TCG Peyk
 İstanbul Boğazı'ndayken Peyk-i Şevket (y. 1910'lar-1920'ler) | |
| Tarihçe | |
|---|---|
 Osmanlı İmparatorluğu
| |
| Sipariş | 18 Ocak 1903 |
| İnşa eden | Germaniawerft, Kiel |
| Kızağa konuluşu | Şubat 1906 |
| Denize indirilişi | 15 Kasım 1906 |
| Satın alınışı | 13 Kasım 1907 |
| Görevlendirme | Kasım 1907 |
| Liste dışı | 1944 |
| Akıbet | Hurda olarak söküldü, 1953–54 |
| Genel karakteristik | |
| Sınıf ve tipi | Peyk-i Şevket sınıfı |
| Deplasman | 775 emperyal ton (787 t) |
| Uzunluk | 80 m (260 ft) |
| Genişlik | 8,4 m (28 ft) |
| Su çekimi | 2,5 m (8 ft 2 in) |
| İtme gücü | 2 x şaft, 2 x üçlü genleşme buhar motoru |
| Hız | 21 kn (39 km/sa; 24 mph) |
| Menzil | 3.240 nmi (6.000 km; 3.730 mi) |
| Kişi kapasitesi | 105 |
| Silah donanımı |
1907:[1]
1938:[1]
|
TCG Peyk ya da Osmanlı donanmasındaki adıyla Peyk-i Şevket, Osmanlı donanması ve sonrasında Türk Deniz Kuvvetleri'nde hizmet gören Peyk-i Şevket sınıfının öncü gemi olan torpido kruvazörüdür. 1906-1907 yıllarında Kiel, Almanya'daki Germaniawerft tersanesinde inşa edilmiş ve Kasım 1907'de Osmanlı donanması hizmetine girmişti. Geminin ana silahı üç 450 mm torpido tüpü ve bir çift 105 mm toptan oluşuyordu ve gemi 21 knot (39 km/sa; 24 mph) hıza ulaşabiliyordu.
Gemi, 1911-12 Trablusgarp Savaşı'nın başlangıcında İngiliz kontrolündeki Süveyş'te enterne edildi ve sonuç olarak savaşta yer almadı. 1913'teki Birinci Balkan Savaşı sırasında Osmanlı başkenti İstanbul'u tehdit eden Bulgar birliklerini bombaladı. I. Dünya Savaşı'nda 29 Ekim 1914'te Wilhelm Souchon komutası altında yapılan Karadeniz Baskını'nda yer aldı. Peyk-i Şevket, I. Dünya Savaşı'nda Çanakkale Caphesi'nde Birleşik Krallık denizaltısı HMS E11 tarafından 6 Ağustos 1915 tarihinde Silivri açıklarında torpidolanarak ağır hasar gördü. Kruvazör, Selimpaşa-Celaliye arasında, Güvercinlik'te baştankara olmayı başarmıştır. 1917 tarihinde onarım gördükten sonra tekrar hizmete girerek Deniz Harp Okulu öğrencilerinin eğitimi için okul gemisi olarak kullanıldı. Onarımı 1917'ye kadar sürdü, savaşın son yılında Karadeniz'de asker gemilerine Kafkasya'ya kadar eşlik etti. Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılmasının ardından 1924'te Peyk'adını alan gemi, 1936-1938 yılları arasında Gölcük Tersanesi'nde onarım gördü ve onarımdan dolayı geminin tonajı arttı. 1944'te İhtiyat Filo'ya alınana kadar Türk Deniz Kuvvetleri'nde hizmet vermeye devam etti. 1948 yılında hizmet dışına çıkarıldı ve 1953-54'te hurdaya ayrıldı.
