Trabzon hükümdarları listesi
bu, 1204'te Trabzon İmparatorluğu'nun kuruluşundan 1461'de Osmanlı İmparatorluğu tarafından Trabzon'un Fethi'ne kadar uzanan Trabzon hükümdarları listesi'dir. Trabzon imparatorları Trabzon'u (Yunanca: Trapezus) yönetmişlerdir. Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Latinlerin 1204 yılında Konstantinopolis'e gelip şehri talan etmesi ve şehirde Katolik Hıristiyanlar idaresinde bir Latin İmparatorluğu'nun kurulmasının ardından Bizans İmparatorluğu'nun devamı olduğunu iddia eden üç Bizans Yunan devletinden biridir. Bu üç devletten, İznik İmparatorluğu 1261 yılında Konstantinopolis'i geri alıp Bizans İmparatorluğu'nu Paleologos Hanedanı altında yeniden kurmayı başarmıştır. Trabzon İmparatorluğu, Konstantinopolis'te yeniden kurulan imparatorluktan daha uzun yaşayacak ve imparatorluk unvanını sona erene kadar biraz değişmiş olsa da kullanmaya devam etmiştir.
395 yılında Roma İmparatorluğu'nun bölünmesinin ardından, Bizans İmparatorluğu, Roma İmparatorluğu'nun doğu yarısının doğrudan meşru devamıdır. Böylelikle Bizans İmparatorları, kendilerini "Roma imparatoru olarak şekillendirmeye devam ettiler, "Bizans" terimi imparatorluğun sona ermesinden çok sonra 16. yüzyılda Batılı tarihyazımı tarafından uydurulmuştur. Dördüncü Haçlı Seferi sırasında, Bizans hükümdarları tarafından kullanılan standart unvan "İsa Mesih'in [isim], Romalıların sadık imparatoru ve otokratı" (Yunanca: Grekçe: [İsim] ἐν Χριστῷ τῷ Θεῷ, πιστός βασιλεὺς καὶ αὐτοκράτωρ Ῥωμαῖων) idi. 1204 yılında Latin İmparatorluğu'nun kurulmasının ardından bu unvan İznik ve Trabzon imparatorları ve 1224'te kurulan kısa ömürlü Selanik İmparatorluğu tarafından kullanılmış ve bu devletler Roma imparatorluk unvanı için rakip olmuşlardır.[1]
1261 yılında Konstantinopolis'in İznik İmparatoru VIII. Mihail tarafından ele geçirilmesinden sonra, Trabzon imparatoru II. İoannis'e elçiler gönderip imparatorluk amblemlerini ve unvanlarını kullanmayı bırakmasını talep ederken, üçüncü kızı Eudokia Paleologina ile evlilik yanında Despot unvanı önermiştir. İoannis 1282 yılında Konstantinopolis'te Eudokia ile evlenmiştir. O tarihten sonra "Romalıların..." yerine "Bütün Doğunun, İberyalıların ve Perateianın Hükümdarı ve İmparatoru" (Grekçe: ἐν Χριστῷ τῷ Θεῷ, πιστός βασιλεὺς καὶ αὐτοκράτωρ πάσης Ἀνατολῆς, Ἰβήρων καὶ Περατείας) unvanını kullanmaya başlamıştır. Bu unvan ilk defa hukuki bir metinde III. Aleksios'un bir imparatorluk emrindeki imzasında görülür.[1] "Bütün Doğunun" ve "İberyalıların" ifadeleri o tarihte zaten kaybedilmiş İberya bölgesini içeren abartı ifadelerdir. (İberya'dan kasıt İberya Krallığı ya da Kartli'dir, İber Yarımadası anlaşılmamalıdır). y. 1334 yılında unvandan çıkarılan "İberya" ifadesinden farklı olarak, imparatorluğun en sonuna kadar korunan "Perateia", Kırım'da bulunan imparatorluk mülklerini belirtir.[1]
Trabzon hükümdarları 1081-1185 yılları arasında Bizans İmparatorluğu'nu yönetmiş Komninos Hanedanı'na olan bağlarını vurgulamak için ayrıca Megas Komninos ("Büyük Komninos") unvanını da kullanmışlardır.[2]
