İçeriğe atla

Vincent van Gogh'un sağlığı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
1886/87 Kışı (F 295)
Tuval üzerine yağlı boya, 41 x 32 cm
Rijksmuseum, Amsterdam

Vincent van Gogh'un sağlığı üzerine varılmış bir görüş birliği yoktur. 1890 yılında ölümü genel olarak intihar kabul edilmiştir. Hangi rahatsızlıklardan ya da hastalıklardan muzdarip olduğu konusunda çeşitli varsayımlar bulunmaktadır. Bu varsayımların arasında epilepsi, bipolar bozukluk, güneş çarpması, akut intermitant porfiria, kurşun zehirlenmesi ve Ménière hastalığı da bulunmaktadır.

Semptomlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Doktor Félix Rey'in Portresi (F500, JH1659), tuval üzerine yağlı boya 1889, Puşkin Müzesi.[1] Portreden hoşlanmayan Rey tabloyu başkasına vermiştir.[2]

Van Gogh'un mektupları ve Saint-Rémy akıl hastanesi kayıtları gibi çeşitli dokümanlarda bazı semptomlar anlatılmıştır. Van Gogh'un gösterdiği semptomlar arasında hazımsızlık ve mide rahatsızlığı, halüsinasyonlar, kâbuslar, uyuşukluk, unutkanlık, iktidarsızlık, insomnia ve anksiyete sayılabilir.

Van Gogh ara sıra tekrarlayan bir çeşit atak ya da nöbetlerden muzdaripti ve böyle bir atak sırasında 23 Aralık 1888'de kulağının bir kısmını ya da muhtemelen tamamını keserek kendini yaraladı.[a][4] Bu nöbetin ardından yatırıldığı Arles'daki hastanede konulan teşhis "genel deliryum ile akut mani" olmuştur.[5] Hastanede çalışan genç Dr. Félix Rey ayrıca zihinsel epilepsi olarak tarif ettiği "bir çeşit epilepsi" olduğunu da önermiştir.[6] 1890 yılında bu nöbetler daha sıklaşmaya başladı ve en uzunu 1890 yılının Şubat ve Nisan ayları arasında 9 hafta sürdü. İlk olarak bilinç karışıklığı ve bilinç kaybı ile başlayan nöbetler uyuşukluk ve tutarsızlıklarla devam etti; nöbetler sırasında ne resim yapabiliyor ne de mektup yazabiliyordu.[7][8]

Van Gogh'un mektuplarında en sık görülen şikâyetler midesi ile ilgili rahatsızlıkları ve hazımsızlıktır.[b][9] Van Gogh sıklıkla halüsinasyonlar[c] ve kabuslar görüyordu.[d] Çoğunlukla yüksek ateşten şikâyetçiydi.[e] Çeşitli zamanlarda uyuyamadığından yakınıyordu. Lahey'de belsoğukluğu teşhisi konmadan önce üç hafta kadar uyuyamamıştı; bu uykusuzluk ve ateş muhtemelen enfeksiyon hastalığındandır.[f] Bazen uyuşukluk içinde kalıyordu.[g] Van Gogh Arles'a geldikten sonraki yaz Theo'ya[13] bir ay sonra da Bernard'a iktidarsızlığından bahsetti.[14] Van Gogh yaşamının sonuna doğru mektuplarında çeşitli kereler intihardan bahsetti ancak Naifeh ve Smith, van Gogh'un asıl olarak intihara karşı olan inançlarına dikkati çekerler.[15][16][17]

Davranışı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Otoportre, 1889, özel koleksiyon. Kulağı sarılı olarak ayna aksine göre yapılmış otoportre
Absentli Natürmort, 1887, Van Gogh Müzesi

Amerikalı psikiyatr Dietrich Blumer gibi çok sayıda analizcinin görüşbirliğinde olduğu konulardan birisi Vincent van Gogh'un bipolar bozukluktan muzdarip olduğudur. Bu zihinsel rahatsızlık tedavi edilmedi takdirde giderek kötüleşen bir seyre sahiptir.[18] Bipolar bozukluk kendisini manik ve depresif episodlarla gösterir; manik dönemlerde pervasız davranışlar, öfori ve fevrîlik gözlemlenir. Depresif dönemler ise depresyon, öfke, kararsızlık, içe kapanma ve sıklıkla ölüm ile intihar düşünceleri ile kendini gösterir.[19] Bu semptomların çoğu biyografisinde görüldüğü gibi eylemlerinin çoğuna da açıklık getirir.