Tasarım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Genel özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Peyk-i Şevket sınıfı, Osmanlı donanması tarafından torpido kruvazörü olarak sınıflandırılmış;[2] ancak bazı kaynaklarda torpido gambot olarak da anılmıştı.[3] Peyk-i Şevket, 80,1 m uzunluğunda, 8,4 m genişliğinde ve 4,6 m su çekimindeydi. Deniz denemeleri esnasında deplasmanı 775 emperyal ton (787 t), 1938'de ise 850 emperyal ton (860 t) idi. Gemide biri ön kumanda kulesinin hemen arkasında, diğeri daha geride iki direk vardı. Baş kasarası ön bacanın altına dek uzanıyordu, kıç güverte ise ana direğin ardında ve daha aşağısındaydı. Çelik gövdeli bir gemiydi ve zırh koruması taşımıyordu. Mürettebatı 125 subay ve denizciden oluşuyordu, 1915'te 145'e yükseltildi.[3][4]
Gemi, gücünü her biri bir vida pervaneyi çeviren bir çift Germania dikey üçlü genleşme buhar motorundan alıyordu. Germaniawerft tarafından üretilen kömürle çalışan dört Schulz su borulu kazanı iki bacaya bağlıydı. Motorlar 5.100 nominal beygirgücü (3.800 kW) üretebiliyordu ve tasarlanan azami hız 21 knot (39 km/sa; 24 mph) idi, gemi denemelerde 22 knot (41 km/sa; 25 mph) hıza ulaştı. 1915'e gelindiğinde, yetersiz bakım ve yoğun kullanım hızını 18 knot (33 km/sa; 21 mph) seviyesine düşürmüştü. Peyk-i Şevket 244 metrik ton (240 emperyal ton; 269 küçük ton) kömür kapasitesine sahipti ve 3.240 deniz mili (6.000 km; 3.730 mi) seyir menzili vardı.[3][4]
Peyk-i Şevket tonajına göre ciddi bir silah teçhizatına sahipti. Geminin ana silahı üç 450 mm torpido tüpüydü. Biri pruvada su üstüne, diğer ikisi geminin ortasında güverteye monteli döner kundaklara monte edilmişti. Bir çift seri ateşli 105 mm 40 kalibre top baş kasara ve kıç güvertede silah kalkanlarıyla korunan tekli kundaklarda bulunuyordu. Bu silahlara ek olarak altı adet 57 mm 40 kalibre top, iki adet 37 mm top ve iki makinalı tüfek taşıyordu.[3][1]
Modernizasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Gemi 1936-1938 arasında Gölcük Tersanesi'nde yeniden inşa edildi. Hem baş hem de kıç yeniden inşa edildi, yeni bir eğimli pruva tasarımına geçildi. Üst yapısı da yeniden inşa edildi. Eski toplar bir çift 88 mm 45 kalibre top ve dört 37 mm 40 kalibre top ile değiştirildi.[3][1]
Hizmet geçmişi
[değiştir | kaynağı değiştir]
18 Ocak 1903'te, Almanya'nın Kiel kentindeki Germaniawerft tersanesinden sipariş edildi. Sipariş, tersane ile yapılan ve eski zırhlı korvet Asar-ı Tevfik'in modernizasyonunu da kapsayan bir anlaşmanın parçasıydı.[5] İki kruvazör, Osmanlı filosunun aktif bir rol oynayamadığı 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı'nın ardından 1890'ların sonlarında başlayan bir donanma inşa programının parçasıydı.[6] İnşasına Şubat 1906'da başlanan gemi, o yılın 15 Kasım'ında denize indirildi ve 1907'de inşası tamamlandı. Deniz denemelerini tamamladıktan sonra Osmanlı Donanması'na transfer edildi. 13 Kasım'da İstanbul'a ulaştı ve Osmanlı Donanması'nda resmen görevlendirildi.[1] Rauf Orbay, 1908'de geminin komutasını aldı ve 1911'e kadar görevde kaldı.[7] 1909'da, o ve kardeş gemisi Berk-i Satvet, Osmanlı Donanması'nın yirmi yıldan beri yaptığı ilk filo manevrasında yer aldı.[8] Eylül 1911'de Trablusgarp Savaşı'nın patlak verdiği sırada Peyk-i Şevket Kızıldeniz'deydi; 2 Ekim'de el-Hudeyde açıklarında İtalyan torpido kruvazörü Aretusa ve gambot Volturno ile karşılaştı. İki İtalyan gemisi Peyk-i Şevket'i limana sığınmaya zorladı, rıhtım tesislerini bombaladı ve ardından geri çekildi.[9] Peyk-i Şevket, daha sonra Birleşik Krallık kontrolündeki Süveyş'te savaş süresince enterne edildi.[7] Gemi, Birinci Balkan Savaşı sırasında 1913 yılının Mart ayında, İkinci Çatalca Muharebesi esnasında Bulgar ordusu saldırılarına maruz kalan Çatalca garnizonuna destek vermek için Karadeniz'e gönderildi. Peyk-i Şevket'in de aralarında bulunduğu Osmanlı donanmasının bombardımanından sonra Bulgarlar 30 Mart'ta geri çekildi.[10]
