Dersim aşiretleri

Dersim aşiretleri, Doğu ve İç Anadolu Bölgesi'nde Tunceli, Sivas, Tokat, Erzincan, Bingöl, Muş, Kahramanmaraş, Kayseri, Amasya, Gümüşhane, Elazığ, Adana, Adıyaman, Malatya, Ardahan, Erzurum çevresine yayılmışlardır. Aşiretlerin çıkış noktası "İç Dersim" olup aşiretlerin Dersim ile birlikte en yoğun olduğu diğer yöre, zamanla çeşitli nedenlerle verdiği göçlerle, Dersimlilerin yoğun ve hakim olduğu iki bölgeden biri haline gelen Koçgiri yöresidir.

Koçgiri yöresi Sivas'ın İmranlı, Zara, Erzincan'ın Refahiye, Erzincan ilçelerini içine alır. Sivas'ın Hafik, Kangal, Divriği, Suşehri; Tokat'ın Almus, Zile; Erzincan ilinin Refahiye, İliç çevresi; Kayseri'nin Sarız, Sarıoğlan yöresine kadar uzanır ve bu bölgeleri içine alır.

Tunceli'nin güney ilçeleri, Sivas Koçgiri yöresi aşiretleri, Kayseri Sarız ve Sarıoğlan, Erzican'ın Refahiye, İliç, Kemah, Elazığ Aşiretleri, Adıyaman Dersim aşiretleri, Kahramanmaraş Yöresi Dersim aşiretleri, Tokat, Çorum, Yozgat, Malatya ve Gümüşhane Yöresi Dersim aşiretleri Türkçe Kırmançça (Zazaca) ve Kurmançça konuşur.

Liste

Abbas Uşağı
Aşiretin meskun olduğu yerler; Pülümür-Hozat ilçesi Çığırlı(Zimeq)-Ovacık-Erzincan (Kırlangıç Köyü, Çağlayan Bucağı, Bağlı ve Karatuş köyleri), Kiğı ilçesi (Akımlı, Estigkavak, Ayanoğlu, Güzgörü köyleri), Tercan (Başbudak, Beşgözek köyleri), Kelkit (Akdağ, Kömürlük Köyü) ve Erzurum-Aşkale (Aşkale, Gürkaynak ve Koçbaba köyleri)'dir.

Abdalan
Alan
Alhan
Areyiz
Aslanuşağı
Beyituşağı
Bahtiyar
Ferhatuşağı
Karaballı
Keçeliuşağı
Baluşağı
Badilli
Gülabi
Seyhan
Turhasanlı
Süleymanuşağı
Koçuşağı
Balaban
Caferan
Çarekan
Demenan
Elhan
Hadikan
Hedik
Hormek
İzol
Karsan
Hiran
Kemen
Kebanlı
Kureyşan
Haydaran
Lolan
Maskan
Pilvenk
Butan
Silan
Şadilli
Şavalanlı
Yusufan
Zimtek
Kurmeş
Derviş Cemal^[1]
Şakak
Abdalanlı
Keçelan
Suran

