Murçehort Muharebesi
| Murçehort Muharebesi | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nadir'in ordusunu at sırtında yönettiğini gösteren bir resim | |||||||||||
| |||||||||||
| Taraflar | |||||||||||
 Safevîler |
 HotakilerDesteklendi: .svg){kind=small} Osmanlı (Silahlar və topçular) | ||||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||||
|
Nadir Şah |
Eşref Han Hotaki | ||||||||||
| Çatışan birlikler | |||||||||||
| 20.000-30.000[1] | 60.000[2][3] | ||||||||||
| Kayıplar | |||||||||||
| Çok az | İlk aşamada 7.000-8.000 | ||||||||||
Murçehort Muharebesi, Nadir Şah'ın II. Tahmasb'ı Safevi tahtına geri getirme kampanyasında kazandığı son büyük savaştı. Eşref, Nadir'in birliklerini Harvar geçidinde durduramadı, bunun yerine kendi birlikleri kuşatıldı ve pusuya düşürüldü. Bu savaşta Afganlar, karşı orduya ayak uydurmak için geleneksel taktiklerini değiştirdiler ve bu da ordularının gücünün daha da azalmasına neden oldu. Çünkü ordu yeni sisteme uyum sağlayamadı. Zafer, güneyden İsfahan'a giden yolu açtı ve Safevi yönetiminin yeniden kurulmasıyla sonuçlandı. Ancak birkaç yıl sonra Nadir, Safevileri devirdi.[4][5]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]İsfahan'a ulaşıldıkdan sonra yaklaşık 3.000 yerli aristokrat ve din adamı öldürüldü. Eşref Damğan Muharebesi'nde mağlub olduğu üçün İsfahan'da ona karşı isyan olacağından korkuyordu ve isyanı önleyemeyeceğini düşünüyordu. Ayrıca bu sırada Nadir'in birlikleri de İsfahan'a hızla yaklaşıyordu. İsfahan'da isyana liderlik edebilecek kişilerin öldürülmesi, Eşrefi İsfahan isyancılarıyla güneyden gelen Nadir'in birlikleri arasında kalmaktan kurtardı.
Bu olaylar özellikle yağmalama ile gerçekleşen özel saldırılarla gerçekleştirildi. Bu olaylar sırasında ünlü İsfahan pazarı da dahil olmak üzere şehir yağmalandı. Genel olarak, Afganların imparatorluk başkenti üzerinde hüküm sürdüğü kısa bir süre içinde yalnız yağmalama ve saldırılarla karakterize edilebilir. Sonraki dönem tarihçileri de onları barbar, medeniyetsiz, vahşi ve canavar gibi tasvir eder.
Afganlara karşı atılan darbelerden sonra Şah Tahmasb, Azerbaycan eyaletlerine, İran'ın güney bölgelerine fermanlar göndererek ülkede gerçek hukuki hakimiyetin yeniden tesis edildiğini duyurdu ve yerel hakimleri bu hakimiyete tabi olmaya çağırdı. Nadir'in başarılarından haber alan çoğu yerel hakim ve han ona tabi oldu.
Nadir Han, Eşrefe yazdığı mektupta Horasan'daki isyanın bastırıldığını bildirdi ve gelip şaha teslim olmasını ve affedilme talep etmesini önerdi. Teklifi reddedildikten sonra Nadir birlikleriyle İsfahan'a doğru ilerlemeye başladı.
Osmanlı desteği
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey İran'daki Gilzai Afganlarını yendikten sonra Nadir, Osmanlılara bir mektup yazarak tarihi Safevi topraklarını terk etmelerini istedi. O dönemde Eşref ile imzalanan Hemedan Antlaşması ile Batı İran Osmanlılara verildi. Safevilerin sınırlarını yeniden kurmaya başlayacaklarından korkan Osmanlı İmparatorluğu, Eşref'in yardım talebine olumlu yanıt verdi ve ona topçu teçhizatı ve topçu uzmanları gönderdi. Tarihsel literatürde yardım edilen ordunun 5.000 kişilik bir grup olduğu belirtilmektedir. 31 Ekim 1729'da Osmanlı Devleti'nin yardımıyla ateş gücünü büyük ölçüde geliştiren Eşref, İsfahan'dan ayrılarak Nadir'in kuvvetlerine doğru yürümeye başladı.
