Cesedi daha sonra Dvin'e gönderilerek orada asılmıştır. Smbat'ın yerine oğlu II. Aşot geçmiştir. Yusuf başlangıçta onu da yenmeye çalışmış; Gagik işbirliği yapmayı reddetmiş ve bunun üzerine Sparapet Aşot'u Dvin'e rakip kral olarak koymuştur. II. Aşot, Ermenilerin sadakatini kazanmayı başarmış ve aynı zamanda Bizanslıların desteğine de güvenmiştir. Yusuf'un halifelikle ilgili yine kendi sorunları olması üzerine, 917'de Aşot'la barış yaparak ona bir taç vermiştir.
914 yılında Gürcüler arasında Ebü'l-Kasım olarak bilinen Yusuf bin Ebü’s-Sâc da Gürcü topraklarına sefere çıkmıştır. Bu sefer, Abbasi Halifeliği'nin, o dönemde rakip yerli devletler ile Müslümanların elindeki topraklar üzerinde giderek zayıflayan hakimiyetini korumak için yaptığı son büyük girişimlerden birisidir. Yusuf, Tiflis'i operasyonlarının üssü yapmıştır. Önce Kaheti'yi işgal etmiş ve Ucarma ve Boçorma kalelerini ele geçirmiş, ancak daha sonra barış talebi üzerine Ujarma, Kaheti hükümdarı Kvirike'ye geri verilmiştir. Yusuf daha sonra Kartli'ye doğru yola çıkmış ve Uplistsihe'nin surlarının savunucuları tarafından yıkıldığını görmüştür. Yusuf oradan Mesheti ve Cavaheti'ye doğru ilerlemiştir. Tmogvi kalesinin kontrolünü ele geçiremeyince Q'ueli kalesini ele geçirmiş ve savunucusu Gobron'u öldürmüştür.[1] Müslüman kaynakları bu olaylar hakkında sessiz kalmaktadır.[2]
Hapis, iade ve ölüm
[değiştir | kaynağı değiştir]Vezir İbnü'l-Furat'ın azledilmesinden sonra Yusuf, halifeye ödenmesi gereken yıllık verginin bir kısmını tutmaya başlamıştı. 915 veya 916 yılında halifenin bir elçisini hapse attıysa da daha sonra serbest bırakarak hediyeler ve parayla geri göndermiştir. İbnü'l-Furât 917 yılında vezirliği tekrar ele geçirdikten sonra Samanîler'den Zencan, Ebher, Kazvin ve Rey'i fethetmiş ve İbnü'l-Furât'ın Muktedir'le işleri düzelteceğini ummuştur. Fakat halife öfkelenerek Yusuf'un üzerine bir ordu göndermiştir ancak Yusuf bu orduyu mağlup etmiştir. Mu'nis el-Hadim komutasındaki ikinci Abbasi ordusunun gelişi, Yusuf'un Erdebil'e çekilmesine neden olmuştur. İbnü'l-Furât, Muktedir'i Yusuf'u vali olarak tanımaya ikna etmeye çalıştıysa da halife bunu reddetmiştir. 918 yılında Abbasi ordusu Erdebil yakınlarında Yusuf tarafından yenilgiye uğratıldı, 919 yılında ise Sâcoğulları yenildi. Yusuf yakalanarak Bağdat'a getirildi ve üç yıl boyunca burada hapsedildi. Bu sırada sadık gulâm Subuk Azerbaycan'ın kontrolünü ele geçirdi ve efendisi Bağdat'ta iken eyaleti elinde tuttu ve kendisine karşı gönderilen Abbasi ordusunu yendi.
922 yılında Yusuf serbest bırakıldı ve halife ona Azerbaycan'ın ve Samanoğulları'ndan aldığı eyaletlerin valiliğini verdi. Azerbaycan'a döndüğünde Subuk'un öldüğünü öğrendi. 924 yılında Sâmânîlere karşı isyan eden Rey valisinden şehri aldı. Bölgeyi terk edip Hemedan'ı işgal eden Rey halkı, oradaki yetkilileri kovdu. 925 yılında Yusuf bin Ebü’s-Sâc kısa bir süreliğine Rey'e döndü.
926 yılında Yusuf, halife tarafından El-Ahsa'daki Karmatîlere karşı yapılacak seferin komutasını üstlenmekle görevlendirildi. 927 yılında Yusuf'un ordusu sayıca büyük bir üstünlüğe sahip olmasına rağmen Kufe yakınlarında Karmatiler tarafından bozguna uğratıldı. Yusuf bin Ebü’s-Sâc esir alındı ve 928 yılında öldürüldü. Azerbaycan'da yerine yeğeni Ebü'l-Müsafir el-Feth geçti.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Rayfield, Donald (2000), The Literature of Georgia: A History, pp. 48–49. Routledge, 0700711635.
- ^ Minorsky, Vladimir, "Tiflis", in: M. Th. Houtsma, E. van Donzel (1993), E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936, p. 754. Brill, 9004082654.
- Genel
- Madelung, W. (1975). "The Minor Dynasties of Northern Iran". Frye, R.N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 198-249. ISBN 978-0-521-20093-6.