Kullanıcı:SAİT71/Çalışma2

Topçu Ocağı
Topçu Sancağı
Ülke	Osmanlı İmparatorluğu
Bağlılık	Osmanlı sultanları
Sınıfı	Piyade
Tipi	Kara kuvveti
Komutanlar
Komutan	Yeniçeri ağası
Ocak komutanı	Topçubaşı

Topçu Ocağı, Osmanlı İmparatorluğu'nda Kapıkulu'nun yaya kısmına mensup, top dökmek ve kullanmakla vazifeli askerlerin bağlı olduğu ocaktır.

Sultan I. Murad devrinde yeniçeri ocağının teşkilinden hemen sonra, acemi ocağından alınan askerlerle ilk olarak topçu ocağı kuruldu. İstanbul’un fethinden sonra, Galata suru dışında Tophane denilen yerde topçu kışlaları ve sabit top dökümhânesi yapıldı. Zaman içinde, Belgrad, Budin, Temaşvar, İşkodra, Gülamber, Provişte gibi yerlerde ihtiyaca göre tophaneler kurulup top döktürüldü.

Topçu ocağına sertopi adıyla da anılan topçubaşı nezaret ederdi. Onun emrinde bulunan dökücübaşı (serihtegân), dökümhâneden sorumluydu. Onun da maiyetinde; yardımcısı, tâmirci, dökümcü, burgucu, yamacı, demirci, marangoz gibi zanaatkârlar bulunurdu.

Tophanenin, hesap ve alım-satım işlerine tophane emini bakardı. İmalât ve ihtiyaçlarından da Tophane Nazırı mesuldü. Topları kullanmak ise, ağa bölükleriyle cemaat ortaları'nın vazifesiydi. Beş ağa bölüğü ve yetmiş cemaat ortası vardı. Her orta veya bölükte bir çorbacı, bir odabaşı ve diğer küçük rütbeli subaylar bulunurdu. Ocak kethüdası, ocak çavuşu ve katibi de, bu ocağın büyük amirleriydi. Topçu ocağı, sarı-kırmızı bayrak taşırdı.

Topların üretilmesi, muhafazası ve savaşlarda kullanılması işlerinden sorumlu tutulan birliğe topçu ocağı denilirdi Topçu ocağının Osmanlı ordu teşkilatı içinde yer alması II. Murad devrinde olmuştur . Topçu ocağı, kapıkulu ocaklarının yaya kapıkulu ocaklarının üçüncü kısmını oluşturan bir teşkilât olup, ocağın 16 ve 18. ortalarını teşkil ederdi .Topçu ocağına acemi ocağından asker alınır ve bunlara şagirt denilirdi. Topçu ocağı da yeniçeri ocağı gibi ağa bölükleri ve cemaat ortaları olarak iki kısımdan müteşekkildir. Ağa bölükleri beş tane ve cemaat ortaları yetmiş iki tane idi. Her orta ve bölükte bir çorbacı, bir odabaşı ve diğer küçük rütbeli kişiler bulunurdu. Topçu ocağı efradının kuruluşundan itibaren zamanla çoğaldığı ve buna bağlı olarak da mevâciblerinin arttığı görülür.

Topçu ocağının kendine has sarı kırmızı renklerden oluşan bir bayrağı bulunmaktaydı. Kırmızı zemin üzerine beyaz sim ile işlenmiş bir top ve bunun ağız tarafında bulunan üç gülle resmi mevcuttu. Kenarları ise sarı işlemeliydi. Bu sebeple sefere giden topçulara hazineden yirmi beş zira kırmızı ve yirmi beş zira sarı bayraklık ‘dârayî’ adı verilen bez verilmesi kanun idi

Kuruluşu

1551'de Beçe Hisarı Kuşatması esnasında Osmanlı topçuları (sol altta) görülmektedir. (Topkapı Sarayı Müzesi envanteri, Hazine 1592, s.5a)

Top dökmek ve muharebede top kullanmak üzere iki kısım olarak kurulan Topçu Ocağı, Kapıkulu'nun yaya kısmına dahil edilen bağımsız bir ocaktı. Topçu Ocağının kesin kuruluş tarihi bilinmemekle birlikte 15. yüzyılın başlarında var olduğu bilinir. Osmanlıların ilk top kullanımı 14. yüzyılın son yarısından itibaren başladı. I. Murad döneminde, I. Kosova Muharebesi'nde top kullanıldığı ve Haydar adında bir topçunun olduğu bilinir. I. Bayezid de İstanbul'un muhasarasında orduda top bulundururken, Niğbolu Muharebesi'nde topları kullandı. Osmanlıların 1440'ta Semendire'nin [ya da Sentandire] muharasında ve II. Murad'ın Mora Yarımadası'nın kıstağındaki Germehisar'ın muhasarasında toplardan faydalandıkları bilinir.

