İçeriğe atla

Oruç

Kontrol Edilmiş
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Oruc sayfasından yönlendirildi)

Oruç, belli bir zaman dilimi içerisinde; yiyecek, içecek veya her ikisinden de kaçınma eylemidir. Mutlak oruç ise, tüm yiyecek ve sıvılardan; genellikle önceden belirlenmiş bir veya birkaç gün kaçınma olarak tanımlanır. Diğer oruçlar, belli yiyecekler veya maddeleri sınırlayarak kısmen kısıtlayıcı olabilir. Oruç eylemi, yiyeceğin dışında cinsel ilişki ve diğer aktiviteleri de engelleyicidir.

Köken bilim

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Oruç" sözcüğü Selçuklular döneminde Farsçadan alınmış روجك rôcik sözcüğünün Türkçedeki söylenişi olup "günlük" anlamındadır.[1] Kur'an'da صوم savm ve صيام sıyam olarak geçmektedir.

Amaç

[değiştir | kaynağı değiştir]

Oruç dinî, sağlıksal ve politik (açlık grevleri) nedenler gözetilerek yapılabilen bir eylemdir.

Sağlığa ve sosyal yaşama etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Orucun sağlık ve yaşam üzerine olası negatif etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

(Ayrıca bakınız Açlık, Su (Suyun insan hayatındaki yeri ve önemi)

1- Yazın sıcak ve kuru mevsimde uzun süre sıvı alımının kesilmesine bağlı olarak gelişmesi muhtemel dehidratasyon,[2] buna bağlı olarak güneş altında veya sıcak ortamda çalışan iş gruplarında güneş veya sıcak çarpması risklerinin artışı,

2- Kronik hastalıklarda, hamile, diyabetik, hiper tiroidi, çocuklarda, yoğun fiziksel efor gerektiren işlerde çalışan kişilerde uzun süreli gıda alımının kesilmesi sebebiyle metabolik dengenin bozulması, doğum öncesi ve gelişim çağındaki çocuklarda yetişkinlikte öğrenim yeteneklerini de etkileyen gelişim yetersizliği,[3][4][5]

3- Kalp, karaciğer ve akciğer yetersizliği olan kişilerin oruç tutmalarında, uzun süreli açlık sonrası yenilen ağır bir yemek sonrasında solunum, dolaşım ve kalp yetmezliklerinin ortaya çıkışı,[6][7]

4- Diyabetiklerde, kansızlık ve tansiyon düşüklüğü olan kişilerde tansiyon ve şeker düşmelerine bağlı olarak meydana gelebilecek konfüzyonel durum ve bunun yol açabileceği trafik ve iş kazaları,

5-Geçici baş ağrısı; sıvı ve kafein alımının kesilmesi gibi etkiler.[2]

6- Psikosomatik değişiklikler; * Ramazan orucu ile ilgili olarak daha çok sıvı alımı, sigara, kafein alımı ve uyku yetersizliği gibi sebeplere bağlanan kognitif fonksiyonlarda azalma, irritabilite ve letharji artışı, gerilim ve migren tipi baş ağrılarında artış, bunun trafik kazalarında artış gibi yansımaları bazı araştırmacılar tarafından not edilmiştir.[8]

7- Anne sütüne etkileri; birkaç çalışma Ramazan orucunun anne sütü üzerinde miktar ve bileşim olarak etkili olduğuna işaret etmektedir.[8]

8-Açlık orucunda (açlık grevi) uzun süreli hipoglisemi sebebiyle geri dönülmez nörolojik hasarlar görülebilir.

9- İdrar üzerine etkileri; bazı araştırmalar Ramazanda oruç tutanlarda gündüzleri idrar çıkışının azaldığına ve idrar osmolalite değerlerinin arttığına işaret etmektedir.[8] Bu değişiklikler idrarda taş oluşumu ve idrar yolu enfeksiyonları gibi ileri aşamalarda böbrek yetmezliği ile sonuçlanabilecek birtakım hasarlarla bağlantılı değişikliklerdir.