İmparatorların listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Resim | İsim | Hüküm süresi | Notlar |
|---|---|---|---|
 |
I. Aleksios Megas Komninos (Ἀλέξιος Α΄ Μέγας Κομνηνός) |
Mart/Nisan 1204 - 1 Şubat 1222
(17 yıl ve 10/11 ay) |
1204 yılında Konstantinopolis'in Dördüncü Haçlı Seferi'ne düşüşünden hemen önce Trabzon İmparatorluğu'nu kurmuştur. Aleksios ve kardeşi David 1185 yılında hüküm sürmüş olan Bizans İmparatoru I. Andronikos'un son erkek torunlarıydılar ve böylece hem Latin İmparatorluğu hem de İznik İmparatorluğu'na karşı meşru Roma hükûmetini temsil ettiklerini iddia ettiler. |
 |
David Komninos
(Δαβίδ Κομνηνός) |
1204 - 1214
(10 yıl) (Aleksios ile birlikte) |
Aleksios'un erkek kardeşi ve ayrıca ortak Trabzon imparatoru David, Gürcüler ve yerel tüccarların yardımı ile Kastamonu da dahil olmak üzere Pontus ve Paflagonya bölgelerinin efendisi ilan edildi. |
 |
I. Andronikos Gidos (Ἀνδρόνικος Α΄ Γίδος) |
1222 - 1235
(13 yıl) |
İmparatorluğun kurucusu I. Aleksios ile kan bağı olmayan tek imparatordur. I. Aleksios'un kızı ile yaptığı evlilik dolayısıyla imparator oldu. Trabzon, saltanatı sırasında Selçuklu Hanedanının kentin kuşatmasına başarılı bir şekilde direndi ve daha sonra Selçuklulara karşı yapılan başarısız savaşta, Harezm Şahını destekledi. |
 |
I. İoannis Aksuh (Ἰωάννης Α΄ Ἀξούχος) |
1235 - 1237/1238
(2 veya 3 yıl) |
I. Aleksios'un en büyük oğludur. I. İoannis'in hükümdarlığı hakkında çok az kayıt vardır. Bizans soyluları arasında çok moda olan at ile oynanan polo benzeri "tzykanion" isimli oyunda geçirdiği kaza sonucu 1238 yılında ölmüştür.[3] |
 |
I. Manuil Megas Komninos "En hayırlı" (Μανουήλ Α΄ Μέγας Κομνηνός) |
1237/1238 - Mart 1263
(25 veya 26 yıl) |
"En hayırlı" ve "Büyük kaptan" olarak bilinir. Moğol İmparatorluğu'na karşı ortak savunma seferine önderlik etmiş, Anadolu Selçuklu Devleti ve İznik İmparatorluğu kuvvetlerine yardım etmiştir. Kişisel olarak Büyük Han Güyük'ü ziyaret etmiştir, ismen Moğol vasalı olmuştur. Hükümdarlığındaki diğer olaylar ise 1253 yılında Trabzon'da baş gösteren yangın felaketi ile 1254 yılında Selçukluların Sinope'yi geri almalarıdır. Döneminde Latin İmparatorluğu sona ermiş, Konstantinopolis, İznik İmparatoru VIII. Mihail tarafından ele geçirilmiştir, ancak Trabzon hükümdarları kendilerini "Roma İmparatoru" olarak adlandırmaya 20 yıl daha devam etmişlerdir. |
| II. Andronikos Megas Komninos (Ἀνδρόνικος Β΄ Μέγας Κομνηνός) |
Mart 1263 – 1266
(3 yıl) |
I. Manuil'in oğludur. II. Andronikos'un hükümdarlığı, Sinope'nin Anadolu Selçuklu Devleti'ne kalıcı kaybını görmüştür, bu Selçuklulara çıkış için Karadeniz'de en iyi liman olmuş, Karadeniz'in kontrolü için Trabzon ile rekabette güçlü Türk donanması inşasına imkân vermiştir. | |
 |
Georgios Megas Komninos "Serseri" (Γεώργιος Μέγας Κομνηνός) |
1266 - Haziran 1280
(14 yıl) |
I. Manuil'in oğlu ve II. Andronikos'un baba bir kardeşidir. Kardeşi II. İoannis tarafından ihanete uğramış ve tahttan indirilmiştir, ancak 1284 yılında tahtı geri almak için başarısız teşebbüsü için geri dönmüştür. |
 |
II. İoannis Megas Komninos (Ἰωάννης Β΄ Μέγας Κομνηνός) |