Savaş
[değiştir | kaynağı değiştir]Hizalamalar ve savaş öncesi manevralar
[değiştir | kaynağı değiştir]
"Alam Ara-yi Naderi"ye göre, Nadir, kuvvetlerini aşağıdaki gibi gruplandırmıştı: 12 bin kişilik bir süvari birliği olarak ordusu vardı. Geriye kalan kuvvetler ise piyade olarak savaşa katıldı. Toplar, birliklerin önünde konumlandırıldı. Kaynakta, Eşref'in toplarının birliklerin etrafında yerleştirildiği onaylanmaktadır. Aynı zamanda bu topların korunması için 8 bin asker ve topçu etrafına gönderildi. Genel olarak, Eşref'in 280 topa sahip olduğu belirtilmektedir. Afgan birliklerinin sağ kanadına Seydal Han liderlik etmişti. Onun komutasındaki birliğin sayısı 20 bine kadar ulaşıyordu. Sol kanada ise Yakup Han liderlik ediyordu.[6]
Onun gücü de yaklaşık 20 bin kişiydi. Arka hatlarda ise büyük bir rezerv kuvvet bulunuyordu. Bu kuvvet de 4 bölüme ayrılmıştı. Cephelerde zayıflık görüldüğünde bu birlikler oraya gönderilmeliydi. Eşref ise liderlerle birlikte merkezde konumlanmış ve savaşı izlemeliydi.
Nadir, bu savaşta topçulara ve piyadelere daha geniş bir alan verdi. Hatta tüfekçilerin bir kısmını topların savunmasına yönlendirdikten sonra geri kalan kısmını da piyade olarak savaşa dahil etti. Nadir, piyadeler aracılığıyla ana saldırıyı yapacak ve elde edilen zaferi süvarilerin yardımıyla güçlendirmek istiyordu.
Con Hanvey'in yazdığına göre, Murçehort çevresindeki savaş 1729 yılının Kasım ayının 13'ünde gerçekleşmiştir. "Alam Ara-yi Naderi"deki bilgiye göre, bir gün önce her iki ordu savaş meydanında konuşlanmış ve geceyi burada geçirmiştir.[7]
Savaşın ilerlemesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Murçehort, İsfahan'ın 55 km kuzeyinde bulunuyordu ve bu savaşı kim kazanırsa kazansın başkenti kolayca ele geçirecekti.
Savaşın ilk anlarından itibaren Nadir top atışlarına üstünlük sağladı. Topçu lideri Amir Han'a verilen emirle, Afganların özellikle merkezdeki güçleri vuruldu. Tarihçi Səmnaninin bildirdiğine göre, önceki yıllarda bir Afgan savaşçısı 100 kadar Kızılbaş savaşçısının üstesinden gelebilirken, Murçehort savaşında bir Kızılbaş savaşçısı bin Afgan savaşçısının üstesinden geliyordu. Nadir'in piyadeleri, Afganların top ve zırhlı atışlarına rağmen Afgan safına ulaşmayı başardı. Kızılbaş ordusunun üstünlüğü sonucunda Aşraf'ın topları ele geçirildi ve o, top desteğinden mahrum kaldı. Osmanlı savaşçılarının yardımına gelen bir kısmı esir alındı. Ancak esir alınan savaşçılar savaştan sonra serbest bırakıldı.
Tarihçi Babayinin bildirdiğine göre, Afgan güçleri devletlerini savaş meydanında bırakıp kaçtıktan sonra Kızılbaş ordusu onları yağmalamaya başladı. Oysa Nadir Han, savaştan önce böyle bir harekete kesinlikle izin verilmemesi konusunda sert bir emir vermişti. Tepeden bu manzarayı izleyen Nadir, yanında bulundurduğu yedibin kişilik yedek süvari birliğine yağmacıları meydandan uzaklaştırmalarını emretti. Ordu bir araya geldiğinde ortaya çıkan Nadir, yağmacıların bazılarını cezalandırdı ve hatta bundan sonraki on yıl boyunca Afganlara ait mal mülk bulunursa, o kişinin cezalandırılacağını ilan etti. Topladığı tüm eşyaları orduya teslim etti. Nadir ise bir araya getirilmiş değerli eşyalara ateş yakarak onları yaktırdı.[8]
Nadir Han, kaçan Afganları takip etmek için Alikulu bey Afşar'a görev verdi.