Sağlık amaçlı oruç

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sağlık amaçlı yiyecek sınırlamaları, özellikle yaşlılarda tuz, kolesterol içeren yiyecekler, şeker, yağ, nişasta ya da hayvani gıdalardan uzak durma gibi tedbirli tavırlar, rejim, diyet gibi sözcüklerle adlandırılır.

Sağlık amaçlı oruç deyince genellikle su orucu anlaşılır. Su orucunda su dışında hiçbir gıda tüketilmemeye çalışılır, iki günden daha uzun su orucunun doktor gözlemi altında yapılması tavsiye edilir.

  • Yapılan klinik deneyler sonucu ilerlemiş katı tümörü bulunan; gemcitabine, hidroklorid ve cisplatin ile tedavi gören ve komorbidite görülmeyen hastalarda platin bazlı kemoterapiden önce kısa süreli bir oruç döneminden geçmenin, kemoterapinin yan etkilerini azalttığı gözlemlenmiştir.[9]
  • Zaman zaman su orucu tutmanın insanın genel sağlığına ve özellikle kolestrol seviyesini düşürerek kalbine iyi geldiği de gözlemlenmiştir.[10]

Başka sık görülen sağlık amaçlı oruç çeşitleri de kalori kısıtlama ya da gün aşırı oruçtur. Bunların da sağlığa faydalı olabilecekleri yönünde gittikçe daha kesin işaretler vardır.[11][12]

3 Ekim 2016'da Oshumi'ye, moleküllerin hücre içine ve dışına hareketi anlamına gelen otofaji alanında yaptığı kapsamlı çalışmalardan dolayı Nobel Vakfı tarafından 2016 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü verilmesine karar verildi.[13][14] Stockholm Karolinska Enstitüsü tarafından yapılan açıklamada; "hücresel bileşenleri ayrıştıran ve geri dönüştüren temel bir süreç olan otofajinin altında yatan mekanizmaları keşfedip açığa kavuşturan" Japon bilim insanı Yoshinori Oshumi'nin bu yılki Nobel Tıp Ödülü'nün sahibi olduğu duyuruldu. Ayrıca, Ohsumi'nin keşifleri, hücrenin içeriğini nasıl ayrıştırdığını anlamamızı sağladı. Keşifler, otofajinin açlığa adapte olma ya da enfeksiyonlara verilen yanıt gibi birçok fizyolojik süreçteki temel önemini anlamamıza da yardımcı oldu. Otofaji genlerindeki mutasyonlar, hastalıklara neden olurken otofajik süreçler, kanser ve nörolojik hastalıklar gibi bazı vakalarda önemli rol oynamaktadır." ifadelerine yer verildi.[15]

Oruç ile benzer koşullara sahip kalori kısıtlaması metodu hakkında yapılan çalışmalar, bu uygulamanın ilerleyen yaşlarda ortaya çıkan nörodejeneratif hastalıkların ortaya çıkışını azalttığını,[16] antidepresan etkisi gösterdiğini,[17] ve hafızanın güçlenmesi gibi beyin fonksiyonları üzerinde faydalı etkilere sahip olduğunu göstermiştir.[18][19]

Dinlerde oruç

[değiştir | kaynağı değiştir]

İslâm


Temel İbâdetler

Kelime-i Şahadet
Namaz
Zekât
Oruç
Hac

İslam'da

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana maddeler: İslam'da oruç, Ramazan ve Hicri takvim