Aşiretler ve oymakların dilleri ve yerleşim yerleri

- Abasu/Abasanlar: Zazaca; Pülümür, Hozat ilçesi ve Çığırlı, Ovacık, Erzincan (Kırlangıç köyü, Çağlayan bucağı, Bağlı, Karatuş köyleri), Kiğı ilçesi (Akımlı, Estigkavak, Ayanoğlu, Güzgörü köyleri), Tercan (Başbudak, Beşgözek köyleri), Kelkit (Akdağ, Kömürlük köyü), Erzurum (Aşkale, Gürkaynak ve Koçbaba köyleri)
- Abdalu/Abdalanlar: Zazaca; Pülümür, Hozat, Ovacık, Erzincan, Bayburt, Varto, Hinis
- Ağucanlılar: Kurmançça, Türkçe, Zazaca; Hozat (Bargini), Elazığ, Erzincan, Kemah, Malatya, Adıyaman, Elbistan, Pazarcık (Girne), Arapkir
- Alanlar: Zazaca; Mazgirt, Mazımiye, İran'ın Kuzey Horasan bölgesi, Erzincan Merkez ilçesi (Çamurdere, Çamlık, Karataş, Başköy, Çilhoroz, Yaylakent, Sertaş, Askartallı, Kılıçkaya, Endere köylerinde), Erzurum Çat ilçesi, Beşiktaş Komu, Tuzluca mah.
- Ali Abbas Evladı: Zazaca; Ovacık, Kemah, Erzincan
- Alhanlı Aşireti: Zazaca; Pülümür, Tercan
- Arililler/Areyizler: Zazaca; Nazimiye, Pülümür, Mazgirt, Kelkit (Akdoğdu köyü), Erzincan, Tercan ilçesi (Sarıkaya, Yenibucak, Kavaklık, Küçük Ağa köyleri), Çayırlı, Çamurdere, Başköy, Karataş, Çilhoroz, Yayla Kurt, Sarıtaş, Kartallı, Çağlayan bucağı, Kılıçkaya, Erdene köylerinde, Hınıs (Başköy)
- Aslan: Türkçe, Zazaca; Ovacık, Kemah
- Aşuran: Zazaca; Ovacık, Erzincan
- Bomosuru/Baba Mansurlu: Zazaca, Kurmançça; Pülümür, Mazgirt, Muhindi, Nazimiye, Tercan, Sivas, Erzincan
- Bahtiyarlı: Zazaca; Hozat, Muş, Kuzey Horosan Zağros Dağları
- Balabanu/Balaban: Zazaca; Pülümür, Erzincan, Tercan, Hınıs (Güzelder köyü), Raka, Ruha, Malatya
- Baluşağı: Zazaca; Ovacık, Pülümür, Çayırlı
- Badilli: Zazaca; Petek, Kiğı, Kelkit, Halo, Refahiye
- Beles: Zazaca; Nazımiye, Tercan, Kiğı, Amasya, Çorum
- Balçikanlı: Zazaca; Pülümür, Erzincan, Nazımiye
- Birmanlı: Zazaca; Ovacık, Pülümür, Erzincan
- Beyitanuşağı: Zazaca; Ovacık (Gözeler, Paşadüzü, Akyayık)
- Bezgar: Zazaca; Ovacık (Hun Uşağı, Cevizli dere, Söyütlü, Topuzlu, Çakmaklı)
- Beritan: Kurmançça; Erzurum, Erzincan, Tunceli
- Birim: Zazaca; Ovacık
- Bozlu: Türkçe; Çemişgezek^[2]
- Biçerli: Türkçe; Pertek, Çemişgezek^[2]
- Botanlı: Kurmançça; Mazgirt, Şırnak
- Bütünkanlı: Zazaca; Erzincan, Tercan, Kiğı
- Caferanlı: Zazaca; Pülümür, Erzincan, Kemah, Hınıs
- Bozukanlı Kerel: Türkçe; Topuzlu, Ovacık, Pülümür
- Bozanlı: Türkçe; Pertek^[2]
- Çapanlı: Türkçe; Mazgirt, Pertek, Çemişgezek^[1]^[2]
- Çemişgezekli: Türkçe; Çemişgezek
- Çinanlı: Zazaca; Tunceli
- Demenu/Demananlılar: Zazaca; Tunceli, Pertek, Hozat, İmranlı, Zara, Karakoçan, Mazgirt, Gümüşhane, Konya, Ovacık, Erzincan
- Derviş Cemal: Zazaca; Pülümür, Hozat, Erzincan, Çayırlı
- Elhanlılar: Zazaca; Erzincan, İran
- Ferhatu/Ferhadan: Zazaca; Çemişgezek, Hozat
- Fından: Zazaca; Hozat
- Gevanlılar: Zazaca; Ovacık, Hozat
- Gülabi: Zazaca; Ovacık, Kemah
- Hadikenli: Zazaca; Ovacık, Kemah
- Heyderu/Haydaran: Zazaca; Nazımiye, Pülümür, Mazgirt, Erzincan'ın Tercan ilçesi, Bulanık ilçesi