Van Gogh çok küçük yaşlardan itibaren resim ve din ile güçlü bağlara sahip olarak büyümüştür. Amcasının ortağı olduğu bir sanat simsarlığı şirketinde Hollanda'da çalıştıktan sonra aynı şirketin Londra şubesinde çalışmaya başladı. Londra'da yaşarken ev sahibinin kızı Eugenie Loyer'ye âşık oldu. Eugenie evlenme teklifini reddettikten sonra ilk sinir krizini geçirdi ve bu kriz sonrasında yaşamını kökten değiştirerek kendini tanrıya adadı.[20] 20 yaşında karşılaştığı bu aksilik 1890'da intiharına kadar olan yaşamında sağlığının giderek kötüleşmesinin kesinlikle ilk adımıdır. Arnold Wilfried “Ailede zihin rahatsızlığı tarihçesi vardır”[21] diye belirtir; van Gogh'un sahip olduğu bipolar bozukluk semptompları da yaygın olarak kalıtımsal olarak değerlendirilmektedir. Protestan Kilisesi'nde resmî olarak görev alan van Gogh rahip olmayı çok istemiştir. Ancak düzensiz hayatı nedeniyle saygı görmemiş ve çeşitli teoloji okullarından reddedilmiştir. Pervasız ve kararsız ama fevrî davranışları tamamen bipolar bozukluğa işaret etmektedir. Sanat simsarı olarak çalışmaya devam etmesinin yalnızca müşterilere "bu değersiz sanat eserini almayın" demek için devam etmesi bu hastalık ile çok iyi açıklanabilmektedir. Kararsızlığı ve kimlik bunalımları sonraki yıllarda ortaya çıkacaktır. Van Gogh cinsel reddedilme nedeniyle sonraki 10 yılda çok sık taşındı. 1880 yılında ressam olmak için Brüksel'e taşındı. Kuzini Kate kendini reddettiği için Lahey'e taşındı. Birlikte yaşadığı Clasina Maria Hoornik tekrar hayat kadınlığına ve alkole başladığı için 1886'da Paris'e taşındı. Van Gogh, davetsiz olarak gittiği kardeşi Theo’nun küçük dairesine sığındı. Paris'te, resim yapmasının duygularını sakinleştirdiği ve düzenlediği görülür.[20]

Van Gogh, aşırı tütün kullanmak ve alkol ile kahve tüketmek, çok az ve dengesiz beslenmek ve bazen de hiç yememek gibi sağlık durumunu kötüleştirecek olan alışkanlıklara sahipti.[22] Bütün bunların doğal sonucu kötü beslenmeydi. Piposunu ölüm döşeğindeyken bile elinden bırakmadı ve çok fazla tütün tükettiği için birkaç kere hastaneye yattı.[h] Aşırı alkol tüketiminde çok sık içtiği absent dikkati çeker.

Van Gogh'un yaptığı resimleri ısırdığına dair bazı kanıtlar vardır; resimlerini yemesi muhtemelen 1890 yılbaşında geçirdiği kriz ile bağlantılıdır. 1890 Ocak ayında Vincent'ın nöbetlerinden birinin ardından kardeşi Theo şöyle yazmıştır: "Madem boyaların yanında durmasının senin için tehlikeli olduğunu biliyorsun neden bir süre onları ortadan kaldırıp yalnızca çizim yapmıyorsun?"[23] Ancak Theo, Vincent'tan haber aldıktan beş gün sonra da şöyle yazmıştır:

"[Doktor Peyron'un] ilk mektubunda bana senin resim yapmanın tehlikeli olduğunu çünkü boyaların seni zehirlediğini anlatmaya çalışmıştı ancak ileri gittiğini düşünüyorum çünkü kendisi de o sıralarda rahatsız olduğu için bu kanısına dedikodulardan vardığını düşünüyorum."[24]

Tanılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Epilepsi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Epilepsi yaygın bir tanı olmuştur. Van Gogh bile kendisinin epilepsi olduğunu düşünmüş[i] Arles'daki Eski Hastane'deki doktoru Félix Rey'de[j] St Rémy'de Dr. Peyron'da [k] genel olarak epilepsi tanısını koydular. İlk olarak temporal lob epilepsisi tanısı 1928 yılında Leroy ve Doiteau[28] tarafından kondu ve çok sayıda destek aldı.[29] Arnold ise Van Gogh'un geçirdiği nöbetlerin zamanlaması ve süresinin temporal lob epilepsisi ile bağlantılı olan karmaşık kısmi nöbetlerle uyuşmadığını belirtir.[30] Ayrıca Vincent'ın durumunun grand mal nöbetlere ve ayrıca absent zehirlenmesine ve porfiriaya karşılık etkili olan ama temporal lob epilepsisi için kullanılmayan bromür ile kontrol altına alındığı görülmektedir.[30]

Bipolar bozukluk

[değiştir | kaynağı değiştir]

Perry, 1947'de bipolar bozukluk ya da "manik depresif" tanısı koyan için ciddi bir çalışma yayımlamıştır.[31] Bu tanı iyi belgelenmiş yoğun aktivite dönemlerinin arasına yayılmış tükenme ve depresyon dönemlerine çok iyi uymaktadır.[l] Ayrıca van Gogh'un yalnızca bipolar olmadığı, yaşamının son iki yılındaki nöbetlerin absent içmesi nedeniyle tuyon zehirlenmesi nedeniyle olduğu da ileri sürülmüştür.[33] Arnold bipolar bozukluk ile yaratıcılık arasındaki bağlantının çok popüler olduğunu ancak van Gogh'un durumunda bununda gerçekle ilgisi olmadını öne sürmüştür.[34]

Sınır kişilik bozukluğu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Van Gogh'un sınır kişilik bozukluğu olduğuna inanılmaktadır; "en çok sınır (kişisel) bozukluğuna uygun semptomları göstermiştir: fevrîlik, değişken ruh hâlleri, kendine zarar verici davranışlar, terk edilme korkusu, kendine ait dengesiz bir bakış açısı, otorite ile çatışmalar ve diğer karmaşık ilişkiler."[35] Bu konuda en kusursuz argüman Erwin van Meekeren tarafından Starry Starry Night: Life and Psychiatric History of Vincent van Gogh (Yıldızlı Gece: Vincent van Gogh'un Yaşamı ve Psikiyatrik Tarihçesi) adlı kitabında verilmiştir. Van Meekeren, van Gogh'un davranışlarının en akla yatkın açıklamasının sınır kişilik bozukluğu olduğunu önerir. Sınır kişilik bozukluğu konusunda uzman olan Dr. John G. Gunderson bu görüşe katılarak Van Gogh'un "aşka olan özlemi, ani ruh hâli değişiklikleri (özellikle öngörülemeyen ve yersiz öfke nöbetleri), fevrî eylemleri, aşırı madde tüketimi gibi davranışlarının tamamı sınır kişilik bozukluğunun tanımlanabilir bileşenleridir...van Gogh sınır kişisel bozukluğu olsa da olmasa da, çalkantılı yaşamını bu gözle değerlendirmek yararlıdır" diye belirtmiştir.[36]

Güneş çarpması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Van Gogh'un bir çeşit kronik güneş çarpmasının etkilerinden muzdarip olduğu konusu Roch Grey tarafından öne sürülmüştür.[37] Vincent, Arles'da güneşin etkisini bir mektubunda şöyle tarif etmiştir: "Ah! buradaki şu güzel yaz ortasının güneşi. Altındakinin kafasına vuruyor ve altında kalanı çıldırttığından hiçbir şüphem yok. Zaten öyle olduğum için de yalnızca keyfini çıkarıyorum."[38] Bir ay öncesinde de Theo'ya yazdığı bir mektupta güneşin etkilerinden söz etmiştir:

"Mektubun için çok teşekkürler, bana büyük bir zevk verdi, güneşten afallamış ve oldukça büyük bir tuvalle güreşmenin gerilimini yaşarken geldi [mektubun]."[39]

Dr Gachet'nin "terebentin zehirlenmesi ve Kuzeyli beyni üzerinde çok yoğun güneşin etkisi" teşhisi koyduğunda dair atıfta bulunulmuş[40] ancak bu atıfı doğrulama çabaları sonuçsuz kalmıştır.[41]

