İçeriğe atla

Kösem Sultan

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Mahpeyker sayfasından yönlendirildi)
Kösem Sultan
كوسم سلطان
Naib-i-Sultanat
Ümm'ül-Müminin
Sahibet'ül-Makam
Vālide-i Muazzama
Vālide-i Kebir
Vālide-i Şehide
Kösem Sultan'ın portresi, Venedik Okulu, 17. yüzyıl
1. Valide Sultan
2. Büyük Valide Sultan
Hüküm süresi1. 10 Eylül 1623 - 8 Ağustos 1648
2. 8 Ağustos 1648 - 2 Eylül 1651
Önce gelenHalime Sultan
Sonra gelenHatice Turhan Sultan
Saltanat naibi
Hüküm süresi1. 10 Eylül 1623 - 20 Mayıs 1632
2. 9 Şubat 1640 - Aralık 1647
3. 8 Ağustos 1648 - 2 Eylül 1651
Önce gelenHalime Sultan
Sonra gelenHatice Turhan Sultan
Doğumy. 1589
Ölüm2 Eylül 1651 (62 yaşında)
İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
DefinI. Ahmed Türbesi
Sultanahmet Meydanı, İstanbul
Eş(ler)iI. Ahmed
Çocuk(lar)ıŞehzade Mehmed
IV. Murad
Şehzade Kasım
Sultan İbrahim
Ayşe
Fatma
Gevherhan
Atike
Cemre
Tam adı
Devletlü İsmetlü Haseki Mahpeyker Kösem Büyük Valide Sultan Aliyyetü'ş-Şân Hazretleri
HanedanOsmanlı Hanedanı
DiniSünni İslam (önceden Ortodoks Hristiyan)
Kösem Sultan
Kösem Sultan’ın öldürülüşünü temsil eden minyatür. (2 Eylül 1651)

Mahpeyker Kösem Sultan (Osmanlıca: كوسم سلطان; y. 1589 – 2 Eylül 1651), Osmanlı İmparatorluğu tarihinin en güçlü kadın figürlerinden birisi, Sultan I. Ahmed'in nikâhlı eşi ve IV. Murad ve İbrahim'in annesidir. Osmanlı tarihinin en güçlü ve etkili kadınlarından biri ve aynı zamanda sonradan Kadınlar Saltanatı olarak adlandırılan dönemin merkezi bir figürü oldu. Naip olarak, Osmanlı İmparatorluğu'nu yaklaşık 20 yıl boyunca etkin bir şekilde yönetti.

Osmanlı tarihinde iki oğlunu tahta çıkarıp akabinde de torununun saltanatını gören tek Osmanlı sultanıdır. Ayrıca Osmanlı tarihinde katledilen tek valide sultan (Vālide-i Maḳtūle) olma niteliğini taşımaktadır. Osmanlı hareminde kadın hakimiyetinin sembolü haline geldiği ve Haseki Hürrem Sultan'la başlayan, popüler kültürde ve tarihi edebiyatta Kadınlar Saltanatı olarak adlandırılan dönemi zirveye ulaştırdığı kabul edilmektedir. Kösem Sultan 1623 yılında Osmanlı devlet geleneğinde daha evvel hiç yaşanmamış bir şekilde saltanat naibi olarak devleti yönetmeye çalışmış, büyük ölçüde de başarılı olmuştur. Siyaset ve yönetim tarihleri içerisinde kadından söz edilirken akla gelen en büyük isimlerden biri olmayı başarmıştır.[1]

Kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayatının ilk yıllarına, kökenine, nerede doğduğuna dair kaynaklarda bilgi yoktur,[2] ancak buna rağmen hakkında çeşitli rivayetler, söylentiler, iddialar vardır.[3] Çeşitli kaynaklarda Rum, Bosnalı veya Çerkes asıllı olduğuna dair bilgiler vardır.[3] Babasının Ortodoks bir papaz olduğu rivayet edilir.[2] Genellikle Rum olduğu söylenir. Tarihçi Halil İnalcık da Rum asıllı olduğunu belirtir.[4]

İlk yılları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çocukluğundan sonra Bosna Beylerbeyi'nin sarayına girdi. Zamanla güzelliği ve zekası nedeniyle Bosna Beylerbeyi tarafından İstanbul'daki Osmanlı Sarayı'ndaki Darüssaade Ağası'na gönderilmiştir.[5][6][7]

Saraya geldiği 1604 yılında Safiye Sultan Eski Saray'a gönderilmiş (9 Ocak 1604) ve Handan Sultan'ın haremdeki iktidarı başlamıştı.[8] Çünkü kaidelere göre yeni Valide Sultan gelince eski Valide Sultan saraydan yollanırdı. Bu olay Kösem Sultan'ın üzerinde etki bırakmış ve yıllar sonra torunu tahta geçtiğinde Eski Saray'a gitmemiş ve haremde çıkan iki başlılık sonucu öldürülerek hayata veda etmiştir.[9]

Saraya gelen Anastasya'nın Kösem ismini almasıyla ilgili iki rivayet vardır. Bunlardan ilki tüysüz bir yapıya sahip olmasıdır. Bu zayıf bir rivayettir. Diğer kuvvetli olan rivayet ise kendisinin sarayda diğer cariyelere kösemenlik ettiği, yani "Emin, ne zaman ne yapacağını bilen, bir sürüye yol gösteren ve yönlendiren kişi veya kimse" olduğu için Kösem ismi verilmiştir.[5][7]

Haseki Sultanlık Dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Anastasya saraya girdiğinde Mahpeyker adını almıştır. Ancak zamanla diğer cariyelere de yol yordam gösterdiğinden kendisine Kösem ismi verilmiştir. I. Ahmed'in annesi Handan Valide Sultan tarafından seçilen Kösem padişaha sunulmuştur. Sultan Ahmed çocuk yaşta olduğundan yarı naip olarak Handan Sultan oğlu adına bizzat devleti yönetiyordu.[10][11] Bu konuda Leslie Peirce, Handan Sultan'ın oğlu döneminde çok güçlü biri olduğunu ve tecrübesiz oğlu için zihinsel anlamda pek çok şeyi aşıladığını ve geri planda devleti yönettiğini varsaymaktadır.[12]

Handan Valide Sultan oğluna çocuğu olması için birçok cariye gönderiyordu, fakat oğlu cariyelere karşı ilgisizdi. İyi yürekli bir kadın olan Handan Sultan, Şehzade Mustafa'nın da öldürülmesine engel olmuştur.[13] Kendisinin ölümünden sonra da 1612 yılına kadar bu konu kapalı kalmıştır. 1604 yılının Mart aylarında I. Ahmed ve kardeşi Şehzade Mustafa ölümcül bir rahatsızlık yaşamışlardır.[14] Hanedanın yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olduğu bu hastalıktan padişah ve şehzade ancak Nisan aylarında kurtulabildiler. Bu nedenle Sultan Ahmed'in bir an evvel çocuk yapması gerektiği daha iyi anlaşıldı.

Sultan Ahmed dindar bir padişah olarak bilinir ve genel olarak bu dindarlığı kendisine annesi aşılamıştır. Bu dönemde Aziz Mahmud Hüdayi ile de tanışmış ve annesi ile ziyaretlerine gitmişlerdir. Validesinin vefatından sonra I. Ahmed ile ziyaretlere genellikle Kösem Sultan gitmiştir.