- Hayranlı: Zazaca; Nazımiye, Pülümür
- Hemenanlı: Zazaca; Tunceli
- Hesenanlı: Kurmançça, Zazaca; Tunceli, Mazgirt, Kiğı
- Hiranlı: Zazaca, Kurmançça; Mazgirt, Muhundu, Nazımiye, Pertek, Derenahiyesi, Haran Bölgesi, Varto nahiyesi, Üstükara, Karlıova, Erzincan, Dalav, Şavşek, Refahiye, Tercan'da Kiğı ilçesi, Sütlüce, Dolutekne, Kabacalı, Tilkitaşı, Doluca, Çamlıca, Sarıdibek, Akbinek, merkez ilçede Dallıtepe, Ortaçanak, Oğuldere, Karapınar, Gözeler, Karlıova ilçesi, Tuzluca, Çiftiköy, Sarıkuşak, Kaynarpınar, Soğukpınar, Kaynak köyleri, Gümüşakar, Halitler, Yeniyurt, Eskikonak köyleri, Tercan ilçesi, Küçük Ağa, Gök Pınar köyleri ve Tanyeri bucağı, Kelkit, Yarbaşı köyü
- Holikan: Zazaca; Pertek, Erzincan, Pülümür
- Hormeku/Hormekli: Zazaca; Nazımiye, Pertek, Kiğı, Adaklı, Gümüşhane, Varto, Kuruçay, Refahiye, Erzurum (Hınıs), Kars (Kağızman), Bingöl, Elazığ, Tercan, Erzincan, Üzümlü, Ardahan
- Holifen: Zazaca; Ovacık
- Hıfen: Zazaca; Pertek
- Hurşidan: Zazaca; Nazımiye
- Hüzmekli Uşağı: Zazaca; Nazımiye
- İksorlu: Kurmançça, Zazaca; Mazgirt, Malatya, Huluman, Riçik, Göman, Kilise, Nazımiye, Pülümür, Yaylacık, Sarıyayla, Malatya, Elazığ, Urfa
- İzol: Zazaca, Kurmançça, Türkçe; Mazgirt, Pülümür, Nazımiye, Palu, Siverek, Hilvan, Kahta, Gerger, Diyarbakır, Mardin, Malatya, Konya, Isparta, Gaziantep, Elazığ, Bingöl, Van, Erzurum, Erzincan, Kahramanmaraş
- İskor: Zazaca; Hozat
- Kalanuşağı: Zazaca; Malazgirt, Ovacık, Malatya
- Karaballı: Zazaca; Hozat, Ovacık, Çemişkezek, Kırşehir (1701 yılında zorunlu iskâna tabii tutulmuşlardır)
- Kalaçlu: Türkçe; Mazgirt, Pertek, Çemişgezek^[2]
- Karamanlı: Türkçe; Çemişgezek
- Karakeçili: Türkçe; Çemişgezek, Pertek, Hozat, Mazgirt^[3]
- Karakali: Zazaca; Erzincan, Pülümür
- Kamsuran: Kurmançça; Nazımiye
- Karsanu / Karsanan: Zazaca; Pülümür, Ovacık, Nazımiye, Erzincan, Tercan, Karakoçan, Varto
- Keçeli: Zazaca; Ovacık, Çatköy, Eğimli, Çambudak, Balveren, Aktaş, Yakatarla köyleri
- Kekertiyanlı: Zazaca; Ovacık
- Kefelan: Zazaca; Ovacık, Pertek
- Kevanlı (Kevo): Zazaca; Ovacık
- Kemanlı (İzollu): Zazaca; Pülümür, Erzincan merkez, Turnadere, Kalıntaş, Çoban Yıldızı, Turluk, Ergani ilçesi köyleri, Kiğı ilçesi, Akımlı, Yazgünü, Gözdibi köyleri
- Keskehoran: Kurmançça; Pertek
- Kırgan: Zazaca; Hozat, Desk, Ovacık
- Kısmurlu: Zazaca; Nazımiye
- Kolik: Kurmançça; Kemg, Ovacık
- Kodern: Zazaca; Mazgirt
- Kimsorlu: Zazaca; Hozat, Çemişgezek, Ovacık, Nazımiye, Dereova, Divriği
- Koç: Zazaca; Hozat, Çemişgezek, Ovacık, Kiğı
- Koçgiri: Kurmançça; Pülümür, Erzincan, Sivas, Kahramanmaraş
- Kormeşli: Kurmançça; Pertek, Erzincan
- Kubanlı: Kurmançça; Mazgirt, Kiğı, Karlıova, Erzurum, Çat ve Karakoçan ilçeleri
- Kulikan: Kurmançça; Çemişgezek, Ovacık
- Kabaklı: Kurmançça; Çemişgezek, Ovacık
- Kırmoslu: Kurmançça; Çemişgezek, Ovacık, Kiğı ilçesi, Yaylıdere, Sarıtosun, Aysaklı, Hasköy, Batrayas,
- Kureyşan: Zazaca, Kurmançça; Nazımiye, Mazgirt, Ovacık, Tercan, Varto, Kiğı, Sivas, Hınsı Mansur