Ménière hastalığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vincent'ın iç kulağın bir denge bozukluğu olan ve bulantı, kusma, işitme kaybı ile vertigo gibi semptomları olan Ménière hastalığından muzdarip olduğu varsayımı ilk olarak Yasuda tarafından 1979'da yayımlanmıştır.[42] Bu varsayım 1990 yılında Journal of the American Medical Association'da (JAMA) tekrar ortaya çıkmıştır.[43] Arnold, Ménière hastalığını savunacak bir delil olmadığını ve JAMA'daki makalenin alternatif tanı olarak yalnızca epilepsiyi öne sürmesinin mantık hatası olduğunu belirterek bu varsayımı reddeder.[44] Ménière hastalığı tanısı van Gogh'un gastrointestinal problemlerini bulantı ve kusma olarak yorumlamaya dayanmaktadır. JAMA makalesinde öne sürülen, Vincent'ın kulağını kesmesinin, Ménière hastalığının bir semptomu olan kulak çınlamasından kurtulmak için kendini tedavi etme çabası olduğu fikrinin ise çok zorlama olduğu düşünülmektedir.[44]

Kurşun zehirlenmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1991 yılında verilen bir doktora tezine göre,[45] Van Gogh kullandığı impasto tekniğinde kurşun pigmentli boyaları aşırı ve dikkatsizce kullanmış ve birkaç ay sonra Anemi, stomatit, karın ağrısı, radyal nöropati işaretleri gibi kurşun zehirlenmesinin ana semptomlarını göstermiş ve kurşun zehirlenmesi kaynaklı ensefalopatinin diğer özellikleri kaynaklanmış olabilecek deliryum ve muhtemel epilepsi nöbetleri tanısı konmuştur.[46] Vincent'ın fevrî ve duygusal olarak dengesiz, hastalığa yatkın kişiliğinden bağımsız olarak bilinçsel ve psikotik semptompları olan bu nöbetler her zaman yoğun olarak resim yaptığı zamanlara rastlamış ve Vincent'ın bir mektubunda dediği gibi Kuzey'de yaşadığı zamanlarda hiç görülmemiştir.[m] Zehirli boyalarla çalışmış başka ressamlar da kurşun zehirlenmesine maruz kalmışlardır.[47] Ancak bu tezin doğrulanması, Caravaggio için yapıldığı gibi[48] van Gogh'un kemiklerinin incelenmesi ile yapılabilir.[49] Van Gogh tarafından dikkatsizce kullanılmış zehirli kurşun pigmentlerin yakın zamanlarda yapılmış olan kimyasal analizi de kurşun zehirlenmesi tanısını güçlendirmektedir.[50]

Akut intermitant porfiria

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arnold ve Loftus Akut İntermitant Porfiria (sıklıkla "AIP" olarak kısaltılır) tanısını öne sürmüşlerdir.[51] Arnold, kötü beslenme ve æbsent kullanımının AIP'yi daha da kötüleştirdiğini önermektedir.[52] Arnold, 30'lu yaşlarında ve AIP tanısı konmuş ve Van Gogh'un gösterdiği semptomlara benzer semptomlar gösteren iki erkek hasta vakasını örnek verir; hastalardan birisi depresyon ve halüsinasyon semptomplarına sahip iken diğerinde karmaşık kısmi nöbetler görülmüştür.

Ancak, Erickson ve diğer araştırmacılar bu hastalığın ana semptomplarından biri olan idrar rengi farklılığının hiçbir zaman belirtilmediği ve van Gogh'un "mide rahatsızlığı" tanımlamalarının AIP'de sıklıkla görülen "dayanılamayacak karın ağrısı" ile örtüşmediği noktalarını ileri sürerek bu tanıyı kabul etmezler.[53][54]

Erickson ve Arnold aynı zamanda özellikle Vincent'ın babasının sağlık durumu olmak üzere ailesinin sağlık durumu üzerinde de hemfikir değildirler: Tralbaut'nun görüşlerini temel alan Arnold, Theodorus'un yaşamının çoğunda sağlık durumunun çok iyi olmadığına inanırken Erickson'a göre Vincent 'ın babası 63 yaşında aniden ölene kadar aktif bir yaşam sürmüğtür. Arnold, Theodorus'un sakin ve dengeli yaşamının, çocuklarında bu hastalığın ilerlemesini hızlandıran çeşitli faktörlerden uzak kalmasını sağladığını öne sürer.