I. Dünya Savaşı'nda birçok görevde bulundu. 29 Ekim 1914 tarihinde Wilhelm Souchon komutası altında başlatılan Karadeniz Baskını'nda yer aldı. Muharebe kruvazörü Yavuz Sultan Selim, kruvazör Midilli ve Hamidiye, torpido kruvazörü Berk-i Satvet, muhripler Gayret-i Vataniye ve Muavenet-i Milliye, Taşoz, Samsun gibi gemiler ile birlikte Rus limanlarına saldıran güçte yer alan Peyk-i Şevket Varna-Sivastopol bağlantısını kesme görevini makinelerindeki bir arıza nedeniyle yerine getiremedi.[11] 3 Ağustos 1914'te Peyk-i Şevket, kapsamlı bir bakıma alınmak üzere İstanbul'a gitti. Tam bu sırada Avrupa'da I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesi ve bölgede artan gerginlikler nedeniyle gemi sadece boyanarak cephane, yakıt ve malzemeyle yüklendi.[12] 20 Kasım'da Peyk-i Şevket ve Yavuz Sultan Selim, İstanbul Boğazı açıklarında devriye gezdi. Aralık ayında, Yavuz Sultan Selim, hafif kruvazör Midilli ve Berk-i Satvet ile birlikte dört asker taşıma gemisinden oluşan konvoya Rize'ye dek eşlik etti.[13] 22 Haziran 1915 15.00'te Birleşik Krallık denizaltısı HMS E12, Marmara Denizi'nde Çanakkale'deki Osmanlı garnizonuna cephane taşıyan Peyk-i Şevket'e saldırmayı hedefledi ancak Osmanlı savaş gemileri rota değiştirince acilen dalmak zorunda kaldı. 6 Ağustos'ta HMS E11 gemiyi torpidolayarak ciddi hasar verdi.[14] Kruvazör, Selimpaşa-Celaliye arasında, Güvercinlik'te baştankara olmayı başardı.[15] Gemi 1917'de hizmete döndü[1] ve Temmuz 1918'den itibaren İstanbul ile Kafkasya arasındaki birliklerin eskortu olarak kullanıldı.[16] Savaşın son haftalarında, 30 Ekim 1918'de görevden alındı ve İstanbul'da kızağa çekildi.[1] 30 Kasım'da Osmanlı İmparatorluğu Üçlü İtilaf ile Mondros Mütarekesi'ni imzaladı ve çatışmaları sona erdirdi.[17]
Osmanlı İmparatorluğu'nun yerini Türkiye Cumhuriyeti'nin aldığı Kurtuluş Savaşı'nın sona ermesinin ardından geminin adı 1923'te Peyk olarak değiştirildi.[3] O zamanlar gemi, Türk filosu için on yıldan fazla bir süredir devam eden savaşın ardından hâlen aktif hizmette olan birkaç büyük savaş gemisinden biriydi.[18] 1925'ten 1927'ye Gölcük Tersanesi'ndeki modernizasyonunun ardından, 1927 yılında yeniden hizmete alındı.[1] 1936-38'de yeniden inşa edildi ve gemide önemli iyileştirmeler yapıldı. Pruvası yeni bir tasarım ile değiştirildi ve üst yapısı yeniden inşa edildi. Gemi, donanma envanterinden çıkartıldığı 1944 yılına kadar hizmete devam etti.[3] Daha sonra İzmit'te kızağa çekildi ve nihayetinde, 1953-1954 yılları arasında Gölcük Tersanesi'nde parçalandı.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d e f g h i Langensiepen & Güleryüz, s. 149.
- ^ Fleets of the World - 1915, s. 140.
- ^ a b c d e f g Gardiner & Gray, s. 392.
- ^ a b Langensiepen & Güleryüz, ss. 148-149.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 12.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, ss. 9-11.
- ^ a b Langensiepen & Güleryüz, s. 25.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 14.
- ^ Stephenson, s. 62.
- ^ Erickson, ss. 288-289.
- ^ Büyüktuğrul, s. 60.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 28.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 46.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, ss. 38-39.
- ^ Çanakkale Deniz Savaşları 1915 - Çanakkale Boğaz Komutanlığı - Deniz Basımevi, Şubat 2008 - Sh.:25
- ^ Langensiepen & Güleryüz, ss. 54, 89.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 54.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 59.
- Genel
- Beehler, William Henry (1913). The History of the Italian-Turkish War: September 29, 1911, to October 18, 1912. Annapolis: Naval Institute Press. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2020.
- Büyüktuğrul, Afif (1974). Osmanlı Deniz Harp Tarihi (PDF). 4. Genelkurmay Başkanlığı Deniz Kuvvetleri Komutanlığı. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Ekim 2020.
- Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780275978884.
- Fleets of the World: 1915. Philadelphia: J. B. Lippincott Company. 1915. OCLC 8418713.
- Gardiner, Robert; Gray, Randal, (Ed.) (1985). Conway's All the World's Fighting Ships: 1906–1921. Annapolis, MD: Naval Institute Press. ISBN 0-85177-245-5.
- Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Londra: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-610-1.
- Stephenson, Charles (2014). A Box of Sand: The Italo-Ottoman War 1911-1912. Ticehurst: Tattered Flag Press. ISBN 9780957689220.
- Turkey in the First World War13 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.