- Lertikli: Zazaca; Erzincan
- Laçinli: Zazaca; Ovacık, Hozat
- Lolu/Lolanlı: Zazaca, Kurmançça; Pülümür, Çemişgezek, Varto, Hınıs, Esenli, Aşkale, Varto, Bayburt, Erzurum, Kelkit, Erzincan, Kars (Selim), Kiğı, Gaziantep, Lolan
- Maksut: Türkçe, Zazaca; Ovacık, Hozat
- Memokan: Zazaca; Tunceli
- Mosku/Meskanlı: Kurmançça; Nazımiye, Ovacık, Pertek
- Mevaliler: Zazaca; Nazımiye
- Mırzan: Kurmançça; Pertek, Ovacık, Tunceli, Urfa
- Millan: Kurmançça; Pertek, Ovacık, Tunceli, Urfa
- Nenikan: Kurmançça; Çemişkezek, Ovacık
- Panikan: Zazaca; Ovacık
- Parçikanlı: Kurmançça, Zazaca; Ovacık, Malatya
- Pezgevran: Kurmançça; Ovacık, Pertek, Hozat
- Perihanlı: Zazaca; Ovacık
- Pilvenk: Kurmançça, Zazaca; Tunceli, Elazığ, Malatya, Kelkit, Sivas
- Piranlı: Kurmançça; Pertek
- Pirsultanlı: Türkçe; Pülümür
- Perikanlı: Zazaca; Nazımiye
- Resikli: Zazaca; Ovacık, Hozat, Çemişkezek
- Rutu/Rutanlı: Kurmançça; Hozat, Nazımiye, Pülümür, Kuzey Horosan Mazderen bölgesinde, Erzincan, Yalınca, Uluköy, Melihtekli köyleri
- Şadiyan/Şadilli: Kurmançça; Mazgirt ilçesi (Kızılkale, Aydınlık, Özdek, Beşoluk, Çatköy, Gelinpınar, Akkavak, Kepektaşı, Obrukbaşı, Güneyharman, Örsköy, Yazevi, Beşoluk), Nazımiye, Pülümür, Kiğı, İran, Mardin, Refahiye (Orçul bölgesinden oluşan 30 köy, Çamlımülk, Tepeköy, Çukurçimen, Karayaprak,Kamberağa,Emirdere, Korapo, Leventler, Söğütlü)^[4] Sivas-Kangal^[5]
- Sağcılar: Zazaca; Tunceli
- Sarı Saltuklular: Türkçe; Hozat
- Şamuşağı/Şamlu: Zazaca, Türkçe; Elazığ, Çemişgezek, Pertek, Erzurum, Sivas, Erzincan^[6]
- Şadanlı: Kurmançça; Pülümür
- Şavak: Kurmançça; Pertek, Hozat, Çemişkezek
- Şavalanlı: Türkçe, Zazaca; Tunceli, Nazımiye, Pülümür, Mazgirt, Erzincan, Erzurum, Pertek
- Şeyh Osmanlı Cemaati: Türkçe; Çemişgezek
- Seyyidalan: Zazaca, Kurmançça; Tunceli, Nazımiye, Hozat, Çemişgezek
- Seyyid Sabunlar: Kurmançça; Pertek
- Sultan Munzur: Zazaca; Ovacık, Erzincan
- Seyhan: Zazaca; Mazgirt
- Sisanlı: Zazaca; Pülümür
- Şekakan aşireti: Kurmançça; Pertek, Çemişgezek, Tunceli, Erzincan, Elazığ, Adıyaman, Mardin, Şırnak, Van, İran ve Suriye
- Seydanlı: Kurmançça; Mazgirt
- Semkan: Zazaca, Kurmançça; Çemişkezek, Ovacık, Pertek
- Seyit Kemalan: Zazaca; Ovacık, Erzincan
- Seyit Ahmet Dedeler: Zazaca Ovacık, Erzincan
- Silanlı: Zazaca; Ovacık, Erzincan
- Suranlı: Zazaca; Tunceli Merkez Kocak, Mazgirt
- Süleymanuşağı: Zazaca; Ovacık
- Süleymaniler: Zazaca; Tunceli
- Şey Hesananlı: Zazaca; Ovacık, Mazgirt, Pülümür, Gümüşhane, Erzincan (Çayırlı)
- Şeyh Mehmedanlı: Zazaca; Mazgirt, Pülümür, Nazımiye, Tunceli merkez
- Titanik Uşağı: Zazaca; Hozat
- Todorlular: Türkçe; Hozat, Çemişgezek
- Turhasanlı: Türkçe; Çemişgezek, Pertek, Mazgirt (Akpazar)^[2]
- Yusufanlı: Zazaca; Tunceli, Mazgirt, Kamut, Sütlüce bucağı ve köylerinde, Merğo ve Çihik
- Zekeran: Kurmançça; Çemişkezek
- Zerkanlı: Kurmançça; Çemişkezek, Erzurum, Hınıs, Marat, Mardin, Aksaray üzere beş kola ayrılır.
- Zerkevik: Zazaca; Dere, Çıkaran, Tembin dağlarında otururlar.