Osmanlı Devleti'nde muharebelere götürülen seyyar topların haricinde önemli olarak görülen kalelerde de sabit toplar mevcuttu. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, ilk topun I. Murad döneminde gerçekleşen Kosova Muharebesi'nde kullanıldığını ve 1423'ten önce de kalelerde topların konuşlandırıldığını, buraya asker alımının Acemi Ocağından yapılması sebebiyle, Topçu Ocağının Yeniçeri Ocağından bir süre sonra kurulduğunu kabul etmenin doğru olacağını belirtir. Uzunçarşılı, Neşrî'nin Kitâb-ı Cihannümâ adlı eserinde Kosova Muharebesi'nde top kullanıldığından bahsetmesi ve Âşıkpaşazâde'nin Tevârîh-i Âl-i Osman adlı eserinde İstanbul'un muhasarasında az miktarda top bulunduğunu söylemesi nedeniyle, ocağın I. Murad döneminde ya da ondan kısa bir süre sonra kurulduğu tahminini yürütür. Yine aynı tarihçi, d'Ohsson'ın Topçu Ocağının II. Murad döneminde kurulduğunu yazdığını belirtir. Antalya bölgesine ait 1425 yılına tarihlenen bir defterde ise, Ali isimli bir topçu askere Manavgat bölgesinin tımar olarak verildiği bilgisi yer alır.

Osmanlılarda II. Mehmed döneminde başlayan topçuluk faaliyetleri, II. Bayezid zamanında Napoli'den top döküm ustaları ve topçuların gelip hizmete başlamalarıyla birlikte en olgun dönemine ulaştı.

Asker alımı

II. Mahmud tarafından kurulan yeni ordunun topçu mensupları: Süvari Topçu Neferi (sol), Piyade Topçu Yüzbaşı (orta), Süvari Topçu Neferi (sağ) (Giovanni Jean Brindesi, Elbicei Atika. Les Anciens Costumes. Musée des costumes turcs de Constantinople, 1855)

Topçu Ocağının asker ihtiyacı Acemi Ocağından sağlanırdı; bunlar genellikle devşirildikten sonra Türk ailelerin ya da çiftçilerin hizmetine verilen ve oradan ulûfeye kaydedilerek acemi oğlanı olarak göreve başlayacaklar arasından seçilirdi. Hem atış hem de top üretimi olmak üzere iki farkı bölümde oluşan asker ihtiyacı, Topçubaşı tarafından Dîvân-ı Hümâyuna bildirilir, ocağın ihtiyacı kadar acemi talep edilirdi. Daha sonra divan tarafından Topçu Ocağına verilecek acemilerin hangi kısımdan verileceği, sayısı ve nitelikleri Yeniçeri ağasına yazılan hükümle belirlenirdi. Topçu Ocağının iki kısmı için istihdam edilen askerler "şagird" adıyla deftere kaydedilirdi.

Kapıkulu askerlerinin evlenmelerine izin verilmesiyle birlikte Topçu Ocağına da "Kuloğlu" adıyla anılan ocak mensubu askerlerin çocuklarının kaydedilmeleri adet haline geldi. Topçu Ocağında iyi hizmet görenler, "orta" adı verilen bölüklerinde terfi ederler ya da timara çıkarlardı. Ölen bir topçunun kadrosu, varsa [yetişkin] oğluna aksi takdirde istihkak sahibine verilirdi.

Sayıları

Yıllara göre Topçu Ocağındaki asker sayısı

Yıl	Sayı
1480	100
1568	1.204
1609	1.552
1670	2.793
1700-01	3.595
1704-05	3.437

Topçu Ocağında görev alan asker sayıları hakkında ilk dönemlere ait net rakamlar bilinmemektedir. Ancak Koçi Bey Risalesi'ndeki kayda göre 1574 yılında ocaktaki asker sayısı 1.100 olarak belirtilmiştir. I. Ahmed döneminde 1609'da 1552, 1670'te ise 2.793 kişidir. 16. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen bir kanunnâme de ise asker sayısı 1.204 olarak verilmiştir. Mustafa Âlî'de aynı tarihlerdeki topçu sayısını 2.000 olarak verirken, 16. yüzyıl sonlarında bu rakam 4.000 olarak verilmiştir. 17. yüzyılın ilk yarısında ise Fransız görgü tanığı Michel Baudier asker sayısının 8.000 olduğunu yazmıştır.

