Kenin-Lopsan Monguş
Monguş Kenin-Lopsan (Tıva Türkçesi: Кенин-Лопсаң, Моңгуш Борах-оглу (Kiril alfabesi); Kenin-Lopsan, Monguş Borah-oglu (Latin alfabesi); 10 Nisan 1925 - 10 Şubat 2022[1]), Tuva yazar. Tıva adlı Türk ülkesinde, Höndergey Çöön-Hemçik bölgesinde Çaş-tal denilen yerde doğmuştur. Tuva Türklerinden kültürel aktivist, şair, yazar, gazeteci, tarih bilimi doktoru, etnograf, folklorist, Tuva ulusunun millî yazarı ve Tuvanın meşhur kamı yani şamanıdır.[2][3]
Biyografi ve bilim çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Babası Keldegey-oglu Bora-Hoo Monguş, avcıdır, hikâyecidir. Annesi Sat Şiijek-uruu(kızı) Sendin-maa. On kız ve beş erkek kardeşi arasında altıncısıdır.[4] 1938 yılı itibarıyla Bedik-Tey ilköğretim okuluna başlamıştır. Üçüncü sınıfta Çadan şehrinde okula devam etmiştir. 1966 yılının Mart ayından sonra Tuva Cumhuriyeti Aldan-Maadır adlı ulus müzesinde çalışmaya başlamıştır.
Edebi ve sanatlık kişiliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Yazmış olduğu romanları arasında «Юрта табунника», «Buyan Badırgı» sayılabilir. Ayrıca çevirmenlik yönü de vardır.
Bütün eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- 2 tоmnug çоgааldаr çıındızı (Kızıl, 1975),
- Çоgааldаr çıındızı (Kızıl, 1993);
- «Ulug оruk» (Kızıl, 1956),
- «Оktyabrnıñ оglu-dur mеn» (Kızıl, 1959),
- «Biçii bаşkı» (Kızıl, 1963),
- «Çаlgınım» (Kızıl, 1967),
- «Tаnаа-Hеrеl» (Kızıl, 1986),
- «Gоlоsа» (Kızıl, 1984),
- «Slеdı» (Mоskvа, «Sоvrеmеnnik», 1989),
- «Tölgе» (Kızıl, 2003);
- «Ulug-Hеmniñ şаpkını» (Kızıl, 1965),
- «Hеrееjеnniñ çоrgааrаlı» (Kızıl, 1971),
- «Dееrniñ körünçüü» (Kızıl, 1974),
- «Tеniñ sаmı» (Kızıl, 1976),
- «Hаyırаlıg Kаlçаn-Şilgi» (Kızıl, 1978),
- «Çılgıçınıñ öö» (Kızıl, 1980),
- «Kırgаn-аvаy öpеy ırı» (Kızıl, 1984),
- «Kаldаrаk» (Mоskvа, «Dеt. lit.», 1985),
- «Nаstigаyuşçiy ptitsu» (Mоskvа, Dеt. lit., 1985),
- «Аzаnıñ biçyеzi kоnçug» (Kızıl, 1989),
- «Tuvinkа» (Mоskvа, «Sоvеtskiy Pisаtеl», 1990),
- «Аldın çürеk» (Kızıl, 1992),
- «Tıvа çоnnuñ burungu ujurlаrı» (Kızıl, «Nоvоsti Tuvı, 1995»),
- «Tıvа çаñçıl» (Mоskvа, «Trоykа». 1999),
- «Çitkеn urug» (Kızıl, 2000).
- «Buyan-Bаdırgı» (Kızıl, 2000)
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kenin-Lopsan M.B. Обрядовая практика и фольклор тувинского шаманства., Нб.: «Наука», Сибирское отделение., 1987, 165 стор.
- Kenin-Lopsan M.B. Tıva humnarnın algıştarı (Тыва хумнарнын алгыштары) / Алгыши тувинских шаманов., Kızıl, 1995 (тувин. і рос.)[5]
- Kenin-Lopsan M.B. Buyan Badırgı («Буян-Бадыргы»), двухтомный роман-эссе, 2000
- Kenin-Lopsan M.B. Tuva şamanlarının mifleri (Мифы тувинских шаманов)., Kızıl, 2002[6]
- Kenin-Lopsan M.B. Oytulaaş (Ойтулааш). Любовная лирика., Кызыл, 2004
- Kenin-Lopsan M.B. Дыхание Черного Неба. Мифологическое наследие тувинского шаманства., М.: «Велигор», 2008
- Kenin-Lopsan M.B. Tıva şamanları (Тувинские шаманы)., М.: «Маска», 2009, 328 стор.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Kenin-Lopsan uçmağa vardı". Tıva Cumhuriyeti Resmi Portalı. 8 Ağustos 2018 tarihinde
|arşiv-url=kullanmak için|url=gerekiyor (yardım) arşivlendi. - ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2014.
- ^ http://www.tuvatour.travel/attractions/116-shaman.html [ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2014.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Нариси про Монгуш Кенін-Лопсана на сайті Національного музею ім. Алдан Маадир Ресбуліки Тива
- Інформація про Кенін-Лопсана на Тувинському форумі[ölü/kırık bağlantı]
- Литературные сказки народов СССР, М.:«Правда», 1989
- Відомості про Кенін-Лопсана на Біографія.ру[ölü/kırık bağlantı]
- інтерв'ю з Кенін-Лопсаном журналу «Профіль», число 12 за 2007 рік
- Саяна Монгуш Монгуш Кенін-Лопсана визнано першим тувинським романістом2 Mayıs 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. // стаття на Тува-он-лайн8 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. за 12 квітня 2005 року
- Дина Оюн, Саяна Монгуш Президенту тувинських шаманів — 84 роки14 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. // стаття на Тува-он-лайн8 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. за 10 квітня 2009 року
- Шаманский «дар» и плащ со «змеями» // Итс Рудольф. Этнографические этюды о традиционных народных верованиях., М.: Издательство политический литературы, 1990, стор. 215-227
- Kenin lopsan Monguş hakkında bilgilendirmeler
- Esir Kamplarında Unutulan Şehitlerde Keninlopsan Monguş
- M.Keninlopsan'ın bazı eserleri 8 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