Oruç, İslâm'ın beş esasından biridir. Farsça “ruze” kelimesinden Türkçeye geçmiştir. Önceleri “oruze” (günlük) olarak kullanılmış; daha sonra “oruç” şeklinde söylenmeye başlanmıştır. Arapça karşılığı “savm” ve “sıyam”dır. Savm; ‘yiyip-içmemek’, ‘hareketsiz kalmak’ ve ‘her şeyden el etek çekmek’ anlamlarına gelir. Terim olarak oruç, “ibadet niyetiyle tan yerinin ağarmasından güneşin batmasına kadar yeme, içme ve cinsel ilişkiden uzak kalmak”tır. Orucun farz kılındığını bildiren ayet şöyledir: “Ey inananlar! Oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, Allah'a karşı gelmekten sakınasınız diye, size de farz kılındı.”(Bakara, 2/183)

Görüşler
Sevan Nişanyan'ın verdiği bilgilere göre Ramazan İslam öncesi Arap ay takviminde temmuz-ağustos aylarına verilen isimdir.[20] Bu sistem Hicretten 17 yıl sonra, Ömer zamanında terk edilerek her yıl bir öncekine göre 11 gün erken gelen Hicrî takvime geçilmiştir.

Oruç İslâmın beş temel şartından biri kabul edilir. Orucun gün sayısı olarak değil, ay olarak farz kılındığına ve bütün ay boyunca oruç tutulması gerektiğine inanılır.

Arif Tekin ayette geçen sayılı günler ifadesinin Arapçada kıllet (azlık) ifade eden ve 3 ile 9 arasında değişebilecek gün sayılarını ifade eden bir deyim olduğu görüşündedir. Alevîlikte de bu görüşe uygun olarak Ramazan ayında 3, 9 veya az bir kesimde 30 gün oruç tutulur.[21] Ayrıca bu birkaç günlük orucun ayetteki ifade doğrultusunda Ramazan'ın dolunay günlerinde (Arapçada "şehr" kelimesinin dolunay anlamına geldiğinden yola çıkılarak) olması arzu edilir.

Oruç, geleneksel fıkıhçılara ve hadisçilere göre, niyetlenip Güneş'in ufuktan astronomide 12 derece altta bulunduğu andan (alacakaranlık) akşam gün batımına dek, bir şey yiyip içmemek ve cinsel aktiviteyi terk etmekten ibarettir.

Ayetteki siyah ipliğin geceyi veya karanlığı, beyaz ipliğin ise gündüzü veya aydınlığı ifade ettiği yorumları bulunmakta, ayrıca bazı din bilimcilerce orucun başlama zamanını tanımlayan imsak vaktinin sabah namazının başlama zamanı olan şafak vakti değil, gün doğumu olması gerektiği ifade edilir. Prof. Abdülaziz Bayındır ise imsak vakti olarak sabah namazının giriş vaktini işaret etmekte, Türkiye'de bu vaktin doğru tespit edilmediğini ve sabah namazının da erken kılındığını ifade etmektedir.[22]

Sıcak mevsimde oruç
Isı kaynaklı güneş çarpmalarının oruçlu insanlar üzerinde meydana getirmesi muhtemel olan ilave sağlık risklerini göz önüne alan bazı dini otoriteler, sıcak iklimlerde bu şekilde oruca devam etmenin gerekli olmadığı, bu durumlarda orucun daha serin bir mevsimde tutulmasının uygun olacağı konusunda fetvalar vermişlerdir.[23]

İslam fıkıh mezheplerine göre oruç

[değiştir | kaynağı değiştir]

Oruç fıkıhçılar tarafından farz, vâcip, nâfile ve mekruh türlerine ayrılır.

  • Farz olan oruçlar: Hem edâ ve hem de kaza olarak tutulan Ramazan orucu; kefâret oruçları ve nezredilmiş (adanmış) oruçlardır. Açık rivayete göre de bu böyledir.
  • Vâcip olan oruçlar: Nafile olarak tutmakta iken bozulmuş bir orucun kazasıdır.
  • Sünnet olan oruçlar: Muharrem ayının dokuzuncu ve onuncu aşure günlerinde tutulan oruçtur.
  • Müstehap oruç: Her kamerî ayın üç gününü oruçlu geçirmektir. Oruç tutulan bu günlerin, eyyâm-ı bıyd'dan olması mendup olup bunlar ayın on üçüncü, on dördüncü ve on beşinci günleridir.
  • Mekruh oruç: Birincisi, Muharrem'in dokuzuncu nünü tutmaksızın, yalnızca aşure gününde oruç tutmaktır. İkinci tahrîmen mekruh ise, iki bayram günü ve teşrik günlerinde tutmaktır.
  • Nafile oruçlar: Bu yukarıda zikredilenlerin dışında ve mekruh olmayan oruçlardır.