1605 yılına kadar haremi yöneten Valide Sultan'ın vefatı ile I. Ahmed oldukça müteessir olmuş ve bu ölüm önceki sakin yapısından daha çok şiddetli ve isyan edenlere karşı sert yaptırımlar uygulayan bir hükümdara dönüşmesine sebep olmuştur. Oğlu üzerinde oldukça etkili olan Handan Valide Sultan yaşadığı sürece Kösem'in yükselmesine imkân yoktu.[15] Handan Valide Sultan'ın vefatından sonra annesi tarafından kendisine inanmaması için tamamen ikna edildiği Derviş Paşa'nın padişah üzerinde tesiri olmuş, fakat onun da 1606 yılında idam edilerek öldürülmesi ile kendisini kısa zamanda kendini kabul ettirdiği küçük yaştaki padişah Kösem Sultan'ın etkisine girmiştir. Sultan Ahmed'in ilk eşi ise zamanla gözden düşmüştür.

Kösem Sultan'ın eşi I. Ahmed

Hatta padişahın bir hasekisi ile Kösem Sultan'ın arasında 1607 yılında gerçekleşen ağır bir kavga olduğu da söylenir ve Ahmed'ın haberdar olunca her iki hasekisine de kızdığı belirtilir.

Sultan Ahmed'in nikâhlı eşi olması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mevcut Osmanlı kaynaklarının hiçbiri Sultan Ahmed'in Kösem'le evlendiğini yazmamaktadır. İstisnai durumlar hariç padişahlar eşleri ile nikâh kıymıyorlardı. Yabancı kaynaklar ise çoğu zaman nikâhtan bahsetmeyerek Kösem'i Ahmed'in eşi olarak alıp konuyu muallakta bırakmaktadır. Örneğin, 1609 yılında Venedik'li Elçi Bon, Ahmed'in üç kadından dört çocuğu olduğunu, ancak hiçbiriyle nikâhlanmadığını bildirmektedir. İngiltere'de Richard Knolles'un 1603'te basılan ve gayet başarılı bir şekilde Osmanlı Devleti tarihini anlatan "The generall historie of the Turkes" (The General History of the Turks) adlı kitabının içeriğini 1621'e kadar genişleten Edward Grimestone ise Kösem'in, Ahmed'in eşi olduğunu yazmaktadır, ama bunun nikâhlı eşi anlamına gelip gelmediği tartışmalıdır.

Son yıllarda genç araştırmacı Özlem Kumrular Venedik Devlet Arşivi'nde yaptığı bir tarama araştırmada Sultan IV. Murad'ın cülûsunu ilan eden ve üzerinde IV. Murad'ın tuğrası bulunan bir name ortaya çıkartmıştır. Bu namede yeni padişahın "valide-i kerimeleri Kösem Sultan"dan bahsederken Kösem'in "ki sabıkan merhum ve mağfurun-leh Sultan Ahmed'in gayetden mu'teber ü makbulesi olmağın onu nikâh-ile tazimen tezevvüc edip"... Ahmed'in "muteber ü makbulesi" olduğu vurgulanmakta ve onu övmeye devam edilmektedir. Bu belge padişah I. Ahmet'in hasekisi Kösem Sultan ile nikâh yapıp evlendiğini açıkça göstermektedir. Özetle, Kösem Sultan da tıpkı seleflerinden olan Hürrem Sultan gibi zevcinin yasal eşi olma şerefine nail olmaya muvaffak olmuştur.[16]

Haseki Sultanlık dönemindeki genel siyaseti

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihçilerin aktardıklarına göre, Kösem Sultan ilk başlarda huzurlu bir hayat sürmüş, tasavvufa meraklı olan I. Ahmed ile birlikte dergâhlara gitmiş ve çocuklarıyla ilgilenmiştir. Dini tutumu kuvvetli olan I. Ahmed, çocuk yaşta tahta geçmesine rağmen babası gibi başkalarının etkisi altında kalmadığını kanıtlamak konusunda çok titizdi. Kösem Sultan bu nedenle I. Ahmed döneminde siyasi işlere fazla bulaşmamıştır.

1612 yılına gelindiğinde I. Ahmed'in dört oğlu olmuştur. Bu çocuklarının ismi Mehmed (1605), Selim (1611) ve Murad (1612) olarak belirlenmiştir.[17] Şehzade Selim aynı yıl içinde ölmüştür. Şehzadesi çok olduğundan Sultan Ahmed kardeşini katlettirmek istemiş, ancak devlet büyükleri akli dengesi bozuk olduğundan zararı olmaz fikrini padişaha kabul ettirerek bu ölüme engel olmuşlardır.[18] Tabii ki burada Kösem Sultan'ın tahta Şehzade Osman'ın çıkıp öz oğlunu katlettirmesine engel olmak için I. Ahmed üzerinde bir etki oluşturmaya çalıştığı da söylenebilir.

I. Ahmed'in erkek çocuklarından 6 tanesini Kösem Sultan doğurmuştur. Bunlardan iki tanesi küçük yaşta ölmüştür. Bu nedenle saraydaki en nüfuzlu kadın da Kösem Sultan olmuştur. Mahfiruze Sultan'ın 1620 yılında genç yaşta ölümü de bunda etkili olmuştur.[19]

Kösem Sultan gücünü artırmak için kızları Ayşe, Gevherhan ve Fatma Sultan'ı, özellikle ilk kızı olan Ayşe Sultan'ı, güçlü olan paşalarla evlendirdi, böylece Dîvân-ı Hümâyun'da büyük bir nüfuza sahip oldu. Ayşe Sultan'ın henüz 6 yaşındayken 1611'de Veziriazam Nasuh Paşa ile nikâhı kıyıldı bir yıl sonra da düğünleri yapıldı. Ayşe Sultan, Nasuh Paşa'nın sarayına nakledildi; fakat zifaf, saray âdeti mucibince çocuğun bulûğa ermesine talik olunmuştu. Nasuh Paşa, zeki, muktedir ve devrin kapısı en zengin vezirlerindendi. Fatma Sultan'ı Kaptan-ı Derya Hasan Paşa ile, diğer kızı Gevherhan Sultan'ı ise Öküz Kara Mehmed Paşa ile küçük yaşlarda suri (göstermelik) olarak evlendirmiştir.

Daha Kuyucu Murad Paşa'nın sadareti zamanında, saraya bir mektup göndererek, eğer mührü hümayun kendisine tevdi edilirse padişaha kırk bin altın takdim edeceğini bildirmişti. Padişah, bu mektubu derhal Murad Paşa'ya yolladı. Murad Paşa da nadir bir pişkinlikle Nasuh Paşayı çağırtarak teklif ettiği parayı derhal tahsil eylemişti. Bu hâdiseden dolayı Padişah I. Ahmed, Nasuh Paşa hakkında hiçbir kötü düşünceye kapılmamış olmalı ki, Murad Paşa ölür ölmez onu sadarete getirdi. Arkasından Ayşe Sultan izdivacıyla taltif etti. Fakat, padişahların aşırı iltifatları daima tehlikeli olmuştur.

