Koçgiri aşireti
Koçgiri veya Koçkiri aşireti,[1] Çoğunlukla İmranlı, Zara ve Refahiye ilçelerinde yaşayıp Kayseri ve Kahramanmaraş illerinde de görülmektedir.[2] Alevi inancına sahiplerdir ve çoğunluğu Kurmançça lehçesini konuşur.
Aşiretin kökeni hakkında tartışmalar mevcuttur. Irène Mélikoff, Koçgiri aşiretinin gelenekleri bakımından Türk kökenli bir kimliği yansıttığını ifade etmektedir. Melikoff, Koçgiri aşiretinden bir kaynağının kendisine şu sözleri aktardığını belirtir: “Soy olarak Kürt değiliz; ancak inançlarımız nedeniyle eza (eziyet) gördük, dağlara sığındık, Kürtlere karıştık ve Kürtler olarak adlandırıldık.”[3] Baki Öz, Koçgiri aşiretinin kökenini Orta Asya'ya dayandırır ve Karahanlılar arasında Koçurganlar adında bir boy olduğunu aktarır. Macit Gürbüz ise aşiretin Oğuzların Avşar boyundan geldiğini savunur.[1]
Bu görüşlere karşı olarak aşiretin tamamının Kürt kökenli olduğu görüşünü savunanlar da bulunmaktadır.[4] Koçgiri aşireti, Osmanlı Devlet Arşivleri'nde 1780'lerden itibaren "Ekrad (Kürt)" ve "Kızılbaş" olarak anılmıştır. 1834 nüfus sayımında ise, bölgedeki diğer azınlık Kürt aşiretleriyle birlikte "Kürt aşiretleri" olarak özel bir deftere kaydedilmiştir.[5]
Kısaca Koçgiri Aşireti'nde kendini Türk veya Kürt olarak tanımlayan bireyler bulunsa da, bu toplulukta Alevilik bilinci etnik kimlikten çok daha önemli ve önceliklidir. Alevilik, aşiretin birleştirici ve belirleyici unsuru olarak öne çıkmaktadır. Ayrıca, Koçgiri toprakları, coğrafi olarak Doğu ve İç Anadolu'yu birbirine bağlarken, sosyo-politik açıdan da Türk ve Kürt yerleşim yerleri arasında bir köprü işlevi görmektedir.[6]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Koçgiri adının kökeni tartışmalıdır, iki ana karşıt görüş bulunmaktadır:
● Qoçgirî, Kürtçede aslen “Büyük göç” anlamına geliyor olabilir; qoç (göç) kelimesi de bir Türk dilinden alıntıdır. Bu kelime Dersim bölgesinde büyük boynuz anlamına da gelmektedir.[kaynak belirtilmeli]
● Ömer Lütfü Barkan'a göre, “Koçkiri” adı tamamen Türkçe bir kelimedir. Koçkırı (gri koç) anlamında olan bu isim ancak Akkoyunlu, Karakoyunlu gibi adlarla karşılaştırılabilir.[3]
Koçgiri yöresi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sivas'ın İmranlı ilçesinde Koçgiri aşiretinin yaşadığı köyler ve ayrıca başta Zara olmak üzere diğer ilçelerle başka illerin sınırları içerisinde kalmakla birlikte bu bölgenin etrafındaki bulunan köylerden oluşan ve kültürel bütünlüğe sahip olan bir yöredir.[7]
Koçgiri İsyanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Mart 1921'de, aşiret reisleri ve Kürdistan Teali Cemiyeti üyeleri Alişan ve Haydar Beylerin desteğiyle Sivas'ta başlayan ve devam eden Koçgiri İsyanı, 11 Nisan 1921 tarihinde Ankara Hükûmeti tarafından uygulanan bastırma hareketi ile kısa sürede son bulmuştur. İsyan, Nurettin Paşa ve Topal Osman yönetimindeki Abazıkalı Giresun Gönüllü Alayları tarafından bastırılmıştır.[8]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Ali Rıza Özdemir (Mart 2013). Kayıp Türkler- Etnik Coğrafya Bakımından Kürtleşen Türkmen Aşiretleri. Kripto Basım Yayım Dağıtım. s. 9.
- ^ "Nişanyan Yeradları - Türkiye ve Çevre Ülkeler Yerleşim Birimleri Envanteri". Nişanyan Yeradları. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ a b Prof. Dr. İrene MELIKOFF (Ocak 1993). "Uyur İdik Uyardılar. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları". Alptekin, Turan tarafından çevrildi. Cem Yayınevi. s. 104. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ "Koçgiri Aşiretinin Yapısı ve Kökeni • Dersim Gazetesi". web.archive.org. 12 Mayıs 2021. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ "Kızılbaşlıktan Sünniliğe, Kürtlükten Türklüğe Koçgiri | Demokratik Modernite". 7 Şubat 2022. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ "Koçgiri Aşireti – PostSeyyah". Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ Murat Uğraş (2021). Zara Koçgiri Sancağı ve İmranlı Çit Yöresi Tarihi. Dorlion Yayınevi.
- ^ "Dr Suat Akgül, Atatürk Döneminde Bölücülük ve Bölücülüğe Karşı TBMM'de Çözüm Önerileri". 6 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2006.