Eşref başta olmak üzere sağ kalan Afganlar İsfahan'a kaçtı. Eşref'in mağlup olma haberi duyan İsfahan halkı silahlanarak şehirdeki Afgan garnizonunu bastı.
Şehre giren Eşref şehirde kalmakın tehlikeli olduğunu anladı ve bu nedenle emir verdi ki, yıllarca halktan topladığı serveti taşımak için hayvanlar bulunsun. Bunun için 300'e yakın deve ve birçok katır toplandı. Şehirden çıkıp Şiraz'a yönelen Eşref öfkeyle, vezirine İsfahan'daki tüm evleri yakmak için geri dönmesini emretti. Afganların geri döndüğünü gören şehir halkı yeniden silahlandı. Şehirdeki çıkan kargaşayı gören Afganlar Nadir'in ordusunun artık şehre girdiğini düşündü ve geri döndüler.
Eşref birkaç Safevi şehzadesini de beraberinde Şiraz'a götürmüştü.[9]
Sonuç
[değiştir | kaynağı değiştir]1722 yılında İsfahan, isyancı Afganlar tarafından ele geçirildi ve fiilen Safevi hanedanının hükûmetine son verildi. Bu dönemde Afganların lideri Mir Mahmud Hotakiydi, ancak daha sonra yeğeni olan Eşref Han tarafından devrildi. Eşref Han'ın da hükûmeti uzun süre devam etmedi. Mehmandust veya diğer adıyla Damğan Muharebesi'nde]] mağlup olan Eşref, Murcexort Muharebesi'nde de zafer elde edemedi. Bu nedenle başkent İsfahan'ı kaybetti. Yaklaşık 8 yıl sonra İsfahan'da Safevi hükûmeti yeniden restore edildi.
Şah II Tahmasb'ın başkente girişi
[değiştir | kaynağı değiştir]İsfahanlılar, Afganların kovulmasını büyük sevinçle kutladılar. 1729 yılının 16 Kasım'ında Nadir Han'ın ordusuyla birlikte İsfahan'a gösterişli bir şekilde giriş yaptı. "Alamara-ye Naderi"ye göre, İsfahan halkı 3 gün boyunca bayram havasında kutlama yaptı. Nadir'in emriyle şehirde kalan Afganların mal ve mülkleri el konuldu ve Murçehort'ta görev yapan askerlere ve subaylara dağıtıldı.
Şah II. Tahmasb, 1729 yılının Kasım ayının 29'unda İsfahan'a girdi. Kaynaklara göre, tüm şehir halkı şahın karşılamasına çıkmıştı. Çaharbağa'ya kadar 2 millik yol süslemelerle, halılarla ve zarif parçalarla döşenmişti. Tahmasb Şah uzaktan göründüğünde Nadir atından inip onun karşısına çıktı ve onunla selamlaştı. Birlikte Hezarcirib bahçesine gelen Nadir ve Şah Tahmasb orada geceyi geçirdiler. Ertesi gün yola çıktılar ve şahın sarayına gönderildiği Çaharbağa'ya geldiler. Oradan da Şah Tahmasb şah sarayına gönderildi.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ghafouri, Ali(2008). History of Iran's wars: from the Medes to now,p. 374. Etela'at Publishing
- ^ La stratégie militaire, les campagnes et les batailles de Nâder Shâh (Fransızca) (107), October 2014, 25 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Şubat 2020
- ^ Ghafouri, Ali(2008). History of Iran's wars: from the Medes to now,s. 373. Etela'at Publishing
- ^ Houtsma, M. Th.; van Donzel, E. (1993). E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936. BRILL. s. 760. ISBN 90-04-08265-4. 21 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2020.
- ^ Mehman Süleymanov (2010). Nadir şah. Tahran. ISBN 978-600-91345-8-8. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ Ghafouri, Ali(2008). History of Iran's wars: from the Medes to now,p. 383. Etela'at Publishing
- ^ Flober Uilyam. Bər oftodan-e Səfəviyan, bər amədən-e Mahmud Əfqan. Tahran.
- ^ Qulam Rza Əli Babayi. Tarix-e Ərtəş-e İran əz həxamənşi ta əsre Pəhləvi.
- ^ Sayks P. Tarix-e İran. Tahran.