Muhammed Vanilişi
Muhammed Vanilişi (1909, Sarp, Rus İmparatorluğu - 1997) Laz kültürü üzerine çalışmalarıyla bilinen Gürcistan'lı Laz yazardır. Kendi döneminde İskender Chitaşi'den sonra Laz kültürüne en çok katkıda bulunmuş kişi kabul edilen Vanilişi, Ali Tandilava ile birlikte yazdığı ve Lazların Tarihi adıyla Türkçeye çevrilmiş kitabıyla tanınmaktadır.[1] Vanilişi, Sovyetler Birliği'nin Türkiye'den toprak alması durumunda Gürcistan SSC'sine bağlı olarak kurulması planlanan Lazistan ÖSSC'sinin lideri olarak seçilmişti.[2]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Vanilişi, günümüzde Türkiye-Gürcistan sınırıyla ayrılmış olan Karadeniz kıyısındaki Sarp köyünde dünyaya geldi. Babası Borçka'nın Muratlı (Maradit) köyünün mollasıydı.[1] Liseye kadarki eğitimini aynı köyde tamamlayan Vanilişi, Gürcüce öğrendikten sonra liseyi Gürcistan'da okudu. Lisansını Kutaisi Pedagoji Enstitüsü Dil ve Edebiyat Fakültesi'nde tamamladı. Öğrenciliği boyunca Lazlar üzerine çalışmalar yapan Vanilişi, yazarlık hayatına Lazların eski yaşantısını anlatan Zekiye isimli hikâyesi ile başladı. Daha sonra Memet’in Ayyaşlığı ve Ağalar Kâbus Görüyor piyeslerini yazdı. Bu eserler Sarp'ın yanında Oçamçire ve Gonio gibi köylerde de sergilendi. 1929'da ilk Lazca gazete olan Mçhita Murutsxi'nin (Kızıl Yıldız) yazarlarından biri oldu. Gazetenin dağıtımından sorumlu olan Vanilişi, gazetenin Türkiye'deki irtibat görevlisi oldu. 1937'de Laz propagandası yaptığı için Türkiye'de idama mahkûm edildi.[3] 1944'te Lavrenti Beriya'ya Orta Asya'ya sürgün edilen Lazlara yardım etmek için bir mektup yazdı. Megrel kökenli olan Beriya'ya yazdığı mektupta onun için "Gürcülerin, özellikle Lazların seçkin bir temsilcisi" olarak bahseden Vanilişi, Lazların sürgünün hatalı olduğunu belirtti. Vanilişi'nin bu mektubuyla beraber bazı Laz ailelerin geri dönmesini ve eşyalarının iade edilmesini sağladı. Ayrıca bir iddiaya göre, 1949-1951 yılları arasında Sovyet belgeleri olmasına rağmen sınır dışı edilen Lazlar adına da yazmıştır.
Vanilişi'nin Ali Tandilava ile birlikte kaleme aldığı ve Lazları ele alan "ლაზეთი" (Lazeti) adlı kitap 1964'te yayımlandı.[4] Bu kitap Hayri Hayrioğlu tarafından Lazların Tarihi adıyla Türkçeye çevrilmiş ve 1992 yılında yayımlanmıştır. Hayatının sonraki yıllarını Acara'da geçiren Vanilişi, 1937-1941 yılları arasında Halk Eğitim Komisyonu Başkanlığı, 1941-1945 yılları arasında Kültür Bakanlığı, 1945-1947 yılları arasında Baro Başkanlığı, 1947-1954 yılları arasında Acaristan Devrim Müzesi Müdürlüğü ve 1954-1973 yılları arasında Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı yaptı. 1990'lı yıllarda hatıratlar yazmaya başladı. Muhammed Vanilişi, 1997'nin sonbaharında öldü. Cenazesi Sarp köyünde Hasan Helimişi'nin mezarının yanına defnedildi.[5]
Beria ile olan ilişkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Vanilişi'nin Beria ile dostluğu Beria için tercüman olarak çalıştığı döneme uzanmaktadır. Beria, sevgisini göstermek için Vanilişi'ye 1930'lu yıllarda tabanca hediye etmiştir. Beria daha sonraki dönemde Vanilişi'nin Abhazya'da yasadışı faaliyetlerde bulunduğundan şüphelenmiş ve onu kaçakçılık yapmaması üzerine uyarmıştır.[1]
İskender Chitaşi ile ilgili iddiaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Vanilişi ve birçok yazar, İskender Chitaşi'nin gerçek adının Aleksandr Tsvetkov olduğunu ve Laz olmadığını iddia etmektedir. Vanilişi, Chitaşi'nin diğer Laz aydınlardan farklı olarak genellikle Lazca konuşmasını ve Türkçeyi nadiren kullanmasını bu iddiasına kanıt olarak göstermiştir. Labadze'ye göre Chitaşi'nin babası Pazarlı bir Lazdı ama annesi Rus Kazaklarındandı. Labadze ayrıca Chitaşi'nin Krasnodar'da doğduğunu ve babasıyla hiç görüşmediği için Türkçeyi az bildiğini iddia etmektedir.
Kişisel hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Evli olan Vanilişi'nin Cemal (Zurab) adından bir oğlu vardı. Öğretmen olan Cemal Vanilişi, Laz kültürünün korunması için babası ve Hasan Helimişi gibi Laz sanatçıların koleksiyonlarını korumuş ve sonraki nesillere aktarmıştır.[6][7][8][9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Junge, Marc (2016). Stalin's Mass Repression and the Cold War Paradigm. 17 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2020.
- ^ Алиевич, Ачугба Теймураз (2010). Этническая История Абхазов Xix – Xx Вв (PDF). Сухум. s. 234. 13 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2020.
- ^ Bu bilgi Wolfgang Feurstein'ın Muhammed Vanilişi'nin oğlu Cemalle 2013'te yaptığı röportaja dayanmaktadır.
- ^ Muhammed Vanilişi - Ali Tandilava "ლაზეთი" (Lazeti), Tiflis, 1964, 170 sayfa
- ^ "Muhammed Vanilişi (1909 - 1997)". kolkhoba.org. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2020.
- ^ "Köklerini arayan adam". milliyet.com.tr. 29 Temmuz 2007. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2020.
- ^ İsmail Avcı Bucaklişi (14 Mart 2016). "Laz Müziği: Bireysel Bir Keşif – III". jinepsgazetesi.com. 27 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2020.
- ^ "Sarpi'de 2004-kolxoba Festivali". hopam.com. 17 Ekim 2004. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2020.
- ^ "M3udi K'ianaşen Ar Cemali Cumadi İdu." arhavizyon.com. 4 Kasım 2015. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2020.