İslam fıkıhçıları namaz, ramazan orucu veya zekat gibi farz kabul edilen dini emirlerin terki durumunda uygulanacak şer’i ceza işlemlerini ve kişinin cezaen öldürülmesi sonrasında bu kişilerin cenazelerine yapılacak işlemleri de tartışarak kurallara bağlamışlardır. Radikal görüşleri benimseyen selefi mezhepler bu kişileri mürted kabul ederler, bu mezheplerin görüşlerine göre namaz, oruç veya zekatı terk ettiği için öldürülenlerin cenaze namazları kılınmaz, Müslüman mezarlığına gömülemez, miras bıraktıkları devlet hazinesine kalır.[24][25][26]

Hanefîlere göre İslam'ın uygulanmasına dair ihmal veya ret içeren eylemlerde kişinin kanatılıncaya kadar dövülmesi veya ölünceye kadar hapsedilmesini de içeren tazir cezaları ile cezalandırılması gerekir, ancak öldüklerinde cenazelerine Müslüman cenazesi muamelesi yapılır.[27][28][29]

Yahudilikte

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ta'anit
Ayrıca bakınız: Yom Kippur

Yom Kippur, (İbranicesi: יום הכיפורים Kefaret Günü), Yahudilikte Yahudi Takvimi'nin ilk ayı olan Tişri ayının 10. günü yaklaşık 26 saat boyunca tutulan büyük oruçtur.

Yahudiliğe göre bir insanın kaderi bir yıl önceki hâl ve hareketlerine göre yazılır. Bir yıl boyunca iyi ve hayırlı işler işleyen kişilerin kaderi bir yıl sonra için iyi yazılır.

Yahudi Yılbaşısı olan Roşaşana ile Yom Kippur arasındaki 10 gün boyunca bir vicdan muhasebesi yapılır ki buna İbranice teşuva (geriye dönme) denir. On gün boyunca, o yıl içinde yapılan tüm hatalı davranışlar gözden geçirilir insanlara karşı yapılan haksızlıklar için insanlardan özür dilenir ve helalleşilir. Yehova'ya (Tanrı) karşı işlenen suçlar için de tövbe edilir. 9. günün akşamı güneş batmadan bir saat önce oruca başlanır. 26 saat aralıksız sürecek olan oruç boyunca şunlar yasaktır:

  • Yemek yemek ve içmek
  • Yıkanmak
  • Parfüm sürünmek
  • Cinsel münasebette bulunmak
  • Çalışmak
  • Ateş yakmak

Reformist Yahudiliğe göre üstte bulunan maddelere alternatif bulunarak yapılmamasında sakınca bulmamaktadırlar.

Sabah erkenden kalkıp Sinagog'a gidilir ve yaklaşık 12 saat boyunca Sinagog'da aralıksız Yom Kippur için yapılan dualar, tövbeler ile vakit geçirilir. Güneşin batmasından yaklaşık 40 dakika sonra Tokea adı verilen kişi koç boynuzundan yapılmış bir boruyu (Şofar) çalarak orucun bittiğini ilan eder. Bu oruç yaklaşık 25-25.5 saat sürer.

Şofar'ın çalınmasıyla birlikte tören sona erer ve Tanrı'nın insanların gelecek yıl için kaderini yazdığına ve iyi kişileri hayat kitabına (Sefer Hayim) yazdığına inanılır.