İlgili kitaplar

Ali Kaya, Dersim Tarihi, Can yayınları
Vecihi Timuroğlu, Dersim Tarihi, Yurt Kitap
Kâzım Karabekir (Haz. Faruk Özerengin), Kürt Meselesi, Emre Yayınları, İstanbul, Aralık 1994, s. 79-108.
Nuri Dersimi, Hatıratım, Jina Nu Yayınları, Stocholm, 1987, s. 47-51.
M.Kalman, Belge ve tanıklarıyla Dersim Direnişleri, Nûjen Yayınları, İstanbul, Ekim 1995, s. 175-195.
Faik Bulut, Dersim Raporları, Genişletilmiş Üçüncü Basım, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, Haziran 2005, s. 122-128.
Burhan Kocadağ, Doğu'da Aşiretler, Kürtler, Aleviler, 2. basım, Can Yayınları, Eylül, 1997, 215-245.
Naşit Hakkı Uluğ, Derebeyi ve Dersim, Kaynak Yayınları
Dursun Evren, Ulusal Demokratik Mücadelede Koçgiri Kürt Aşiretleri İstanbul, Aralık 2008 1. Basım, Peri Yayınları

Kaynakça

^ ^a ^b "Başköylü Hasan Efendi". alevibektasi. 24 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2013. Derviş Cemal, Kureyşlilere karşı Şıyh Hasanilere kuvvet verip aşiret kurdu.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Şerefhan,Şerefname(1597)
^ Prof. Dr. İsmail Özçelik - Türk Kültüründe Karakeçililer Uluslararası Şöleni Bildirileri, 3 Haziran 1999, Şanlıurfa, AKM Başkanlığı, Yay. Ankara, 1999
^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2019.
^ , Sivas (Kangal'daki Şadilli aşiretindeki aileler Kurmanca konuşmaktadır. Kangal'ın Armağan, Eymir, Güneypınar, Temirin köyü, Gemalmaz, Kümsür, Kadirağanınhanı, Mısırören ve Humarlı Köyünde şadilliler yaşamaktadır.)
^ Ali Kaya,Başlangıçta Günümüze Dersim Tarihi,Sayfa 127

Dış bağlantılar

Burhan Kocadağ araştırmaları Mosku/ Meskanlı (Mestanlı): ZAZACA Pülümür, Nazımiye, Kiğı, Ovacık, Pertek

[:0-1] "Başköylü Hasan Efendi". alevibektasi. 24 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2013. Derviş Cemal, Kureyşlilere karşı Şıyh Hasanilere kuvvet verip aşiret kurdu.

[:1-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Şerefhan,Şerefname(1597)

[3] Prof. Dr. İsmail Özçelik - Türk Kültüründe Karakeçililer Uluslararası Şöleni Bildirileri, 3 Haziran 1999, Şanlıurfa, AKM Başkanlığı, Yay. Ankara, 1999

[4] "Arşivlenmiş kopya". 23 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2019.

[5] , Sivas (Kangal'daki Şadilli aşiretindeki aileler Kurmanca konuşmaktadır. Kangal'ın Armağan, Eymir, Güneypınar, Temirin köyü, Gemalmaz, Kümsür, Kadirağanınhanı, Mısırören ve Humarlı Köyünde şadilliler yaşamaktadır.)

[6] Ali Kaya,Başlangıçta Günümüze Dersim Tarihi,Sayfa 127

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]