Tophaneler

İstanbul'da bulunan ve günümüzde Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi tarafından kullanılan Tophane-i Amire binası.

İstanbul'un Fethi'nden önce Osmanlı İmparatorluğu'nda biri Bursa'da diğeri ise İstanbul'da olmak üzere iki tane tophanenin olduğu tahmin edilmektedir. Bunun dışında Osmanlılarda savaş alanlarında da seyyar tophaneler kurulur ve ihtiyaca göre top dökümü yapılırdı. Tophane-i Amire'nin inşaasına kadar seyyar tophaneler de önemli bir yere sahipti. Bunun dışında savaşlarda ele geçirilen düşman topları da top temininde önemli bir yer tutardı. Devletin sınırlarının genişlemesiyle birlikte, sınırda bulunan kalelerin top ihtiyacını karşılamak üzere bu yerlere tophaneler kurulurken aynı zamanda düşman tarafından kullanılan imalathanelerde işlevini sürdürdü.

Tophane-i Amire'nin faaliyete geçmesiyle birlikte, 16. yüzyılın ortalarına doğru Osmanlı İmparatorluğu İstanbul başta olmak üzere tophanelerde yabancılar yerine kendi top döküm ustalarını görevlendirmeye başladı. İstanbul dışındaki tophanelerde genellikle sürekli olarak top dökümüne ihtiyaç duyulmazdı. Tophane-i Amire'de görevli top dökücüler ihtiyaca göre farklı tophanelere gönderilirdi. Tophane–i Amire'den sonra; Avlonya, Semendire, Novaberda, İşkodra, Belgrad, Budin, Erzurum, Mısır, Basra, Birecik ve Van gibi şehirlerde top dökümhaneleri kuruldu.

Galeri

• 
  Keçeli Nefer,
  Yeniçeri Neferi,
  Nizamı Cedid Binbaşışı III. Selim Kurduğu Yeni Orduda Binbaşı,
  Topçu Başı Topçu Kumandanı,
  Binbaşı II. Mahmud’nin Kurduğu Yeni Orduda Binbaşı.
• 
  İlk seyyar topçu birliğinin fotoğrafı. (Abdullah Biraderler, 1880-1893)
• 
  Bir minyatürde topçu ocağı askeri.

Kaynakça

Özel

Genel

• Ágoston, Gábor (2017). Osmanlı'da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları (1 bas.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ISBN 9786053329176. 
• Aybet, Gülgün Üçel (2010). Avrupalı Seyyahların Gözüyle Osmanlı Ordusu (1530-1699) (1 bas.). İstanbul: İletişim Yayınları. ISBN 9789750507960. 
• Aydüz, Salim (1998). "XIV.-XVI. Asırlarda, Avrupa Ateşli Silah Teknolojisinin Osmanlılara Aktarılmasında Rol Oynayan Avrupalı Teknisyenler (Tâife-i Efrenciyân)". Belleten. 62 (235): 779-830. ISSN 0041-4255. 
• Halaçoğlu, Yusuf (2014). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı (7 bas.). Ankara: Türk Tarih Kurumu. ss. 53-54. ISBN 9789751602978. 
• İnalcık, Halil (2017). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar - II. İstanbul: İş Bankası Yayınları. ISBN 978-9944-88-645-1. 
• Kuzucu, Serhat (2017). Osmanlı Ordusu ve Sefer Lojistiği (1453-1789) (1 bas.). İstanbul: Kitabevi. ss. 12-15. ISBN 9786059506120. 
• Özcan, Abdülkadir (2001). "KAPIKULU" (PDF). TDV İslâm Ansiklopedisi. 24. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 347. 
• Tunç, Şafak (2014). Tophane- i Amire ve Osmanlı Devletinde Top Döküm Faaliyetleri (1 bas.). Kişisel Yayınlar. ISBN 9789759248048. 
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları - II (3 bas.). Ankara: Türk Tarih Kurumu. ss. 35-93. ISBN 9789751600561.