Nasuh Paşa'nın ikbali de ancak üç yıl sürdü. 18 Ekim 1614 günü, idam hükmünü infaza giden Bostancıbaşı, Sadrazamı Küçük Ayşe Sultan'la bir odada bulmuştu. Küçük Ayşe Sultan'ı kaldırıp pencerenin içine oturttular ve gözü önünde paşayı boğdular. Gerçi, Hazine gibi Ayşe Sultan da Rüstem Paşa'dan sonra Osmanlı tarihinin en zengin vezirlerinden sayılan Nasuh Paşa'nın bir kısım servetine tevarüs etmiş, fakat gözü önünde işlenen bu cinayet, hayatı için fena bir başlangıç olmuştu.[20] Nasuh Paşa'nın idam edilmesinden sonra diğer kızı Gevherhan Sultan'la evli olan Öküz Mehmed Paşa veziriazam makama getirildi.

Üvey oğlu ile ilişkisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehzade Osman küçükken Kösem ile araba gezintilerine çıkardı; bu gezintilerde yol kenarında duranlara para atarak kendini göstermeyi severdi. Daha sonra Ahmed, oğluyla hasekisi arasındaki bu ilişkiye müdahale etti; elçi Valier 1616'da padişahın Kösem ile Osman'ın görüşmesini yasakladığını bildirmişti. Belki de gerekçesi Valier'in de yorumladığı gibi, Kösem'in oğullarının geleceği hakkında iyi bilinen planlarının şehzadelerin güvenliğini tehlikeye sokması korkusuydu. Bir diğer olası sebep de artık ergenlik çağına gelen bir şehzadenin namahrem bir kadının yanında olmasının uygunsuz düştüğü yargısıydı. Yine de Ahmed'in ölümünden sonra ilişki yeniden devam etti. 1619'da Osman, padişah olarak Kösem'i eski sarayda üç günlük bir ziyafetle onurlandırdı.[10]

Ekber ve Erşed Sistemi'nin getirilmesindeki etkisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kösem, Osmanlı hanedan tarihinde ekberiyete geçişin mümkün hale geldiği dönüm noktasında, son derece nüfuzlu bir hasekiydi. Eğer Ahmed veliaht sahibi olduktan sonra, gelenek gereği kardeşi Mustafa'yı idam etmiş olsaydı, yerine en büyük oğlu Osman geçecekti. Hükümdarlığın babadan oğula geçme usulü böyle gerektiriyordu. Muhtemelen yeni padişah da erkek çocuk sahibi olur olmaz Kösem'in oğulları Murad, Kasım ve İbrahim de dahil bütün kardeşlerini idam ettirecekti. 1612'de Venedik elçisi Simon Contarini, Kösem'in Osmanlı hanedanının geleneğine ters bile olsa kardeşine zarar vermemesi gerektiğini savunarak, Ahmed'i Mustafa'nın canını bağışlamaya ikna ettiğini bildirmişti. Contarini'ye göre burada Kösem'i harekete geçiren şey "şimdi kendisinin bir kardeşe gösterdiği bu merhametin ileride ilk doğan şehzadenin kardeşi olan kendi oğlu için de gösterebileceği"ydi.[10]

Haseki Sultanlık dönemi hakkında elçi raporları

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • 1612'de Venedik elçisi Simon Contarini Kösem'i "güzel kurnaz" ayrıca "birçok yetenekleri olan, mükemmel şarkı söyleyen, bu nedenle de hükümdar tarafından çok sevilen "bir kadın olarak tasvir eder.[10]
  • Elçi Guistinian'a göre Kösem saraya çok küçükken getirilmiş, burada büyümüş, çok güzel ve erdemli bir kız olmuş ve Ahmed'e sunulmuştur. İyilik ve zarafeti sağ duyuyla birleştirerek sultanın gönlünü kazanmıştır. Büyük meselelerde de onun yoldaşı olmuş ve kendisine danışılmıştır.[16]
  • 1616'da İstanbul'a gelen elçi Cristofora Valier Kösem'in Ahmed üzerindeki etkisini dile getirirken, "Sultanın kalbinin mutlak sahibidir, kendisinden asla hiçbir şey esirgenmez" der.[12]
  • O dönemde sarayın yakınlarından haber alan Sapiencia Kösem'in eşi Ahmed tarafından çok sevildiğini, Ahmed'in kendisine çok iyi davrandığını ve hiçbir Türk'ün eşini asla o denli sevmediğinin söylendiğini yazıyordu.[16]
  • O dönemde İstanbul'a gelen İngiliz gezgin Sandys adını "Casek Cadoun" olarak kaydettiği Kösem'in güzelliğine büyüyü de eklediğinin söylendiğini belirtir. İddiasına göre Ahmed'i bu şekilde etkilemiştir. Sultanın Kösem'i "ihtiraslı" bir şekilde sevdiğini iddia eder. Bunda da büyünün etkisi olduğunun altını çizer. "Hem zarif hem de utangaç bir tabiatı var" şeklinde de Kösem'i karakteristik olarak tasvir eder.[16]
  • Contarini, Kösem'in erken dönemde Ahmed ile siyaset konuşmamasının nedeni ile ilgili, "Çok akıllı davranarak padişahla ciddi konular ve devlet meseleleri üzerine çok sık konuşmaktan geri durduğunu" söyler. Kösem'in Ahmed'in saltanatı süresince devlet işlerini gözlemleme imkânı olsa da böyle bir hırsı olmadığını gösterecek kadar kurnaz davranması ve kadınların devlet işlerine karışmasını asla istemeyen bir padişahı ürkütmeyerek en akıllıca olan siyaseti uygulaması da siyasi zekâsını göstermesi bakımından büyük önem arz etmektedir. Zira Sultan Ahmed, babaannesi Safiye Sultan'ın tahakkümü altında kalmış olan babasına benzememek hususunda çok titiz ve sertti.[10]
  • Kösem ile Ahmed arasında erken dönemde siyaset konuşulmasa da Kösem'in hasekiliğinin son dönemlerinde Ahmed ile siyasi meseleler hakkında konuşmaya başladığı aşikârdır. Zira 1616'da Cristofora Valier, Kösem'in padişah üzerindeki etkisi sebebiyle İstanbul'da sahip olunabilecek en değerli müttefik olduğunu belirtiyor, onun iltifatlarının ve Venedik'in itibarına yaptığı katkıların gereğince ödüllendirilmesini tavsiye ediyordu.[10]
  • 1612'de Venedik Elçisi Contarini Kösem'in canını sıkan bir kadını padişahın dövdürdüğünü bildirmişti.[10]

Sultan I. Ahmed Han'in ölümü ve Eski Saray Dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

22 Kasım 1617'de Sultan I. Ahmed öldü. Cenazesi Sultanahmed Camii yanındaki türbesine defnedildi. Padişahın genç yaşta vefatı ile tahta kimin çıkacağı da tartışma konusu olmuştur. Taht için namzet isimler Şehzade Mustafa ve Şehzade Osman'dı. Fakat kaideler gereği bir padişah öldüğünde oğullarından birinin tahta geçmesi uygundu. Fakat devlet erkânı tahta daha büyük yaşta olan Şehzade Mustafa'nın geçmesini uygun buldu. Evladının ölmemesini isteyen Kösem Sultan'ın ise bu işe destek verdiği rivayet edilir.

