Tubalar
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
Kuzey Altay lehçesi | |
| Din | |
Tubalar (kendi tanımlamaları: Tuba, çoğul: Tubalar; Rusça: тубалары; Tubaları), Rusya'da Altay Cumhuriyetinde Altay Türkleri arasında bir Türk boyudur. Rusya'da 2002 yılında yapılan nüfus sayımına göre sayıları 2000'e yakın Tuba Türkleri yaşarlar. Tubaların en fazla yoğun nüfusu Artıbash, Iogach, Novotroitsk (Orenburg Oblastı), Tuloi, Tondoshka, Kebezen, Ust-Pyzha, Biyka, Yailu, Chuyka, Torochak, Paspaul, Salganda, Karakoksha, Tunzha, Krasnoselskoye, Uskuch, Uimen ve Karasuk (Novosibirsk Oblastı) gibi kasaba ve köylerdir.
Tuba ulusu, Eski Rus kaynaklarında bek (Hakas Türkçesinde pig) diye söylenen bir bey tarafından yönetilmekte idi. Kırgız konfederasyon birliğine bağlı olan 4 beylikten biri idi. Sayan Dağları eteklerinde yaşayan Modar (Matorlar) da Tuba ulusundan gelen bir toplum idi. Etnik olarak Modarlar ve Tubalar, Kırgızlar içinde bir kökten gelen kişiler ve aynı boylardı. Tuba ulusu aymak olarak birleşik bir teşkilata sahiptiler. Rusçada bu aymakların adları şöyledir: Baykotovskiy, Kolskiy, Uşterskiy, Koybalskiy veya Kamenno-Motorskiy, Yarinskiy, Bohtinskiy, Alıtskiy, Bugusskiy, Haytonskiy, Kornatskiy, Alahamskiy ve diğerleri.
Tubaların kollarından, Kıştımlar (Kiştımlar, Hakasça: kistim),[1] Doğu ve Batı Sayanlar bölgesini alırlar.
Araştırmacılardan Nikolay Kozmin ve Leonid Potapov, Kiştımların Tubalar ile bağı olabileceği gibi Sayan taygalarında yaşayan Tofalarda olabileceği üzerine durur. Kuzey Altay'da yaşayan Tubaların da olabileceği üzerine durulur. Bu terim Tuba halkının hepsini de kapsayabilir.
1692 yılı Şubat ayında Kan akarsu kıyısındaki Kan (Rusça: Kansk) şehrinde albay Vasiliy Mnogogreşnıy ve Tita Salomatova yönetimlerindeki Rus ordusu yörede yaşayan bütün Kırgız kökünden gelen Türkleri Kan akarsuyu dolayında soykırım yaptılar. Günümüz Krasnoyarsk adı da yörede öldürülen masum Türk soylu insanların anısına Kızıl-Yar (Rusça: Krasno-Yar) olarak bilinir. Savaş günlerce sürdü. Şehirde yaşayan bütün Kırgız beyleri ve Tuba halkı canını kurtarmak için yüksek yerlere, ormanlık alanlara gittiler. 500 Tuba erkeğinin öldüğünü, 600 kadın ve çocuğun da tutsak edildiğini kaynaklar belirtir. Yörede yaşayan Tubalara karşı Ruslar büyük bir soykırıma girişip yöreye Slav kökenlileri yerleştirmeye başlarlar. Krasnoyarsk Oblastı ve dolaydaki bölgelerde çok sayıda Türk soyundan gelen topluluklar tamamen yok edilmiştir. Bundan sonra Tuba Beyliği kalmamıştır.
Toplum yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Tuba ulusu oluşturan aymaklar :
- Alaham
- Alıt,
- Baykotovlar,
- Bohtinler,
- Buguslar,
- Koyballar ya da Kamenno-Motor,
- Kol,
- Kornat,
- Üşter,
- Hayton,
- Yarin.
Faydalı edebiyat
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bahruşin S. V. Eniseyskie kirgizı v XVII v. // Nauçnıe trudı III. İzbrannıe rabotı po istorii Sibiri XVI—XVII vv. Ç. 2. İstoriya narodov Sibiri v XVI—XVII vv. M.: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1955.
- Kozmin N. N. Hakası: ist.-etnogr. i hozyaystv. oçerk Minusinskogo kraya. — İrkutsk: İzd. İrkut.sektsii nauç. rabotnikov Rabprosa, 1925. — H, 185 s. — (Kraevedçeskaya ser. № 4 / pod red. M. А. Azadovskogo; vıp. V).
Nüfus ve Yerleşim
[değiştir | kaynağı değiştir]
2002 yılı Rusya Federasyonu nüfus sayım istatistiklerine göre federasyon içinde Tubaların nüfusu 1565 kişi olarak kaydedilmiştir. Bunun çoğunluğu Altay Türkleri Cumhuriyetinde olup — 1 533 kişi — bilhassa Çoya bölgesinde. 2010 nüfus sayımında ise 1 965 kişi olarak kayda geçmiştir. Türklerin yaşadığı Altay Cumhuriyeti'ndeki Tuba Türklerinin nüfusu 1 891 kişidir.
2002 yılında Tuba Türklerinin yerlere göre nüfus yerleşimi:[2]
Iogaç köyü 220
Kebezen köyü 198
Tuloy köyü 135
Gorno-Altaysk şehri 117
Eski Kebezen köyü 111
Artıbaş köyü 108
Tubalarca Sibir sedir denilen (dağ selvisi) ağacı mukaddes addedilir, Orman'da yani tayga'da bir güç, güzellik ve yiğitlik simgesidir. Sibir sedir tatili kutlaması vardır.
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Tubalar Altay ülkesindeki Türkçe''nin[3] kuzey Altay Tuba lehçesini konuşurlar.[4]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Başkortça'da "Кеш", Sahaca'da "Киис", Çuvaşça'da "Кăш" sözleri samuru ifade eder. Samur ile bağlantılı bir ad olabilir.
- ^ http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert 12 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Tubalars & Chelkans - Russia (İngilizce)
- Rus etnografik müzesi sözlüğü29 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
- kvark4.narod.ru/24.doc Tuba Türklerinin dili kültürü (Rusça)
- Tuba Türkleri sanal kontakt grubu[ölü/kırık bağlantı] (Rusça)
- Tubalar ile ilgili görsel3 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
Literatür
[değiştir | kaynağı değiştir]- Тубалары // Сибирь. Атлас Азиатской России. — М.: Топ-книга, Феория, Дизайн. Информация. Картография, 2007. — 664 с. — ISBN 5-287-00413-3
- Тубалары // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 с. — ISBN 978-5-287-00718-8