Herhalukârda, nadir görülen bu hastalığın kalıtımsal etkisi Theo'nun soyundan gelenlerde gözlemlenmemiştir. Ancak, kurşun zehirlenmesi AIP ile benzer semptomplara neden olabilir ve nöbetler kötü beslenme ile alkol tüketimi nedeniyle kötüleşmiş olabilir.[55]

Diğer tanılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vincent ve Theo'nun frengi olduğu konusunda tahminler yürütülmüştür; hakikaten Vincent 1882'de belsoğukluğu tedavisi görmüştür.[34] Ancak Theo'nun ölüm raporuna göre[n] ölüm sebebi muhtemel "böbrek taşları" nedeniyle "kronik böbrek hastalığı" nedeniyledir.[57] Öte yandan kabul edilmiş psikiyatrik araştırma kuralları Vincent'ın frengi kaynaklı bir zihinsel rahatsızlık geçirmediğini ortaya koymaktadır.[58] Dahası, iki kardeşin de frengiyi Paris'te genelevlerden kaptıklarını varsayarsak bile (Mart 1886-Şubat 1888), normalde enfeksiyondan 10 ila 20 yıl kadar sonra kendini gösteren nörosifiliz zihinsel rahatsızlığına bu kadar kısa süre içinde yakalanmaları mümkün değildir.[59] Torununa göre ressama "frengi" teşhisi Dr. Cavenaille tarafından konulmuştur,[60] ancak bu teşhis van Gogh'u hastanede iken tedavi eden Dr. Urpar, Dr. Rey ve Dr. Peyron ile Auvers'de tedavi eden Dr. Gachet tarafından konulmamıştır.

Tüm semptomplarına uyan ve absent zehirlenmesi ile kendisini gösteren karmaşık bir hastalık tanısı.[61][62][63] Ancak absent içicilerine aşina olan ve Vincent'ı tedavi eden doktorlar Vincent'da absent zehirlenmesi teşhisinden bulunmamışlardır. Ayrıca Hulsker de Vincent'ın absent bağımlısı olduğu fikrini reddeder.[64] Bunlara ek olarak son zamanlarda yapılan araştırmalar absent içinde bulunan tuyonun alkolden daha güvenli olduğunu göstermektedir.[65]

Van Gogh'un epilepsi tedavisi için kullandığı yüksük otu nedeniyle digoksin zehirlenmesinin bir çeşidini gösterdiği de önerilen tanılar arasındadır. Sarı rengi kullandığı dönem ('sarı görme'), kulağını kesmesi ('kendini zehirleme') ve manzara resminde nesneler çevresinde hale çizmeye olan yatkınlığı ('hale görme'), tıp öğrencileri tarafından digoksin zehirlenmesinin etkilerini hatırlamak için kullandıkları bir akılda tutma yöntemidir.[66] Spekülasyon, özellikle van Gogh'un doktoru Paul-Ferdinand Gachet (1890) için yaptığı portrede Gachet'nin elinde adi yüksük otu (Digitalis purpurea) tutması nedeniyle de alevlenmiştir. Ancak van Gogh yüksük otu tedavisi almamıştır ve Dr. Arnold bu bitkinin sarı haleler görmeye neden olduğunu kabul etmez.[67]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Aile bağı nedeniyle yaralanmanın önemsiz olduğunu söylemesi muhtemel olan yengesi Johanna van Gogh-Bonger dışında hiç kimsenin, tek bir tanığın bile kesilmiş bir kulak memesinden söz etmediği söylenebilir. Aksine, ana tanık olan Paul Gauguin'in, kesilen kulağın kendisine verildiği hayat kadını, o sırada genelev bölgesinde nöbette olan jandarma, olayı inceleyen polis müfettişi ve yerel gazete haberi birbirinden bağımsız olarak ressamın kendisini yaraladığını ve sol kulağının tamamını kestiğini söyler. Vincent van Gogh'u Arles'da olduğu kadar Saint-Rémy'de uzun süreler boyunca tedavi etmeye çalışmış ve gözlemlemiş olan üç farklı doktorun elyazısıyla açık olarak yazdıkları tıbbî raporlar ressamın yalnızca kulak memesinin değil sol kulağının tamamının kesildiğinin en son kanıtı olmalıdır"[3]
  2. ^ Bakınız mektuplar 215, 307, 316, 321, 442, 448, 449, 450, 458, 469, 474, 478, 480, 492, 520, 530, 569, 590b, 592, 606, 607, 638, W5, B4, B17
  3. ^ Bakınız mektuplar 574, 576, 592, 607, 620 ve Saint Rémy akıl hastanesi kayıtları
  4. ^ Bakınız 574, 602a, 613, 640, W4
  5. ^ Bakınız mektuplar 172, 173, 200, 206, 215, 216, 302, 469, 576 and R10
  6. ^ "I have not been able to sleep for several nights, and have been feverish and nervous."[10][11] ve "For three weeks I have been suffering from insomnia and low fever, and passing water was painful." —[12]
  7. ^ Bakınız mektuplar 489, 628
  8. ^ Bakınız mektuplar 507, 579, 585, 595.
  9. ^ Van Gogh Arles'dan yazdığı bir mektubunda kasabada yaşayanların kendisine bir "deli ya da saralı" gibi baktıklarını yazmıştır.[25]
  10. ^ "Saralıların çoğu dillerini ısırılar ve kendilerini yaralarlar. Rey bana kendi kulağını kesen bir saralı vakası gördüğünü söyledi ve sanırım hastane yöneticisiyle beni görmeye gelen doktorlardan birinden de bunu daha önce gördüğünü duydum." [26]
  11. ^ "Geçirdiği nöbetin epilepsi nedeniyle olduğuna inanmak için her türlü nedenim var." [27]
  12. ^ 'Beynimin hâlâ yorgun ve kuruyup kalmış olduğunu hissediyorum.' [32]
  13. ^ Bakınız Mektup 607
  14. ^ Theo'nun ölüm raporu 25 Ocak 1891'de Utrecht'te Dr. Willem Arntsz Kliniğinde imzalanmıştır.[56]