Sultan Ahmed'in oğullarından en büyük şehzade Osman daha 13 yaşında idi; ama I. Ahmed tahta çıktığında 14 yaşında idi. I. Mustafa devlet meseleleri ile ilgilenmediğini ifade ederek saltanatı kabul etmediyse de bu hâl, devlet erkânı tarafından göz önüne alınmadı. Kösem Sultan eşi öldüğünden ikbalden düştü ve Safiye Sultan'ın yanına Eski Saray'a yollandı. I. Mustafa deli bir padişah olduğundan bir süre sonra devlet içerisinde kabul görmemeye başladı. Yazılıp gönderilen emirler bile başkası tarafından yazıldığı anlaşılacak şekilde oluyordu. Eğitimi de eksik olan padişah I. Mustafa devlet işleri ile de ilgilenmeyince tahttan hâl edildi. Nitekim tahta çıktıktan 96 gün sonra 26 Şubat 1618 günü tahttan indirildi, yerine Kösem Sultan'ın kocasının başka bir Mahfiruz Hatice Sultan'dan olma oğlu Şehzade Osman tahta geçti.[5][7]

Fakat II. Osman yaşı çok genç olmakla birlikte Kösem Sultan'ın devlet işlerine çok karışmasından rahatsız oldu. Bu yüzden Kösem Sultan'ı Eski Saray'da siyasetten uzak tutmaya çalışmıştır. Ancak kendisini büyüten Kösem Sultan'ı da ihmal etmemiş ve daima saygı duymuştur. Örneğin, Genç Osman Kösem Sultan'ı Eski Saray'da üç gün ziyaret etmişti.

Mustafa'nın da tekrar tahttan indirilmesi üzerine Şeyhülislam Yahya Efendi ve devlet erkânı, I. Mustafa'nın yerine nihayet kendi oğlu IV. Murad'ın geçmesi konusunda karara vardı. Kösem Sultan Valide Sultan olarak Eski Saray'dan Topkapı Sarayı’na yerleşti. IV. Murad tahta çıktığında sadece 11 yaşındaydı ve Kösem Sultan artık oğlu adına devleti büyük ölçüde yönetmeye başladı. Kösem Sultan’ın saltanatı, IV. Murad’ın idareyi tam olarak ele almasına kadar sürmüştür.[5][7]

Saltanatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeniçeriler, üst üste aldıkları cülus bahşişi münasebetiyle Sultan IV. Murad'ın taht-i saltanata iclasında bahşiş istemeye­ceklerine dair söz verdikleri halde, az bir müddet sonra «cü­lus isterük» diye ısrar ettiler. İki milyon Osmanlı altını bulan meblağ saraydaki altın tabaklar ve tepsiler eritilerek karşı­landı. Sadrazam Kemankeş Ali Paşa, Şeyhülislam Yahya Efendi'yi görevinden azlettirdi. Yeni gelen zât, Genç Osman'ın kayınpederi, Şeyhülislamoğlu Şeyhü­lislam Esad Efendi idi.

Sultan IV. Murad Han Dönemi Valide Sultanlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

IV. Murad 1623 yılında tahta geçtikten sonra hızlı bir eğitime tabi tutuldu. Kösem Sultan, oğulları ve torunu dönemlerinde ise, otuz yıla yakın devletin fiili ve idari gücünü bizzat elinde bulundurmuş ve oynadığı siyasi satrançlar ile imparatorluk üzerinde iktidar sahibi olmak isteyen devlet adamlarını bertaraf etmiştir.[10][21][22] Genç padişah ise kendisine eğitime olumlu tepkiler verecek ve ileride sahip olduğu entelektüel bir birikimle kendinden söz ettirecektir. Bu süre içerisinde padişah adına annesi Kösem Sultan "saltanat naibesi" adıyla devleti yönetmek zorunda kaldı. Padişah adına devleti annesinin yönetecek olması Osmanlı tarihinde bir ilktir. Bu süre içinde imparatorluk anarşiye ve büyük iç karışıklıklara sürüklendi. IV. Murad tahta geçmeden önceki son altı yılda üç kez cülus bahşişi de verildiğinden hazine neredeyse tamamen boşalmıştı.[5][7][23]

Kösem Sultan akıllı hamleler yaparak birçok devlet adamını değiştirmiş ve bir kişinin devlet üzerine hakim olmasını önlemiştir. Kösem Sultan Anadolu'daki isyanları bastırmak için birçok girişimde bulunmuş ve en dikkat çekici olan Abaza Mehmet Paşa isyanı son bulmuştur. Kendisi anarşi döneminde ülkeyi toparlama konusunda yoğun bir çaba sarf etti. Kösem Sultan, yaklaşık 10 yıllık saltanatı boyunca 8 veziriazam, 9 defterdar değiştirmiştir.

Safeviler, Irak'ı ele geçirdi, Bağdat başta olmak üzere birçok yerde Sünniler kılıçtan geçirildi. Safevi orduları Mardin'e kadar ilerledi. Orta Doğu'daki Sünni - şii dengesi bozuldu. Kırım, Yemen, Lübnan ve Mısır'da ciddi isyanlar çıktı. Abaza Mehmet Paşa, Doğu Anadolu Bölgesi'nde iki kez isyan çıkardı. Askerlere verilen maaşlar arttırılırken, vergi sistemi bozulduğundan gelirlerde azalma görüldü. Kuzey Anadolu'da işlevsizleşen Tımar Sistemi ve buna bağlı artan yolsuzlukları öne süren halk isyan başlattı.

Safevilere karşı yürüttüğü seferde başarısız olan Sadrazam Hüsrev Paşa'nın azli üzerine 1632 yılında Yeniçeriler sarayı basarak sadrazam ile 17 devlet yöneticisinin kellesini istedi. Yeni Sadrazam Hafız Paşa yeniçerilerce öldürdü, birçok devlet adamının evi yağmalandı. İkinci bir isyana kalkışarak padişaha güvenmediklerini söyleyen yeniçeriler, ileride padişah olacak şehzadelerin hayatlarından şüphe ettiklerini, sağ olduklarının bir ispatı olarak şehzadelerin kendilerine gösterilmesini hatta bazı şehzadelerin Yeniçeri Ocağında kendi himayelerinde kalması gerektiğini söylemişlerdir. Padişah, şeyhülislam ve veziriazamın kefil olması ile yeniçerileri bu isteklerinden vazgeçirmiştir. Asilerin ayak divanına çıkartıp yaptıkları pazarlıklarla genç padişahı zor durumda bırakması, acizliği, yaşı itibarıyla sürekli küçümsenmesi ve annesinin himayesinde kaldığı düşüncesi onun ileride sert bir mizaca bürünmesine neden olmuştur.[24]

Bunun yanında Kösem Sultan muhtaçlar için aşevleri açtı, hayır kurumları yaptırdı, borçları yüzünden hapishaneye düşmüş olan mahkûmların borçlarını ödeyerek onları hapisten kurtardı ve fakir kızların çeyizlerini düzerek onları evlendirdi. Bu icraatleri ilk döneminde toplum ve bürokrasi çevrelerinde takdir görmüştür.[24]

Zamanla Sultan IV. Murad olgunlaşarak annesinin faaliyetlerini bir ölçüde engellemeye başladı. Ne var ki; çocukluğundan beri annesinin telkinleri etkisinde kalan IV. Murad, çoğu zaman annesinin fikirlerini önemsemeye devam etti. IV. Murad kendini yeterince güçlü ve idareyi ele alacak kabiliyet ve tecrübede hissedince Yeniçeriler'i merasim için Sultan Ahmet Meydanı'nda topladığı, beklemekten canı sıkılan bir yeniçeri subayının disiplinsiz bir şekilde, padişah geçerken yaşı ile alaya varan sözler sarf etmesi üzerine kılıcı ile tek hamlede hem yeniçeriyi hem de atını ikiye böldüğü anlatılır. Bu olaydan sonra hemen Yeniçeri Ocağı'nda düzenlemeye gitmiş ve ocak içerisindeki kimi subayları halletmiş, kimine de boyun eğdirmiştir.