Haziran 1280 - 16 Ağustos 1297
(17 yıl 2 ay) |
I. Manuil'in oğlu, II. Andronikos'un baba bir kardeşi ve Georgios'un kardeşidir. II. İoannis, Paleologos Hanedanı altında yeniden dirilen Bizans İmparatorluğu'na yaranmak için, "Roma Hükümdarı ve İmparatoru" unvanını terk ederek "Bütün Doğunun, İberyanın ve Deniz aşırı vilayetlerin Hükümdarı ve İmparatoru" unvanını kullanmaya başlamıştır. II. İoannis'in hükümdarlığı, ayrıca Batı Avrupa'daki güçlerin artan ilgisi ile karşılaştı, Papa IV. Nicolaus, II. İoannis'e Katolik olması ve kutsal toprakların yeniden ele geçirilmesi için hazırlanan haçlı seferine ve Moğollara yollanacak elçi kafilesine katılması için iki mektup yazmıştır. II. İoannis, kısa bir süre kızkardeşi Theodora 1284-1285 tarafından tahttan indirilmiş, tahtı geri alana kadar kısa bir süre sonra Tripolis'te mülteci olarak kalmıştır. |
 |
Theodora Megali Komnini (Θεοδώρα Μεγάλη Κομνηνή) |
Sonbahar 1284 - 1285
(bir yıldan az) |
I. Manuil'in kızı, II. İoannis'in kızkardeşidir. İmereti kralı VI. Davit Narin'in yardımıyla ağabeyinden tacı gasp etmiştir. İoannis'in geri dönüşüyle kısa hükümdarlığı sonlanmıştır. Theodora adına para basan tek Trabzon imparatoriçesidir.[4] |
 |
II. Aleksios Megas Komninos (Ἀλέξιος Β΄ Μέγας Κομνηνός) |
16 Ağustos 1297 - 3 Mayıs 1330
(32 yıl, 8 ay ve 17 gün) |
II. İoannis ile Eudokia Palaiologina'nın oğludur. II. Aleksios döneminde Trabzon İmparatorluğu, refahının doruk noktasına ulaşırken Selçuklu Hanedanı tarafından işgalleri geri çevirmiş, Cenova ve Venedik İtalyan denizci cumhuriyetlerinin hak tecavüzleri ile uğraşmıştır. Aleksios, aynı zamanda, sarayında Bizanslı astronomlara ve bilim adamlarına hizmet etmiş ve sanat ve bilimi de geliştirmiştir.[5] |
 |
III. Andronikos Megas Komninos (Ἀνδρόνικος Γ΄ Μέγας Κομνηνός) |
3 Mayıs 1330 - 8 Ocak 1332
(1 yıl, 8 ay ve 5 gün) |
II. Aleksios'un oğludur. 15 ay hüküm sürmüş, sonunda babası gibi vebadan ölmüştür. Andronikos genç kardeşleri Mihail ile Georgios'u öldürtmüştür. Diğer kardeşi Basileios ise Konstantinopolis'e kaçmıştır. |
.png) |
II. Manuil Megas Komninos (Μανουήλ Β΄ Μέγας Κομνηνός) |
8 Ocak - 23 Eylül 1332
(8 ay 15 gün) |
III. Andronikos'un oğludur, III. Andronikos'un kardeşi Basileios'un Trabzon'a dönüp hükûmetin kontrolünün eline almasından önce 1332 yılında sekiz ay hüküm sürmüştür. Sekiz yaşındaki Manuil bir manastıra sürgün edilmiştir. Bir yıl sonra muhtemelen Basileios'un emri ile öldürülmüştür. |
 |
Basileios Megas Komninos (Βασίλειος Μέγας Κομνηνός) |
23 Eylül 1332 - 6 Nisan 1340
(7 yıl, 6 ay ve 14 gün) |
II. Aleksios'un oğlu ve III. Andronikos'un kardeşidir. Bizans imparatoru III. Andronikos'un gayrı meşru kızı İrini Paleologina ile evlenerek evlenerek bir evlilik ittifakı sağlamıştır. |
 |
İrini Paleologina (Εἰρήνη Παλαιολογίνα) |
6 Nisan 1340 - 17 Temmuz 1341
(1 yıl, 3 ay ve 11 gün) |
Basileios'un dul eşi. Muhtemelen tahtı ele geçirmek için Basileios'u zehirlemiştir. İktidardaki Megas Komninos hanedanının bir üyesi olmadığı için, hükümdarlığı zayıftı. Kısa bir iç savaş sonrası Basileios'un kızkardeşi Anna tarafından tahttan indirildi. |