Özel

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Brooks, D. "Portrait of Doctor Félix Rey". The Vincent van Gogh Gallery, endorsed by Van Gogh Museum, Amsterdam. David Brooks (self-published). 23 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2011. 
  2. ^ Brooks, D. "Dr. Félix Rey, interviewed by Max Braumann (1928)". The Vincent van Gogh Gallery, endorsed by Van Gogh Museum, Amsterdam. David Brooks (self-published). 23 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2011. 
  3. ^ Sanat tarihçisi Rita Wildegans'ın Van Gogh's Ear 19 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. yazısından alıntıdır.
  4. ^ Paul Signac'a olan mektup, depresyon semptomlarına dikkat çeker 1889 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 25 Haziran 2010'da erişilmiştir.
  5. ^ "Concordance, lists, bibliography: Documentation". Vincent van Gogh: The Letters. Van Gogh Müzesi. 29 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2012. 
  6. ^ Naifeh & Smith 2011, s. 701 ff., 729, 749.
  7. ^ Hulsker 1980, s. 390.
  8. ^ Naifeh & Smith 2011, s. 707 ff., 814 - 816.
  9. ^ Tralbaut 1981, s. 177.
  10. ^ Mektup 200 1 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Lahey, yaklaşık 23 Mayıs 1882.
  11. ^ Hulsker Eylül 1958 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. bu uykusuzluğu 16-26 Mayıs arası gösterir.
  12. ^ Mektup 206 13 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Lahey, 8 ya da 9 Haziran 1882
  13. ^ "Mektup 506". 2 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017. 
  14. ^ "Mektup B14". 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017. 
  15. ^ "22 letters found". Vincent van Gogh: The Letters. Van Gogh Müzesi. 19 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2012. 
  16. ^ Naifeh & Smith 2011, s. 852 ff..
  17. ^ Naifeh, Steven; Smith, Gregory White. "Notes, chapter 43". Van Gogh: The Life. VanGoghBiography.com. [ölü/kırık bağlantı]
  18. ^ Blumer, Dietrich (1 Nisan 2002). "The Illness of Vincent van Gogh". American Journal of Psychiatry. 159 (4). ss. 519-526. doi:10.1176/appi.ajp.159.4.519. ISSN 0002-953X. PMID 11925286. 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017. 
  19. ^ "About Mood Disorders - Depression and Bipolar Support Alliance". www.dbsalliance.org. 15 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2015. 
  20. ^ a b "Vincent Van Gogh - Biography". Biography.com. Biography.com Editors. 6 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2015. 
  21. ^ Arnold, Wilfried. "Journal of the History of the Neurosciences 2004" (PDF). Journal of the History of the Neurosciences 2004. Wilfried Arnold. 16 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Temmuz 2015. 
  22. ^ Vincent Van Gogh - Biography, Quotes & Paintings 13 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 14 Haziran 2007'de erişildi.
  23. ^ "Mektup T23". 11 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017. 
  24. ^ "Letter T24". 21 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017. 
  25. ^ "Mektup 589". 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017. 
  26. ^ Vincent'dan Theo'ya mektup 592 4 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  27. ^ "Dr. T. Peyron'dan Theo van Gogh'a mektup". 28 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017. 
  28. ^ Doiteau, V. and Leroy, E. La Folie de Vincent van Gogh, Paris, Éditions Æsculape, 1928.
  29. ^ örneğin, Vinchon, J. 'Diagnostic de la "folie" de van Gogh,' Historie de la Médecine Communications présentées à Paris â la Société Francaise d'Histoire de la Médecine en 1960 1960, ss. 23 - 24 ve Godlewski, G. 'Vincent van Gogh, prince des maudits' Diamant Actualités Médicales, 1982, Cilt 29, 12-16.
  30. ^ a b Arnold 1992, s. 172.
  31. ^ Perry, I. 'Vincent van Gogh's illness: a case record' Bulletin of the History of Medicine, 1947, cilt 21, sayfalar 146-172.
  32. ^ "Mektup 558b". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017. 
  33. ^ Hemphill, R.E. 'The illness of Vincent van Gogh', The Proceedings of the Royal Society of Medicine, 1961, cilt 54, sayfalar 1083-1088.
  34. ^ a b Arnold, WN (2004). "The illness of Vincent van Gogh" (PDF). Journal of the History of the Neurosciences. 13 (1). ss. 22-43. doi:10.1080/09647040490885475. PMID 15370335. 13 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ocak 2017. 
