Yakub Beg
| Yakub Beg | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1820  |
| Ölüm | 29 Mayıs 1877 (57 yaşında) |
| Mezar yeri | Kaşgar |
| Meslek | Hükümdar, asker, komutan, military leader |
| Çalışılan pozisyon | Hükümdar |
Yakub Beg (Çince: 阿古柏, āgǔbò, 穆罕默德·雅霍甫, mùhǎnmòdé yǎhuòfǔ, Özbekçe: Муҳаммад Яқуб Бек, Tacikçe: Муҳаммад Яъқуб Бег, Farsça: محمَد یعقوب بیگ, Türkçe: Muhammed Yakup Beg[1]) (1820 - 16 Mayıs 1877), Hokand Hanlığı'nın Özbek kökenli askeri.
Yaşam öyküsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Yakub Beg Hokand Hanlığı zamanında Piskent kentinde doğdu. Hokand askeri kuvvetleri girmeye başaran Yakup Beg 1845 yılında Hokand Hanı Hüdayar Han'ın dış ilişkiler memuru oldu. Çin vasalı hizmetlerinin içindeki askeri komutandı, Hokand Hanlığı ve 1851 yılında Ak-Mechet (Aq Masjid, Aq Mechet, 'ak mescit', sonra Fort-Perowski veya Perowsk (1925 yılından beri Kızıl-Ordu) Hisar komutanı oldu.[2]
1853 yılında Rusyanın 26 gün süren kuşatmasına karşı koydu. Kaşgar hükümdarı Sadık Beğ Cihangir Hoca'nın Hokand'da yaşayan oğlu Buzuruk Han'ı Kaşgar hükümdarı olarak görmek istiyordu.
Hokand Hanı Hudayar Han 1864 yılında Buzuruk ve Yakuphan'ı 1.000 kişilik bir ordu ile Kaşgar'a gönderdi. Kısa bir savaştan sonra Buzuruk, Han ilan edildi.
1864 yılı içinde, Çimkent ve Taşkent Hisarları'nın Ruslara karşı savunmasına katılır. Doğu Türkistan'da Çing Hanedanı'na karşı isyan eden Huiler ve Kırgızlar Hokand Hanlığı'ndan yardım istemiştir. Yakub Beg derin Hokand siyasetinin içine çekilir ve Hokand Hanı ondan kurtulması için 1865 yılında başında[3] Ahmet Kazani (Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi)[4] taraftarı hocalarından biri olan Buzrug Han ile birleşmesi emrini verir.
Bunun için Alim Kuli, Cahangir Hoca'nın oğlu ve Vali Han'ın kardeşi Buzrug Hoca[5] ve General Yakub Beg'i birlikleriyle birlikte Doğu Türkistan'a göndermiştir. Yakub Beg Tarım Havzası (塔里木盆地)'na girerek Kaşgar ve Yengisar'da Çing garnizonları yenmiştir.
Mayıs 1865'te Rus Çarlığı Hokand Hanlığı'na saldırdığında Alim Kuli Taşkent'te ölmüş ve 7.000 kişilik birlikleri Doğu Türkistan'a sığınmıştır. Yakub Beg bu birliklerini de emir altına alarak Eylül 1865'te Yarkand ve Hotan'ı da işgal etmeye başarmış ve Tarım Havzası'nın batı kısmını elde etmiştir. Yakub Beg'e karşı çıkan Buzrug Hoca'yı dışladıktan sonra Reşiddin Hoca'yı yenmiş ve Aksu'yu işgal etmiştir.
1867'de Buzuruk Han'ın iktidarına son vererek Yakub Beg "Badavlet Han"[6] adını kullanmaya başlamış ve Kuça ve Korla'yı işgal etmiştir. Şeriat ile yönetmeye başlamış ve Buhara Hanlığı'ndan "Atalık Gazi" unvanını almıştır. 1870'te Tarım Havzası'nın doğu kısmında Turfan ve Tanrı Dağları'nı aşarak Urumçi'yi, 1871'de Manas, Piçan ve İli bölgesini de işgal ederek bütün Doğu Türkistan'dan Çing ordusunu süpürmüştür.
Yakup Han ülkede istikrarı sağladıktan sonra tarihi ve kültürel bağları olan ve İslam dünyasının hamisi konumunda bulunan Osmanlı Devleti nezdine elçi göndermiş Sultan Abdulaziz Han'dan yardım ve himaye talebinde bulunmuş; devletinin Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olarak kabul edilmesini dilemiş ve kendisine biat ettiğini bildirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu Yakup Han'ın bu talebini kabul etmiş ve Padişah'ın direktifi üzerine Albay Kazım bey komutasında 5 muvazzaf ve 3 emekli subaydan oluşan bir asker eğitim grubunu 1200 piyade tüfeği 6 sahra topu ve cephane yapımında kullanılan barut ve malzemeleri ile Hindistan üzerinden Doğu Türkistan'a göndermiştir. Heyet Kaşgar'da büyük coşku ve sevinç ile karşılanmış, hutbeler padişah adına okunmuş ve paralar da Sultan Abdulaziz Han adına bastırılmıştır. Doğu Türkistan semalarında Osmanlı sancağı dalgalandırılmıştır.