| Anna Anakutlu (Ἀννα Ἀναχουτλού) |
17 Temmuz 1341 -Ağustos/Eylül 1342
(1 yıl ve 1/2 ay) |
II. Aleksios'un kızı ve Basileios'un kızkardeşi. İrini Paleologina'yı tahttan indirmiş, fakat bir yıllık hükümdarlığı, II. İoannis'in yaşayan oğlu Mihail'in oğlu III. İoannis lehine bir halk ayaklanması ile son bulmuştur. Tahttan indirildikten kısa bir süre sonra boğularak öldürülmüştür. | |
 |
III. İoannis Megas Komninos (Ἰωάννης Γ΄ Μέγας Κομνηνός) |
4 Eylül 1342 - 3 Mayıs 1344
(1 yıl, 7 ay ve 29 gün) |
II. İoannis'in torunudur. Babası Mihail lehine 1344 yılında tahttan indirilmiş, St. Sabbas manastırına hapsedilmiştir. İoannis, daha sonra Konstantinopolis' gönderilmiş, fakat yaklaşık 1357 yılında kaçıp, tahtı tekrar ele geçirmeye teşebbüs etmiştir. 1362 civarı ölmüştür. |
 |
Mihail Megas Komninos (Μιχαήλ Μέγας Κομνηνός) |
3 Mayıs 1344 - 13 Aralık 1349
(5 yıl, 7 ay ve 10 gün) |
II. İoannis'in oğlu, III. İoannis'in babasıdır. Mihail'in hükümdarlığında, sınırları içerisinde kırıp geçiren Kara Ölüm imparatorluğu şiddetli bir şekilde zayıflatmış, gitgide kazançlı olan Karadeniz ticaretinde daha etkin olan Ceneviz ile ihtilaflar artmış ve Türkmenlerin işgalleri gerçekleşmiştir. Beş yıllık iktidarının ardından, Mihail tahttan indirilmiş, yeğeni İoannis, III. Aleksios ismiyle tac giymiştir. Mihail hapsedilmiş, sonra Bizans imparatoru VI. İoannis'in mahkûmu oldu. 1355 yılında serbest bırakıldı ve tacı tekrar ele geçirmeye teşebbüs etti fakat başarısız olup Konstantinopolis'e geri döndü ve orada öldü. |
 |
III. Aleksios Megas Komninos (Ἀλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός) |
13 Aralık 1349 - 20 Mart 1390
(40 yıl, 3 ay ve 7 gün) |
Mihail'in yeğeni ve Basileios'un oğludur. III. Aleksios, hükümdarlığı sırasında oluşan çok sayıda dini bağış ve edebi eserler nedeniyle muhtemelen en iyi dokümante edilmiş Trabzon imparatorudur. Bizans İmparatorluğu ve Akkoyunlu Türkmenleri ile diplomatik ilişkiler geliştirildi. Aleksios ayrıca, rakip Venedik olan ticari ilişkileri düzelterek, Cenova'nın Karadeniz ticaretindeki hakim konumunu yerinden etme girişiminde bulundu. |
 |
III. Manuil Megas Komninos (Μανουήλ Γ΄ Μέγας Κομνηνός) |
20 Mart 1390 - 5 Mart 1417
(26 yıl, 11 ay ve 13 gün) |
III. Aleksios'un oğlu. Manuil'in hükümdarlığında, yükselen Osmanlı İmparatorluğu, artan bir tehditti. Osmanlıların 1402 yılında Ankara Muharebesi'nde Timurlulara yenilmeleri Trabzon İmparatorluğu'nun ömrünü birkaç on yıl uzattı. |
| IV. Aleksios Megas Komninos (Ἀλέξιος Δ΄ Μέγας Κομνηνός) |
5 Mart 1417 - 26 Nisan 1429
(11 yıl, 11 ay ve 23 gün) |
III. Manuil'in oğlu. 1395 yılı kadar eski babasından "Despot" unvanı almasına rağmen Aleksios, tüm iktidarı ele geçirmeye hevesliydi ve bazıları babasının ölümünü hızlandırdığına inanır. Hükümdarlığında, Ceneviz ile ihtilaflar fakat Venedik ile iyi ilişkiler yer almıştır. Oğlu İoannis'in tahtını gasp etmek için isyan etti ve Aleksios onunla görüşmek üzere Trabzon şehrini terk edince İoannis tarafından kazanılan soylular tarafından öldürüldü. | |
 |
