Puçhuleti
Puçhuleti' (Gürcüce: ფუჩხულეთი), tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı Ortakent mahallesinin sınırları içinde ortadan kalkmış bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Puçhuleti, “küçücük” anlamındaki Megrelce “puçha” (ფუჩხა) kelimesinden türemiş olabilir.[1] Bu yer adı Türkçeye Puçğulet şeklinde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Puçğulet (پچغولیت) olarak geçer.[2]
Puçhuleti köyünün bulunduğu Eruşeti, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden ve Gürcü Hristiyanlığın erken merkezlerinden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Bir Urartu yazıtı ile megalit yapı kalıntısı da buranın çok eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[3]
Puçhuleti köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesinde bağlıydı. Puçğulet-i Süfla-i Büzürg (پچغولیت سفلا بزرك) ve Puçğulet-i Ulya (پچغولیت علیا) olmak üzere iki ayrı köy olarak kaydedilmişti. Puçğulet-i Süfla-i Büzürg’de (Aşağı Büyük Puçhuleti) köyünde 19 Hristiyan hane ve Puçğulet-i Ulya’da (Yukarı Puçhuleti) köyünde de 19 Hristiyan hane yaşıyordu. Bu köylerde Osmanlı Devleti'ne ispenç vergisi veren hane reislerinin büyük çoğunluğu Gogiça, Vasil, Tevdore, Giorgi, Mahara, Zakara, Papuna, Okropir, Gogina gibi Gürcü adları taşıyordu. Bu iki köyde buğday ve arpa tarımı ile arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu. Üç adet su değirmeni bulunuyordu.[2][4]
Puçhuleti, Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan cebe defterinde "Puçğu" (پچغو) şeklinde tek köy olarak kaydedilmiştir. Bu dönemde aynı idari konuma sahip olan köyün gelirleri İbrahim adında birine tahsis edilmişti ve 6.949 akçeden oluşuyordu.[5]
Puçhuleti, 19. yüzyıl haritalarında da tek köy olarak kaydedilmişti. Bu dönemde yerleşim tamamen boşalmış ve insansız hale gelmişti.[2] Puçhuleti’nin yerleşim alanı günümüzde, Ortakent (Nakalakevi) mahallesinin kuzeyinde, Samabegi’nin yanında bulunmaktadır.
Aşağı Puçhuleti köyündeki megalit yapının kalıntıları, Ortakent’in yaklaşık 2 kilometre güneybatısında, Kasreti Deresi’nin sol kıyısında bulunmaktadır. Bu yapı kalıntısı da ortadan kalkmış olan bu yerleşimin hemen yanında bir kayanın üzerinde yer alır. Kaba yonu iri taşlarla inşa edilmiş olan bu yapı büyük ölçüde yıkılmıştır. Bu yapıdan geriye sadece doğu duvarının 8,5 metre uzunluğundaki bölümü kalmıştır. Köyde bulunan ve Puçhuleti yazıtı olarak adlandırılan, Urartu kralı I. Argişti dönemine ait çiviyazısı yazıtta, kralın Torium (Tariun) ülkesine sefer yaptığı, yol üzerindeki Diaohi ülkesini yerle bir ettiği belirtilmiştir.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Otar Kacaia, "მეგრულქართული ლექსიკონი, Tiflis, 2001". 9 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2024.
- ^ a b c "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 537". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2024.
- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 21, 46. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: თარგმანი: წიგნი II), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 475, 481". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2024.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 309". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2024.