Mâh-Peyker Kösem Sultan'ın Osmanlı padişahı olan oğulları: IV. Murad (1612–1640) ve I. İbrahim (1615–1648) (soldan sağa) Mâh-Peyker Kösem Sultan'ın Osmanlı padişahı olan oğulları: IV. Murad (1612–1640) ve I. İbrahim (1615–1648) (soldan sağa)
Mâh-Peyker Kösem Sultan'ın Osmanlı padişahı olan oğulları: IV. Murad (1612–1640) ve I. İbrahim (1615–1648) (soldan sağa)

Yeniçeriler Kösem Sultan'ın kızı Ayşe Sultan'ın kocası Hafız Ahmed Paşa'yı öldürdüğünde ve padişaha zorla sadrazamlığa getirten Kösem Sultan'ın diğer kızı Gevherhan Sultan'ın kocası Topal Recep Paşa üstüne, IV. Murad ilk Hüsrev Paşa'nın kellesine aldı ve daha sonra Recep Paşa'y 18 Mayıs 1632 senesinde idam etti, böylece mutlak saltanatı gösterdi.

Kösem Sultan oğlu IV. Murad için kızlar yetiştirdi, bunların ilki 1612'da doğan Şemsperi Haseki, Kösem Sultan'ın kızı Ayşe Sultan'ın nedimesiydi ve özel olarak yetiştirildi. Sultan IV. Murad padişah olunca Kösem tarafından hükümdara hediye edildi. Daha sonra 1616'da doğan Sanevber Haseki'ye oğluna hediye etti. Henüz 3 yaşındayken kaçırılmış olan Esma Haseki Sultan konakta büyümüştür. Sonra Kösem Sultan tarafından saraya getirildi.

Arnavut, Asilzade ve Jonima ailesinden olan bir kız IV. Murad'ın en çok sevdiği haseki olmayı ve şehzadeler doğurmayı başardı. 1614 yılında Hasan Bey'dan olma Ayşe Haseki Sultan Kösem Sultan'ın iktidarının son senelerinde oğlu IV. Murad ile, Edirne Saray'ında evlenmiştir ve gelini oldu. Bu evliliğe Kösem Sultan şiddetle karşı çıktığı söyleniyor. İzdivaç Mayıs 1630 tarihınde gerçekleştirmiş, nikâh Edirne Saray'ında kıyıldı. Bu Haseki Sultan 1633'da İsmihan Kaya Sultan dünyaya getirdi. Ayşe Haseki Sultan doğurduğu şehzadeler daha büyüyemeden küçük yaşlarda hastalıklardan vefat etmişlerdir. Bu yüzden adı tarihte pek duyulmaz.

Mahfiruz Sultan'dan doğma Şehzade Bayezid annesi ve teyzesi Şahincan Hatun'un bütün itirazlarına rağmen Sultan IV. Murad ile çok iyi anlaşırdı ve beraber şehirde gezmelere çıkarlardı. Annesinin genç yaşta ölümü ile anne-baba bir kardeşi olan Şehzade Süleyman teyzesi Şahincan tarafından büyütüldü. Şehzade Bayezid'e göre Şehzade Süleyman'ın arası Kösem'in çocuklarıyla kötüydü. Şehzade Bayezid ve Şehzade Süleyman'ın teyzeleri sürgüne gönderildikten sonra Kösem Sultan'ın eline düştüler ve onun isteği üzerine Sultan IV. Murad'ın emri ile Revan Sefer'ine çıkarken ibrişim kemendiyle boğduruldular. I. Mustafa'nın ölümünden sonra Osmanlı Hanedan'ının soyu sadece Kösem Sultan'ın oğullarından devam edecekti.

Kösem Sultan, oğlu Şehzade Kasım'ın 1638'de Bağdat seferi arefesinde, IV. Murad tarafından katledilmesine engel olamadı;[25] ancak İbrahim'in katline onun saltanat yükünü kaldıramayacak kadar aciz olduğunu ileri sürerek mani olabildi. Padişahın genç yaşta ölümü üzerine tahta Kösem Sultan'ın diğer oğlu İbrahim çıktı ve Kösem Sultan ikinci bir oğlunu tahta çıkarmaya muvaffak olarak valide sultanlığa ve saltanat naipliğine devam etti.

Sultan İbrahim Dönemindeki Valide Sultanlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbrahim şehzadeliği döneminde sürekli öldürülme korkusu yaşadığı için psikolojisi bozuktu ve bu durum Osmanlı'da yönetim boşluğu doğurmuştur. Başkentte yeni çekişmeler baş göstermişti: Kapıkulu askerleri, ulemalar, vezirler ve saray erkânı iktidarda daha fazla nasıl söz sahibi olabileceklerinin ince hesaplarını yapmaya başlamışlardı. Otorite boşluğu bu tür çekişmelere neden olduğundan; öteden beri yönetmeye hevesli olan Kösem Sultan harekete geçerek; bir kukla padişah olarak öne çıkardığı oğlu İbrahim döneminde yeniden devlet işlerinde aktif görev üstlenmiştir.

İbrahim tahta çıktığında Osmanlı Hanedanı büyük bir krizle daha karşılaştı. İbrahim hanedanın tek erkek vârisi durumundaydı ve acil bir şekilde hanedanın devamını sağlama zorunluluğu vardı. Oysa İbrahim bir ölçüde dengesiz görünüyor ve kadınlarla olan ilişkilere ilgi duymuyordu. Osmanlı hanedanının devamını sağlama görevi büyük ölçüde Kösem Sultan'a düştü. Anne Kösem Sultan, zihninden ve tecrübesizliğinden üzüntü duyduğu oğlunu hem avutabilmek ve hem de Osmanlı hanedanının devamı için oğluna yeni cariyeler takdim etti. Saraya doluşan hasekiler ve cariyeler hazineye büyük yük getirmiş, saraydaki kadınlar arasında da şiddetli nüfuz çatışmaları baş göstermiştir. İbrahim'in hem ruhsal sorunlarına çare bulmak hem de erkek evlat sahibi olması için ülkenin dört bir tarafından üfürükçüler, cinci hocalar davet edildi. Bu üfürükçülerin en ünlüsü Cinci Hoca lakabıyla tanınan Safranbolulu Karabaşzade Hüseyin Efendi'ydi.

İbrahim'in tahta çıkmasından 2 yıl sonra Şehzade Mehmed, Şehzade Süleyman ve Şehzade Ahmed dünyaya geldi. En nihayetinde hanedanın devamı sağlanmış oldu. Kösem Sultan buna karşılık olarak Hüseyin Efendi'ye Safranbolu da daha sonra Cinci Hanı olarak anılacak hanın yapım masraflarını karşılayacak para verdirmiştir. Hatta Cinci hoca o kadar güçlendi ki Cinci Hoca'nın öldürülmesinden sonra hazineye aktarılan paralar askere cülus olarak dağıtıldı ve bu paralar halk arasında 'cinci hoca akçesi' diye anılır oldu.