Büyük Britanya, Rusya Çarlığı ile Orta Asya'nın hakimiyeti için "Büyük Oyun (The Great Game)" oynamak olduğu için Yakub Beg'i kullanmak amacıyla 1868'de özel elçisini yollayarak kendisini tanımış ve Yakub Beg Britanya himayesindeki Hindistan'dan silah yardımını almıştır. 1874'te Britanya ile antlaşma imzalanmış ve Britanya Kaşgar konsolosluğunu açmıştır. Bu antlaşmada Yakub Beg Kaşgar ve Yarkand'ın Emiri olarak adı geçmiş ve Britanya bu ülkeye Kaşgar Emirliği olarak hitap etmiştir. Bu sırada Rusya Çarlığı da Kaşgar'da bir konsolosluk açmıştır. Yakub Beg Buhara Hanlığı ve Osmanlı Devleti ile de diplomatik ilişikilerini kurmuştur. Osmanlı Devleti Yakub Beg'in kendi üstünlüğünü kabul etmesinin karşılığı olarak Yakub Beg'i resmen Emirliğe atanmıştır.[7]
İslamî değerlere önem vermekle halkın desteklerini sağlamaya çalışmış ve camilere ve türbeler (ziyaretgâhlar)ı himaye altına almıştır. Fakat savaş nedeniyle gelirlerine ihtiyacı duyduğu için ağır vergi yüklemiştir. O yüzden Türkî halklar onu "Andican'ın çetesi" olarak adlandırmışlardır. Yönetim boyunca 200.000 Dungan ile 50.000 Türkî halkların öldürüldüğü söylenmektedir. 1875'te Çing Hanedanı Olağanüstü Veziri (钦差大臣/欽差大臣 qīnchāi dàchén, bir konuda İmparatorundan tam yetkiyi alan vezir) Tso Tsung-t'ang[8] (左宗棠 Zuǒ Zōngtáng) komutasındaki 40.000 kişilik orduyu yollamış ve Kaşgar Emirliği'ni yıkmıştır.
1877 yılı ilkbaharında Turfan ve Toksun'a yapılan Çin saldırısı üzerine zayıflamış gücü ile Yakub Beg Korla'ya geri çekilir ve orada 16 Mayıs 1877 (29 Mayıs?) yılında kendi adamları tarafından öldürülür (Brockhaus, 1894), bir başka kaynaklarda Yakub Beg'in umudunu keserek intihar ettiği söylenmiştir. (Encyclopaedia Britannica). Yakub Beg'in başarısız olmasına en büyük neden Dunganlardır. Onlar Yakub Beg'in Hükümdarlığından pek memnun değildiler, bu sırada taktik nedenle Çinlilerin onlara iyi bir insan muamelesi yapmasından kaynaklanır.
Yakub Beg'in oğulları aralarında anlaşamazlar, ancak savaşı sürdürürler. 16 Aralık 1877'de Kaşgar, daha sonra 1878 yılı Ocak ayında Hotan (Khotan), 16 Mayıs 1878'de Doğu Türkistan'ın tamamı Çinlilerin eline geçer böylece Yabub Beg'in hakimiyeti biter. Yakub Beg'in hakimiyeti bittikten sonra, Rusya 1881 yılında yapılan St. Petersburg sözleşmesi ile Gulca bölgesini tazminat karşılığında Çin'e geri verdi.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Muhammet Yakupbeg Kuşbegi
- ^ ^ Soucek, Svat, A History of Inner Asia, (Cambridge University Press:2000), sayfa 265
- ^ Fischer Weltgeschichte Bd. 16: Zentralasien, sayfa 307.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2008.
- ^ Buzrug Han bir Nakşibendi tarikatı Sufi Şeyhidir.
- ^ Badaulet: Yazgı sevgilisi anlamındadır.
- ^ Svat Soucek, A History of Inner Asia, sayfa 265 ve Cambridge History of China, Vol. 11, sayfa 225.
- ^ Tso Tsung-t'ang bu savaş için hiçbir çabadan kaçmamıştır. Geniş kapsamlı sermaye pazarındaki bonoları satın alır. Tahıl yetiştirir ve satın alır, Sincan'da büyük bir Lojistik, 5.000 Araba, 29.000 Deve ve 5.500 Eşek veya Katırdan oluşan hazırlık yapar, kendi birliklerini toplarla (özellikle Alman Krupp firmasından) ve 150.000 Avrupa malı tüfeklerle donatır. Sonunda, Ruslar dahi ona ucuza tahıl satmayı önerir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kaşgar Belediyesi (İngilizce)
- Hodong Kim, Holy War in China: The Muslim Rebellion and State in Chinese Central Asia, 1864-1877., Stanford, California, Stanford University Press, 2004. ISBN 0-8047-4884-5. (İngilizce)
- Boulger, Demetrius Charles, The life of Yakoob Beg; Athalik Ghazi, and Badaulet; Ameer of Kashgar, London, Wm.H. Allen & Co., 1878,Open Library (İngilizce)
- B.Babajanov. Biographies of Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi, Shaykh of the Sixteenth-Century Naqshbandiya [1] (İngilizce)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yakub Beg zamanından kalma madeni paralar (İngilizce)]
- Yakub Beg 1869 yılında giydiği Kaftan 13 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Yakub Beg'in korma birlikleri -
Yakub Beg'in birlikleri -
Çing ordusunun bastırma hareketleri -
Tso Tsung-t'ang
