Stephen Hales
Stephen Hales (17 Eylül 1677 - 4 Ocak 1761), Royal Society üyesi İngiliz fizyolojist, kimyacı ve mucit.[1]
Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hales, eğitim hayatı boyunca hava ve suyun, hayvan ve bitki tedavisindeki etkileri üzerine çalışmalar yapmıştır. Hales, hava ve suyun bitki tarafından kök ve yapraklar vasıtasıyla açıkça emildiğini kanıtlamıştır. Aynı zamanda önceden solunmuş havayı teneffüs etmenin zararlarını da ortaya koyan Hales, bu yolla ilk kez vantilatör denen aletin de icadını gerçekleştirmiştir. Stephen Hales'in bu icadı, o dönemde hastane, hapishane ve gemi gibi dar alanlarda taze ve serin hava sıkıntısı çeken insanlar tarafından sıklıkla kullanılmıştır.[2]
Stephen Hales'in pnömatik kimyası hakkında da önemli çalışmaları bulunmaktadır.
Kömürden ya da öteki organik maddelerden yanıcı bir gaz elde edilebileceğini ilk fark eden kişi, İngiliz rahip Stephen Hales'tir. Rahip Hales, 1727 yılında yazdığı "Vegetable Staticks" adlı kitabında, her tarafı kapalı bir kapta ısıtılan kömürün, yanıcı bir gaz bırakacağını belirtti.[3]
John Clayton adlı bir başka İngiliz de, 1684'te aynı buluşu gerçekleştirmiş, fakat bunu ancak 1739'da duyurabilmişti.
Konuyla ilgili ilk başarılı uygulamalar ise, Fransız bilim insanı Philippe Lebon ile İskoçyalı teknisyen William Murdoch tarafından yapıldı. 1801'de Lebon, Paris'te bir evde kömürden elde edilen gazın, ısı ve ışık sağlama amacıyla kullanılabileceğini kanıtladı. Üstelik söz konusu gaz, borular aracılığıyla odadan odaya aktarılacağı için, her yerde kolayca kullanılabilecekti.
Ayrıca Aralık 1733′te İngiliz bilim insanı Stephen Hales bir kısrağın ayağındaki atardamarlardan birini keserek damarın içine bir kazdan aldığı soluk borusunu yerleştirdi ve oldukça esnek olan bu soluk borusunu dik duran cam boruya bağladı. Atardamardan soluk borusuna akan kan, buradan geçtiği cam boruda belli bir yüksekliğe kadar çıkıyor, ulaştığı düzeyde kalp atışlarıyla eş zamanlı olarak küçük iniş çıkışlar yapıyordu. Bu gözlem, kan basıncına yönelik çalışmaların başlangıcı sayılır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Hales, Stephen (1677–1761), natural philosopher". Oxford Dictionary of National Biography (İngilizce). doi:10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-11915;jsessionid=77c2f759155ae9d54b49e55cd48def60. 4 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2021.
- ^ Stephen Hales, D.D., F.R.S. 1929.
- ^ Hall, W. D. (1987). "Stephen Hales: Theologian, botanist, physiologist, discoverer of hemodynamics". Clinical Cardiology (İngilizce). 10 (8): 487-489. doi:10.1002/clc.4960100816. ISSN 1932-8737. 4 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2021.