Ukraynalı veya Rus bir köylü kızı olan Nadya'yı Tatar esircilerce çalındığından sonra Kör Süleyman Paşa'ya satıldı ve Paşa onu Kösem Sultan'a hediye ettiği. Haremde yetişen Nadya, Turhan Hatice ismini alıp, Sultan İbrahim'e sunulan ilk câriye oldu ve on beş yaşlarında 2 Ocak 1642'de IV. Mehmed’i dünyaya getirince Haseki sultan unvanını aldı. Şehzadenin doğumu Osmanlı sülâlesinin kesilme tehlikesini ortadan kaldırdığı için büyük coşkuyla kutlandı. Sarayda eğitimiyle özel olarak Kösem Sultan kızı Atike Sultan görevlendirildi.[26] Ayrica Atike Sultan Kösem Sultan'ın torunu Mehmed mürebbiyelik yâni terbiye ve yetişmesinde yardımları olmuştur.

Kösem Sultan’ın IV. Murad’ın kızı Kaya Sultan’ı Silâhdar Mustafa Paşa ile evlendirmek istemesi, Sadrazam Kemankeş Kara Mustafa Paşa ile arasının açılmasına sebep oldu. Çünkü Kara Mustafa Paşa, Silâhdar Mustafa Paşa’yı rakip olarak görüyordu. Kemankeş’in hazinede yapmak istediği ıslahat bazı şikâyetlere yol açmış ve kendisine yeni düşmanlar kazandırmıştı. Sadrazamın yıpranması Kösem Sultan’ın işine geliyordu. Kemankeş’in sonunu hazırlayan bu hadiselerden sonra Sultan İbrâhim’de samur ve amber merakı başladı. Kösem Sultan bu yüzden İbrâhim’in musahibesi Şekerpâre Hatun’u saraydan çıkarmak için büyük gayret sarf etti.

Kemankeş Mustafa Paşa bu dönemde de kendine rakip olan diğer devlet adamları ile uğraşmaya başlamıştır. Bunlar Sultan İbrahim'in silâhdarı olan "Yusuf Paşa" ile meşhur Cinci Hoca Hüseyin'dir. Kemankeş Kara Mustafa Paşa gerek bu iki rakibinin ve gerekse asabi ve rasyonel olmayan Sultan İbrahim'in her işe karışmasından dolayı iki defa vezir-i âzamlıktan istifa etmiştir ama bu istifalar kabul edilmemiştir. Rakiplerini saf dışı bırakmak için bu sefer kapıkulu askerini isyana teşvik etmiştir. Bu isyan teşviki gerçeği Sultan İbrahim'e yetişince padişah Kemankeş Kara Mustafa Paşa'yı 31 Ocak 1644 sadrazamlıktan azletmiş ve idam edilmesini emretmiştir. İdam edildiğinde 50 yaşlarındaydı. İki padişah döneminde yaptığı sedareti 5 yıl 1 ay sürmüştür.[27] Kösem Sultan için İbrâhim'in saltanatı pek tatmin edici geçmemişti. Zira vâlide sultanlık yetkilerini istediği gibi kullanamamış, Kemankeş Kara Mustafa Paşa'nın idamıyla, başlayan saraydaki huzursuzluklar yüzünden zaman zaman endişeli günler geçirmişti.

I. İbrahim'ın son yılında sekizci Hasekisi Hüma Şah Sultan'la nikâh kıydı ve Aralık 1647'te evlendi, bundan sonra Kösem Sultan gözden düşmüş, I. İbrahim kız kardeşlerinden Ayşe Sultan, Fatma Sultan ile Hanzade Sultan ve yeğeni İsmihan Kaya Sultan'ın malına mülküne el koydu ve Hüma Şah Sultan'a hediye etti.[10]

Sultan İbrahim savruk harcamaları tamamen mücevher işli yeni bir saltanat kayığı yaptırması isteği ile daha da arttı. Bunun için esnaftan, ulemadan, ocak ağalarından ve devlet ricalinden ek vergiler istenildi ve buna muhalefet edecek olanların cezalandırılacakları duyuruldu. Kösem Sultan, bunun bir patlamaya yol açabileceğine dair Sultan İbrahim'i uyarmak istemesi dolayısıyla saraydan atılarak İskender Bahçesi'ne sürgün edildi. Sadrazam Tezkereci Ahmet Paşa ise kendi savruk harcamalarına devam etmekte ve oğlunun düğünü için yaptığı eğlentiler ve harcamalar hakkındaki haberler şehirde herkese yayılmakta idi.[28]

7 Ağustos 1648'de ulema Fatih'te ve (başlarında yeniçeri ağası) kapıkulu ocakları ağaları Ermeydanında Orta Camii'de toplandılar. Sultan İbrahim'in sefahatine ve koyduğu samur ve amber vergisine karşı olarak bir ayaklanma üzerinde anlaştılar. Sabahleyin silahlanmış kapıkulu askerleri Fatih Camii avlusuna geldiler. Bunu haber alan sadrazam Tezkereci Ahmet Paşa korkup saklandı. O zaman başdefterdar olan Sofu Mehmed Paşa Fatih Camii'ne çağrıldı ve burada isyancıların liderleri olan ocak ağaları ve ulema liderleri tarafından geniş tecrübesi nedeniyle kendisinin sedarete getirildiği ilan edildi.[28]

O zamana kadar sadrazam olan Tezkereci Ahmet Paşa saklandığı için kendisinden mühr-ü hümayun alınamamıştı. O akşam geç saatlerde Tezkereci Ahmet Paşa saklandığı konağında yakalandı. Konağı yağmalandı. Eski sadrazam, Fatih Camii'ne isyancı kapıkulu askeri komutanları; ulema liderleri ile olarak bunların veziriazam seçtikleri ve sarayın da bunu teyit ettiği Sofu Mehmed Paşa önüne getirildi. Orada Cellat Kara Ali tarafından boğularak idam edildi. Öldürüldüğü yaşının 50'yi geçtiği bildirilir.[29]

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]
Maypeyker Kösem Sultan'ın I. Ahmed Türbesinde bulunan kabri, Sultanahmet Meydanı, İstanbul

2 Eylül 1651'de Kösem Sultan, Turhan Sultan ile yaşadığı otorite mücadelesi sonunda Lala Süleyman Ağa tarafından oluşturulan bir ekiple öldürüldü.[30] Kösem Sultan'ın cenazesi, kocasının Sultan Ahmet Camii'ndeki I. Ahmed türbesine gömüldü.

Osmanlı tarihindeki hususi konumu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kösem Sultan; en karışık, karanlık, cinayetlerle dolu bir 40 yılın çalkantılarında dul bir saraylı olarak siyasal meselelerin ortasında son karar sorumluluğunu yüklenmişti. Daha ileri gidilerek denebilir ki, tarih kitaplarında, "Sokullu Mehmed Paşa ve Yükselme Devrinin Sonu", "Lale Devri" birer başlıksa "Kösem Sultan'ın Naipliği" de Osmanlı tarihi için önemli bir ayraç veya başlık olmalıdır. Kösem'in Osmanlı hanedan yapısındaki yeri Avrupa ve Rusya'daki hükümdar kraliçelere denk bir üstünlüktür. Mahpeyker Kösem'i bütün kadın sultanlardan ayrıcalıklı kılan, Topkapı Sarayı haremindeki varlığı ve etkinliğinin kocası I. Ahmed'den torunu 4. Mehmed'e değin yarı asra yakın olması, iki oğluna ve torununa "Sahibetü'l- makam Ümmü'l-mü'minin" sanlarıyla haremde naiplik yapmasıdır. Haremden, ülkenin dört bir tarafına bu düzeyde hükmeden başka bir haremli yoktur.[31]

Hakkında modern araştırmacıların görüşleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kösem Sultan'ın siyasi hayatı Osmanlı tarih yazarları ve modern araştırmacılar tarafından her zaman ilgi duyulan bir konu olmuştur. Kimi araştırmacılar onu şiddetle eleştirirken, kimi araştırmacılar ise daha olumlu bir tablo çizme eğilimi göstermişlerdir.