  35. ^ van Meekeren, E (23 Aralık 2000). "Psychiatric case history of Vincent van Gogh". Ned Tijdschr Geneeskd. Cilt 144. ss. 2509-14. PMID 11155509. 
  36. ^ Gunderson 2008, s. 47.
  37. ^ Grey, R. Vincent van Gogh, Valori Plastici, Rome, 1924.
  38. ^ Émile Bernard'a mektup B15 2 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., yak. 18 Ağustos 1888
  39. ^ Mektup 512 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. yak. 19 Temmuz 1888
  40. ^ Beer, J. 'Van Gogh: diagnosis of the tragedy', Art News Annual, 1950, Cilt 19, özel sayı, sayfalar 82-90.
  41. ^ Arnold 1992, s. 181.
  42. ^ Yasuda, K (1979). "Was van Gogh suffering from Ménière's disease?". Otologia Fukuoka. Cilt 25. ss. 1427-1439. 
  43. ^ I. K. Arenberg, L. F. Countryman, L. H. Bernstein ve G. E. Shambaugh Jr, 'Van Gogh had Ménière's disease and not epilepsy' 29 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Journal of the American Medical Association, Cilt. 264 Sayı. 4, 25 Temmuz 1990
  44. ^ a b Arnold 1992, s. 185.
  45. ^ Gonzalez Luque FJ. "The materials of painting in the cause of the psychopathology of Vincent van Gogh." Doktora Tezi. Salamanca Üniversitesi, Eylül 1991. Gonzalez Luque FJ., Montejo AL. "Vincent van Gogh poseído por el color y la luz". Salamanca, Juste, Talleres Gráficos Nuevo Siglo; 1997.
  46. ^ Medical certificates of Van Gogh: Tralbaut ME, editor. "Van Gogh". Barcelona: Blume, 1973. s. 280-81
  47. ^ Montes Santiago, J (2006). "Goya, Fortuny, Van Gogh, Portinari: lead poisoning in painters across three centuries". Rev Clin Esp. 206 (1). ss. 30-2. 
  48. ^ "Caravaggio". 28 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2017. 
  49. ^ Weissman, E (2008). "Vincent van Gogh (1853-90) the plumbic artist". J Med Biogr. 16 (2). ss. 109-17. doi:10.1258/jmb.2007.007023. 
  50. ^ Monico, L; Van der Snickt, G; Janssens, K; Dik, J; Cotte, M (2011). "Degradation Process of Lead Chromate in Paintings by Vincent van Gogh Studied by Means of Synchrotron X-ray Spectromicroscopy and Related Methods". Anal. Chem. 83 (4). ss. 1214-122. doi:10.1021/ac102424h. PMID 21314201. 
  51. ^ Loftus, L.S.; Arnold, W.N. (1991). "Vincent van Gogh's illness: acute intermittent porphyria". British Medical Journal. Cilt 303. ss. 1589-1591. doi:10.1136/bmj.303.6817.1589. PMC 1676250 $2. PMID 1773180. 
  52. ^ Arnold 1992, s. 139-164.
  53. ^ Erickson, Kathleen Powers. At Eternity's Gate: The Spiritual Vision of Vincent van Gogh, 1998, ISBN 0-8028-4978-4, ss. 120 - 123
  54. ^ Gonzalez Luque FJ, Montejo AL. "Vincent van Gogh and the toxic colors of Saturn"."The Vincent van Gogh Gallery". 17 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Visitor Submissions, Eylül 2004: s. 13.
  55. ^ Wetterberg, L (1966). "Acute porphyria and lead poisoning". Lancet. 1 (7435). s. 498. doi:10.1016/s0140-6736(66)91512-1. 
  56. ^ Leprohon P, editor. "Van Gogh". Biography. Barcelona: Salvat, 1991: p. 247.
  57. ^ Doiteau V. París. Esculape 1940:30,76.
  58. ^ Vallejo-Nágera JA. "El crepúsculo de Van Gogh". Estudios psiquiátricos. En: "Locos egregios". Barcelona, Planeta, 1989; 178-198.
  59. ^ Lechevalier B. Sífilis del Sistema Nervioso. En: Lhermitte F., Marno H., eds. Los Sistemas Nervioso y Muscular. Barcelona, Espaxs, 1974; 365-372.
  60. ^ Wilkie K. "Van Gogh viaje a la luz enloquecida". Madrid, Calpe, 1990; pp. 196-200.
  61. ^ Park, MP; Park, RH (2004). "The fine art of patient-doctor relationships". BMJ. Cilt 329. ss. 1475-80. doi:10.1136/bmj.329.7480.1475. PMC 535989 $2. PMID 15604190. 
  62. ^ Loftus, LS; Arnold, WN (1991). "Vincent van Gogh's illness: acute intermittent porphyria?". BMJ. Cilt 303. ss. 1589-91. doi:10.1136/bmj.303.6817.1589. PMC 1676250 $2. PMID 1773180. 
  63. ^ Jamison, KR; Wyatt, RJ (1992). "Vincent van Gogh's illness". BMJ. Cilt 304. s. 577. doi:10.1136/bmj.304.6826.577-c. 
  64. ^ Hulsker 1990, s. 402-4.
  65. ^ Lachenmeier, DW (2008). "Thujone-attributable are only an urban legend-toxicology incovers alcohol as real cause of absinthism". Med Moatsschr Pharm. 31 (3). ss. 101-6. 
  66. ^ Lee, TC (1981). "Van Gogh's vision digitalis intoxication?". Journal of the American Medical Association. Cilt 245. ss. 728-9. doi:10.1001/jama.245.7.727. 
  67. ^ Arnold, WN; Loftus, LS (1991). "Xanthopsia and van Gogh's yellow palette". Eye (Lond). 5 (5). ss. 503-10. doi:10.1038/eye.1991.93. 