Hristiyanlıkta

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Hristiyanlıkta oruç

Katolik ve Ortodoks Kiliseleri'nde hem bireysel hem de cemaat olarak uygulamalar yapılmaktadır ve katı oruç kuralları artık uygulanmamaktadır. Oruç artık esas olarak gönüllülük esasına dayalı olarak anlaşılmaktadır. Niyet esastır. Bu bir adak, kendi başına yaşayan bir fedakarlık unsurdur.

Oruç, duaya vurgu ve yoğunluk verir. Özellikle Tanrı için açlığı ve O'nun iradesini ifade eder. Yaradılışın iyiliğini, bazı faydalarından yararlanmanın geçici olarak teslim olmasıyla ortaya koyar ve bu nedenle her zaman bir şükran unsuru içerir. Oruç Hristiyan öğretinde özellikle açgözlülük günahına karşı bir idmandır.

Diğer dinlerde

[değiştir | kaynağı değiştir]

Oruçun Hinduizm, Brahmanizm, Budizm, Janizm, Maniheizm, eski Yunan ve Kelt dinleri gibi dinlerde de değişik şekil ve miktarlarda tutulduğu ifade edilmiştir.[30]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2013. 
  2. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2013. 
  3. ^ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0167629611001081 [yalın URL]
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2013. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2013. 
  6. ^ http://www.acibadem.com.tr/guncelsaglik/GuncelSaglik.asp?t=677[ölü/kırık bağlantı]
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2013. 
  8. ^ a b c "Arşivlenmiş kopya". 16 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2013. 
  9. ^ Dorff, Tanya. "Short-Term Fasting: Impact on Toxicity". 0S-08-9 NCT00936364. 28 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2014. 
  10. ^ "Routine periodic fasting is good for your health, and your heart, study suggests". Intermountain Medical Center. 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2014. 
  11. ^ Varady & Hellerstein. "Alternate-day fasting and chronic disease prevention: a review of human and animal trials". American Society for Clinical Nutrition. 30 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2015. 
  12. ^ "Fasting triggers stem cell regeneration of damaged, old immune system; ScienceDaily, 2014-06-05". University of Southern California. 14 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2015. 
  13. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; BBC isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  14. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; WP isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  15. ^ "About the Nobel Prize in Physiology or Medicine 2016". Nobelprize.org. 6 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2016. 
  16. ^ Gräff, J., Kahn, M., Samiei, A., Gao, J., Ota, K. T., Rei, D., & Tsai, L. H. (2013). A dietary regimen of caloric restriction or pharmacological activation of SIRT1 to delay the onset of neurodegeneration. Journal of Neuroscience, 33(21), 8951–8960.
  17. ^ Lutter, M., Sakata, I., Osborne-Lawrence, S., Rovinsky, S. A., Anderson, J. G., Jung, S., … & Zigman, J. M. (2008). The orexigenic hormone ghrelin defends against depressive symptoms of chronic stress. Nature neuroscience, 11(7), 752.
  18. ^ Fontán-Lozano, Á., Sáez-Cassanelli, J. L., Inda, M. C., de los Santos-Arteaga, M., Sierra- Domínguez, S. A., López-Lluch, G., … & Carrión, Á. M. (2007). Caloric restriction increases learning consolidation and facilitates synaptic plasticity through mechanisms dependent on NR2B subunits of the NMDA receptor. Journal of Neuroscience, 27(38), 10185–10195.
  19. ^ "Oruç İnsan Sağlığına Gerçekten Faydalı mı?". 23 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014. 
  21. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2014. 
  22. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2012. 
  23. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2012. 
  24. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  25. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  26. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  27. ^ ""Büyük felaket: Namazı terk etmek" (ismailaga.org.tr)". 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  28. ^ ""Namazı terk etmenin hükmü" (namazzamani.net)". 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  29. ^ ""Who does not pray?" (islamhouse.com)" (PDF). 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  30. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2013. 


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Oruç&oldid=33948889" sayfasından alınmıştır