Örneğin şu araştırmacılar onu şiddetle eleştirmektedirler:

  • M. Cavid Baysun, karıştığı işlerin bir neticesi olarak birçok dost ve hayli düşman kazanan biri olduğunu belirttiği Kösem Sultan'ın, iktidarı sımsıkı elde tutmak gayretiyle en tehlikeli teşebbüslere giriştiğini ve hatta amaçları için en yakınlarını dahi feda edebilecek bir yaratılışta olduğunu ileri sürer.[32]
  • Ahmed Refik, Kösem Sultan'ın şefkatli biri olmasının yanında saltanat hırsı olan bir kadın olduğunu söyler. Dahası henüz hasekilik döneminde saltanatı ele geçirmeye çalıştığını ve nüfuzunu artırmak için siyasi bağlantılar kurduğunu belirtir.[33] Ayrıca Kadınlar saltanatı adı verilen dönemde, Osmanlı tarihinin en güçlü Valide Sultan'ı olduğunu düşünmektedir.[33]
  • Nicoliae Jorga ise Kösem Sultan'ı dindar, asil ve yetenekli bir Osmanlı kadını olarak tasvir eder.[34]
  • M. Çağatay Uluçay, Osmanlı hanedan tarihinin en tanınmış kadını olarak gösterdiği Kösem Sultan'ın özellikle Sultan İbrahim'e güzel cariyeler sunarak gücü elinde tutmayı amaçladığı görüşündedir. Dahası yazara göre, Kösem sırtını yeniçerilere dayayarak devleti istediği gibi yönetmiş, hırslı ve pek çok kanlı olayda başrol oynamıştır. Ancak yazar yine de onun hayırsever yanına dikkat çekmeden geçemez.[35]
  • Yılmaz Öztuna, Kösem Sultan için daha sert bir tutum sergiler. Yazara göre Büyük Valide Sultan politikaya âşık olmuştur ve tek amacı saltanat sürmek, emir vermek ve devleti yönetmektir.[36]
  • Stanford Shawda da benzer bir suçlamada bulunur, padişahın servetinin çoğunu yönetici sınıf arasında dağıtarak gücünü arttırma çabası içinde olduğunu ileri sürer.[37]
  • A. D. Alderson, Kösem Sultan'ı komplo kuran, entrikacı ve gücü sürekli elinde tutan biri olarak gösterir.[38]
  • Said Öztürk ve Ahmet Akgündüz'ün ortak çalışmasında, IV. Murad döneminde çıkan kimi isyanların sorumlusu olarak Kösem Sultan gösterilir. Dahası Sultan İbrahim döneminde Kösem Sultan'ın varlığının, Osmanlı hanedanının en acı günlerinden olduğu savunulur.[39]

Bu eleştirici yazarların aksine diğer bazı yazarlar Kösem Sultan için olumlu düşünmektedirler:

  • Son Osmanlı vakanüvisi Abdurrahman Şeref Kösem Sultan'ın namuslu, şerefli olduğunu ve devlet işlerinin düzgün yürütülmesine katkı sağladığı görüşündedir.[40]
  • Caroline Finkel, Kösem Sultan'ın farklı bir yönüne, devletin güvenliği için yaptığı ve yapmayı planladığı projelere dikkat çeker. Yazara göre Kösem Sultan kudretli bir Osmanlı kadınıdır.[41]
  • Leslie P. Peirce, Kösem Sultan için olumlu bir tablo çizerken onun kadınlar saltanatındaki renkli ve nüfuzlu hasekilerin sonuncusu olduğunu belirtir.[10][21]
  • Necdet Sakaoğlu Kösem Sultan'ın Osmanlı hanedan tarihinde özel bir yeri olduğunu söyleyerek Osmanlı siyasetinin en buhranlı döneminde en etkili olan kadın olduğuna dikkat çeker.[7][42]
  • Ahmet Şimşirgil Kösem Sultan'ın olumlu bir portresini çizerken Osmanlı tarihinde böyle bir simanın ikincisinin olmadığını savunur.[43]
  • Ekrem Buğra Ekinci ise Kösem Sultan'ın Osmanlı'nın en kritik dönemlerinde devletin tüm yükünü omuzlarına yüklenmesinin bir fedakarlık olduğu fikrindedir.
  • Halil İnalcık Kösem Sultan'ın valide sultanlar sıralamasının dışında Osmanlı'nın en kritik devrini yönlendiren "büyük valide" konumunda olduğunu belirterek 17. yüzyılın Kösem Devri olduğuna yer verir.
  • İlber Ortaylı Kösem Sultan'ın müthiş bir tarihi kişiliğe sahip olmasının yanında son derece entrikacı olduğu görüşündedir.

Çocukları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Erkek çocukları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kız çocukları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaptığı hayır işleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kösem Sultan tarafından yaptırılan Çinili Camii, Üsküdar, İstanbul

Hayır işlerinde de öncülük etmeyi prensip edinen Kösem Sultan, etrafındaki fakirlere yardımlarda bulunmuştur. Her yıl Receb-i Şerif ayında tebdili kıyafetle arabaya binerek hapishanelere gitmiş; borcu yüzünden hapse düşen mahkûmların borçlarını ödemiş ve onların hapisten çıkmalarını sağlamıştır. Kösem Sultan, katil kişileri bu yardımlardan nasiplendirmemiştir. Yaptırdığı hayır işlerinin başında 1640'ta bitirilen Üsküdar'daki Çinili Camii,[44] Boğaziçi'nde Anadolu Kavağı, Sultan Selim civarında Valide Medresesi Mescidi'ni yaptırarak hizmete açmıştır. O dönemde Osmanlı'nın eyaleti durumunda bulunan Mekke ve Medine'ye de yardım elini uzatmış, fakir yöre halkına da hatırı sayılır yardımlarda bulunmuştur.

Fiziki Özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Boylu boslu, narince idi. Kaynaklarda teninin cazibeli beyazlığı, gözlerinin kadife gibi derin kahverengiliği, sarı saçlarının göz kamaştırıcı parlaklığı belirtilir.[45]