Genel

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Arnold, Wilfred N. (1992). Vincent van Gogh: Chemicals, Crises, and Creativity. Boston: Birkhãuser. ISBN 0-8176-3616-1. 
  • Hayden, Deborah Pox: Genius, Madness, and the Mysteries of Syphilis, Basic Books, 2003, ISBN 0-465-02882-9
  • Hulsker, Jan (1980). The Complete Van Gogh. Oxford: Phaidon. ISBN 0-7148-2028-8. 
  • Hulsker, Jan (1990). Vincent and Theo van Gogh; A dual biography. Ann Arbor: Fuller Publications. 
  • Gunderson, John G. (2008). Borderline Personality Disorder, Second Edition: A Clinical Guide. American Psychiatric Publishing, Inc. 
  • Naifeh, Steven; Smith, Gregory White (2011). Van Gogh: The Life. Profile Books. 
  • Tralbaut, Marc Edo (1981) [1969]. Vincent van Gogh, le mal aimé (Fransızca). Alpine Fine Arts. ISBN 0-933516-31-2. 
  • Van Meekeren, Erwin. Starry Starry Night: Life and Psychiatric History of Vincent van Gogh. Benecke N.I., Amsterdam, 2013.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Vincent_van_Gogh%27un_sağlığı&oldid=33249874" sayfasından alınmıştır