Redaktör (Tevrat)

Tora Redaktörü (R), Belgesel hipotez (DH)'e göre, Tora'nın kuramsal kaynakları olan Tesniyeci (D), Ruhbani (P) kaynaklarını ve Yahvist (J) ile Elohist (E) kaynaklarının birleşiminden oluşan JE ara kaynağını düzenleyip bir araya getirip Tora'yı yaratan figürdür.

1870'lerde geliştirilen hipotez^[1] Yahvist, Elohist, Tesniyeci ve Ruhbani kaynak olarak sınıflandırılan Kutsal Kitap Yazarlarının, çok tanrılı dinlerden gelen hikâyeleri düzenlemekten sorumlu olduğunu ifade eder ve metinlerdeki monoteist-politeist tutarsızlıkları bu durumun yansıması olarak değerlendirir. (bakınız: Yahudiliğin kökenleri)

Tora Redaktörü

Tevrat'ın ilk düzenlemesi (Rd1) ~M.Ö. 750'de J ile E'nin birleştirilmesiyle (JE) oluşturulmuştur. İkinci düzenlemede (Rd2) ise ~M.Ö. 400'de JE, D ve P birleştirilmiştir (JEDP).

Belgesel hipotez, Pers imparatorunun İbrani milli birliği kurmasını arzu etmesi sebebiyle JE, P ve D metinlerinin birleştirildiğinin duyurulduğunu savunur. JE ve P rakip tarihler ve dini görüşleri dile getirir; P ve D rakip kanun kodları sunar. Bunların hepsi herhangi bir grubu saf dışı bırakmamak için ödün vermeden bir araya getirilmesi gerekmekteydi, fakat farklılıklar aza indirgenip, halka tarihin ve kanunların ne olduğu açık bir şekilde anlatılmalıydı.

Çoğu uzman, redaktörün, zamanında Pers imparatoru tarafından desteklenen Ezra olduğuna inanır.^[2] Dini metinleri koruma yetkisi kendisinde bulunan Ezra bu metinleri Babil Sürgününden gelirken yanında getirdi. Nehemya Kitabı'na göre, Ezra sürgünden yeni gelen halka bu metinleri okuduğunda, halk bazı şeylerin yeni olduğunu ve daha önce onlara bunların okunmadığını anladı.^[2] Özellikle, P kaynağına atfedilen Sukot bayramı bu zamana kadar uygulanmamıştı.^[2]

Ezra, Harun soyundan gelen bir rahip olduğu için P-vari metinler yanlısıydı; R tarafından eklenen metinlerde de bu karakteristik bulunmaktadır.^[3] P ve R arasındaki benzerlik uzmanlarda ilk önce R'nin aslında P'nin bir parçası olduğu izlenimini yarattı. Fakat bu doğru olsaydı P, Tora'da JE'yi yinelemezdi, onun yerine bu metni ikame ederdi. Dolayısıyla bu görüş bugün itibar görmemektedir.

Ayrıca katip olan Ezra'nın Tora'ya karşı özel bir ilgisi vardı: "Ezra kendini RAB'bin Yasası'nı inceleyip uygulamaya ve İsrail'de kuralları, ilkeleri öğretmeye adamıştı".^[4] Eski (Yahudi olmayan) bir geleneğe göre, Yahudi dini metni olmayan ve doğruluğu şüpheli olan 2. yüzyıla ait 4. Ezra Kitabında Tora'nın Babilliler tarafından Kudüs Tapınağı yok edildiğinde yandığını ve vahiy yoluyla Ezra'nın Tora'yı tekrar yazdığına inanılır. Bu gelenek Jerome tarafından 4. yüzyılda bildirilmiştir ve halkın Ezra'nın Tora'yi yenileyici kişi olmasına karşı çıkmadıklarını söylemiştir.

Düzenleme

Hipoteze göre, düzenlemenin çoğu, JE ve P hikâyelerinin birleştirilmesiyle (ve karşı görüş yoksa yeni cümlelerin eklenmesiyle) ve bazen de aynı hikâyeyi farklı kaynaklar baz alınarak arka arkaya anlatılmasıyla yapılmıştır.

Görünüşe göre, hikâyelerde yeterliliğin sağlanması için redaktör küçük detaylar eklemiştir; örneğin, P'de anlatılan ruhban sınıfına karşı olan ayaklanmaya JE'deki isimler (Sayılar 26), On Bela hikâyesinde firavunun görüşleri ilave edilmiştir (Çıkış 8-11).

Kuramsal JE, P ve D metinlerinden çok az şey çıkarılmıştır, Tora bu hatlarda bölündüğü zaman aralarında boşluklar olan tutarlı hikâyeler sunmaktadır. Fakat, iki hikâye arasındaki akıcılığı sağlamak için bazı bölümler çıkarılmıştır, örneğin "Peor'un dalaleti" (Sayılar 25) JE versiyonunun sonunda ve P versiyonunun başında yer almamaktadır.

R, ayrıca görünüşe göre P ve JE kaynaklarına küçük eklemeler yapıp hikâyeler arasında devamlılığı sağlamıştır. Bu metinlerden bazıları şunlardır:

P yazı stili bulunan kuramsal Nesiller Kitabı'ndan soyağacı bilgileri hikâyelerin devamlılığını sağlamak için Tekvin'e eklenmiştir. Bu sadece Tekvin'de kullanılmıştır (5:1 - 28, 5: 30-32, 7:6, 9:28 - 29, 11:10(ii) - 26, 11:32, 25:12, 25:19, 36:2 - 30).
Kuramsal Çıkış duraklarında, Mısır'dan çıkış sırasında çölde gezinen İbranilerin geçtiği yerler anlatılmaktadır. Bu kendini Sayılar 33:5 - 37, 33:41 - 49'da gösterir. Sayılar 33'ten sonraki metnin çoğu ve belki de hepsi bu kaynaktan gelmiş olabilir. Bu metnin bazı bölümleri R tarafından Çıkış ve Sayılar kitaplarındaki hikâyeler arası geçişi sağlamak için kullanılmıştır. Metnin kendisi çıkış hikâyesinden bağımsız olabilir.
Kurban kanunları Sayılar 15:1 - 31, 28, 29'a ve Sukot ile ilgili ayin bilgileri Levililer 23:39 - 43'e eklendi. Bu P'deki kanun formlarıyla paralellik göstermektedir.

Kaynakça

Özel

^ Prolegomena to the History of Israel. Edinburgh: Adam and Charles Black. 1885. 5 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ ^a ^b ^c Jewish Athesit Blogspot 12 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ateist Yahudi blogu)
^ Behind the Scenes of History: Determining the Date of the Priestly Source, Mehahem Haran, Journal of Biblical Literature, Vol. 100, No. 3 (Eylül 1981), S. 321-333
^ "Ezra 7:10". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2011.

Genel

Richard Elliot Friedman. The Bible with Sources Revealed. New York: HarperSanFrancisco, 2003

[1] Prolegomena to the History of Israel. Edinburgh: Adam and Charles Black. 1885. 5 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[ajb-2] Jewish Athesit Blogspot 12 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ateist Yahudi blogu)

[3] Behind the Scenes of History: Determining the Date of the Priestly Source, Mehahem Haran, Journal of Biblical Literature, Vol. 100, No. 3 (Eylül 1981), S. 321-333

[4] "Ezra 7:10". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]