Popüler kültürdeki yeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Prof.Dr.Halil İnalcık/Osmanlı Tarihinde Efsaneler ve Gerçekler
  2. ^ a b TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 26, sayfa: 273
  3. ^ a b Özlem Kumrular, Kösem Sultan, 1. baskı, sayfa: 16-17
  4. ^ Özlem Kumrular, Kösem Sultan, 1. baskı, sayfa: 18
  5. ^ a b c d e Sakaoğlu, Necdet "Kösem Sultan" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.II s.37-39 ISBN 975-08-0072-9
  6. ^ Enver Behnan Şapolyo, Osmanlı Sultanları Tarihi, Rafet Zaimler Yayınevi, İstanbul, Basım Yılı 1961, Sayfa: 221
  7. ^ a b c d e f Sakaoğlu, Necdet (2008) Bu Mülkün Kadın Sultanları (Vâlide Sultanlar, Hâtunlar, Hasekiler, Kadınefendiler, Sultanefendiler), Oğlak Yayıncılık, ISBN 9789753297172
  8. ^ Günhan Börekçi, FACTIONS AND FAVORITES AT THE COURTS OF SULTAN AHMED I (r. 1603-17) AND HIS IMMEDIATE PREDECESSORS, Sayfa:126
  9. ^ Sakaoğlu, Necdet "Kösem Sultan" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.II s.37-39 ISBN 975-08-0072-9
  10. ^ a b c d e f g h i j Peirce, Leslie (1993) The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire (Studies in Middle Eastern History), Oxford University Press ISBN 978-0195076738 [1] 16 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  11. ^ Bõrekci, Günhan (2010)Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmet I (r. 1603-17) and his Immediate Predecessors. Ohio State Universitesi Ph.D. doktora tezi, Say:126 [2] 9 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  12. ^ a b Leslie P. Peirce, The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, The Imperial Harem Instution, Oxford University Press, Sayfa: 127
  13. ^ ASVe, SDC, filza 60, fol. 11r (18 Eylül 1604 tarihli rapor)
  14. ^ ASVe, SDC, filza 59, fol. 69v (27 Mart 1604 tarihli rapordan): “Si è susu-rato non poco li giorni passati intorno la persona del Gran Signore, es-sendosi osservati certi inditii li quali denotavano la sua morte, o alme-no pericolosissima infermità […] medesimamente il suo fratello ha ha-vuto ancora lui le varole et dicono che stia fuori di pericolo.
  15. ^ http://www.hurriyet.com.tr/tarihçi-ozlem-kumrularin-iddiasi-kosem-ahmedin-nik-hli-esiydi-40016867[ölü/kırık bağlantı]
  16. ^ a b c d Bu belgenin tümũ araştırmacının kitabında verilmektedir: Kumrular, Özlem (2015) Kösem Sultan (İktidar Hırs ve Entrika) İstanbul: Doğan Kitap ISBN : 9786050930528
  17. ^ Günhan Börekçi, İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasî Krizi, Sayfa:94
  18. ^ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım, XVI. Yüzyıl Ortalarından XVIII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010) say.362-363
  19. ^ Tezcan, Baki (2007). "The Debut of Kösem Sultan's Political Career". Turcica (Éditions Klincksieck). 39–40: Sayfa: 350.
  20. ^ Giz, Adnan (15 Temmuz 1950). "Altı vezirle Evlenen Bir Sultan: Ayşe Sultan". Tarih Dünyası, 7. 
  21. ^ a b Peirce, Leslie P. (Tr. çev. Ayşe Berktay) (1996) Harem-i Hümayun, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 9789753330480. İngilizce aslı: Peirce, Leslie P. (1994) The Imperial Harem - Women and Sovereignty in the Ottoman Oxford University Press ISBN 9780195086775 (İngilizce).
  22. ^ Gibb, Sir Hamilton Alexander Rosskeen "Kosem Sultan" (1954) First Encyclopaedia of Islam". E.J. Brill . Martijn Theodoor Houtsma, 1987< say. 597. ISBN 90-04-07026-5. {{ing}}
  23. ^ Halil İnalcık, Kösem Sultan İç Savaş Dönemi (1623 - 1632), Sayfa: 52
  24. ^ a b Afyoncu, Erhan (2016 4.bas.) Sorularla Osmanlı İmparatorluğu Tek Cilt, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, ISBN : 6054052141
  25. ^ "Tahta çıkamayan Osmanlı şehzadelerinin akıbeti". www.mutlakbutlan.com/. 18 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2014. 
  26. ^ İslam Ansiklopedisi, Cilt: 41,  s. 424
  27. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; yasamyapıt isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  28. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; sakaoğlu isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  29. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; uzunçarsılı isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  30. ^ "Kösem Sultan nasıl öldürüldü ?". tarihenotdus.com. 30 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2012. 
  31. ^ Necdet Sakaoğlu,#Tarih Dergi,19.sayı,Aralık 2015
  32. ^ Baysun, Cavid, "Kösem Sultan" İslam Ansiklopedisi İstanbul, Cilt:VI say:915-923
  33. ^ a b Altunay, Ahmet Refik (2051) Kösem Sultan Kadınlar Saltanatı, İstanbul: Yeditepe Yayınevi ISBN 6059787147 Orijinal Osmanlıca baskı: İstanbul AH.1332 (1916) ve 1923
  34. ^ Jorga, Nicolae (Tr. çev.: Kemal Beydilli ve Nilüfer Epçeli), (2005) Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 5.Cilt, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, ISBN 6053556008. Orijinal: Almanca Geschichte des Osmanischen Reiches
  35. ^ Uluçay, M. Çağatay (1992) Padişahların Kadınları ve Kızları Ankara:Türk Tarih Kurumu, ISBN 9751604613 (2011 versiyonu. İstanbul:Ötüken Neşriyat ISBN 9754378405)
  36. ^ Öztuna, Yılmaz (2015 9. baskı) Osmanlı Hareminde Üç Haseki Sultan. İstanbul:Ötüken Neşriyat, ISBN 9754373485
  37. ^ Shaw, Stanford (Tr. çev.:Mehmet Harmancı) (1994 2.bas.) Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye 1 Cilt, İstanbul: E Yayınları ISBN 9753901593 İngilizce aslının son edisyonu:Shaw, Stanford J. (1976) History Ottoman Empire: Empire of the Gazis: the Rise and Decline of the Ottoman Empire, 1280-1808 Vol.1, New York:Cambridge University Press ISBN 978-0521291637 [3] 25 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  38. ^ Alderson, A.D. (1956) The Structure of the Ottoman Dynasty Londra:Claredon Press (İngilizce)
  39. ^ Öztürk, Said ve Akgündüz, Ahmet (2000) Bilinmeyen Osmanlı (Sıvama Cilt), İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı / Prestij Kitaplar, ISBN : 9789757268284
  40. ^ Abdurrahman Şeref, Tarih-i Devlet-i Osmaniye, İstanbul: AH. 1309-1312, 1315-1316) (Osmanlıca)
  41. ^ Finkel, Caroline (2006) Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300-1923 Londra:John Murray ISBN 978-0719561122 (İngilizce)
  42. ^ Sakaoğlu, Necdet "Kösem Sultan" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.57-58 ISBN 975-08-0072-9
  43. ^ Şimşirgil, Ahmet (2014) Valide Sultanlar ve Harem İstanbul: Timaş Yayınları,
  44. ^ "Üsküdar Çinili Kösem Valide Sultan Camii". www.tas-istanbul.com/. 5 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2015. 
  45. ^ Kadınlar Saltanatı III,14; Samur Devri:27-28

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Önce gelen:
Mahfiruz Hatice Sultan 		Haseki Sultan
8 Mart 1605 – 22 Kasım 1617 		Sonra gelen:
Ayşe Sultan
Önce gelen:
Önce gelen yoktur 		Büyük Valide Sultan
8 Ağustos 1648-2 Eylül 1651 		Sonra gelen:
Sonra gelen yoktur
Önce gelen:
Halime Sultan 		Valide Sultan
10 Eylül 1623 – 8 Ağustos 1648 		Sonra gelen:
Turhan Hatice Sultan
Önce gelen:
Halime Altunşah Sultan 		Saltanat Naipliği
10 Eylül 1623 – 20 Mayıs 1632
9 Şubat 1640 – Aralık 1647
8 Ağustos 1648 – 2 Eylül 1651 		Sonra gelen:
Turhan Hatice Sultan
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kösem_Sultan&oldid=33915905" sayfasından alınmıştır