IV. İoannis Megas Komninos (Ἰωάννης Δ΄ Μέγας Κομνηνός) |
26 Nisan 1429 – Nisan 1460 (31 yıl) Aleksandros Megas Komnenos (c. 1451–1459) ile |
IV. Aleksios'un oğlu. İoannis'in hükümdarlığında, İmparatorluğa komşu Türkmenler ile batıda Osmanlı İmparatorluğu'nun artan tehditleri önemli yer tuttu. II. Mehmed tahta geçtiğinde, İoannis'in ilk tepkisi olumluydu, genç Sultan'ın imparatorluğunun daha uzun yaşamasına neden olacağını umuyordu. 1453 yılında Konstantinopolis'in fethi ve Bizans İmparatorluğu'nun sona ermesi ile Roma imparatorluk geleneğinden son kalan Trabzon İmparatorluğu oldu ve İoannis, yaklaşmakta olan bir Osmanlı fethine karşı kendini koruma girişiminde bulunmak için diplomatik müzakerelere başladı. İoannis, kızı Theodora'yı Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan ile evlendirdi ve papalık mektuplarına cevap veren ilk Trabzon imparatoru olurken, bunun kiliseler arasında birlik sağlayıp Osmanlılara karşı dirence yardım edeceğini umuyordu. Kardeşi Aleksandros yaklaşık 1451-1459 tarihleri arasında kısa bir dönem ortak imparator oldu. |
 |
V. Aleksios Megas Komninos (Ἀλέξιος Σκαντάριος Μέγας Κομνηνός) |
Nisan 1460
(çok kısa) |
6 yaşındayken tahta çıktı, tahta çıktığı gibi amcası David tarafından tahttan indirildi. Amcası David'in II. Mehmed'e ihanetle suçlanmasının ardından ailesiyle beraber idam edildi. |
 |
David Megas Komninos (Δαβίδ Μέγας Κομνηνός) |
Nisan 1460 - 15 Ağustos 1461
(1 yıl 3 ay) |
IV. Aleksios'un oğlu ve IV. İoannis'in kardeşi. David, Trabzon'un Fethi'nden sonra ailesi, mahiyeti ve servetine dokunulmadan ve Trakya'da iyi bir emeklilik sözüyle teslim oldu. Teslimi Roma imparatorluk geleneğinin sonunu işaret eder. David, II. Mehmed ihanetle suçlayıp onu ve oğullarının idam ettirene kadar Hadrianapolis'te 2 yıl yaşadı. |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Trabzon İmparatorluğu
- Bizans imparatorları listesi
- Roma imparatorları listesi
- Roma ve Bizans imparatoriçeleri listesi
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "Establishment of the Empire of Trebizond by the Grand Komnenoi, 1204". Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor. Foundation of the Hellenic World. 22 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2018.
- ^ R. Macrides, "What's in the name 'Megas Komninos'?" Archeion Pontou 35 (1979), pp. 238-245
- ^ George Finlay (The History of Greece and the Empire of Trebizond, (1204-1461), (Edinburgh: William Blackwood, 1851), p. 338 n. 1) discusses the possible locations of the hippodrome of Trebizond where John died.
- ^ Warwick Wroth, Catalogue of the Coins of the Vandals, Ostrogoths and Lombards and of the Empires of Thessalonica, Nicaea and Trebizond in the British Museum (London: Trustees of the British Museum, 1911), pp. lxxx, 277 has only an example of the asper; Otto Retowski, Die Muenzen der Komnen von Trapezunt, 1910 (Braunschweig: Klinkhardt & Biermann, 1974), pp. 132-134 shows two examples of both asper and nomisma.
- ^ Zehiroğlu, A.M. "Astronomy in the Trebizond Empire" 22 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (2016), pp. 2-5
