Ilımlı İslam

Ilımlı İslam, aşırı görüşleri reddeden modernist İslam yorumlarına Batı'da verilen ad.^[1] Cihatçı radikal İslam yorumları ile karşıt anlamlı olarak kullanılır.

1978 Afganistan Savaşı sonrasında, Ortadoğu'da Sovyetler Birliği'ne karşı köktendinci İslamcı yapıları desteklemeye başlayan ABD, 11 Eylül saldırılarından sonra ılımlı İslamcıları desteklemeye karar vermiştir.^[2] ABD'deki düşünce kuruluşu RAND, İslam ülkelerinde radikal İslami hareketlerle ilişkili istikrarsızlık ve bunun getireceği siyasi sonuçların, Amerikan ve Batı karşıtlığı hareketlerine, güvenlik zafiyetlerine ve olası menfaat kayıplarına sebep olmasını önlemek amacıyla^[3]^[4]^[5]^[6] İslam coğrafyasındaki ılımlı grupların desteklenmesinin gerekliliği öne sürmüştür.^[3]^[7]^[8]

Kimi yazarlar "İslam'ın tek olduğu ve bu gibi kavramların İslam'ı bölmeyi amaçladıkları",^[9] bu söylemin "İslam'ın kendisinin aşırıcı olduğu izlenimi uyandırdığı"^[8]^[10] ve "İslam özünde ılımlı bir din olduğu için sadece İslam demenin yeterli olduğu"^[11] gibi savlarla bu terimin kullanılmasına karşı çıkmıştır. Bu adlandırmaya karşı çıkan bir diğer görüşse, İslam'ın "radikal", "geleneksel", "ılımlı" olarak değil, Sünni ve Şii gibi mezhepsel olarak sınıflandırılabileceğini savunur.^[1] Öte yandan, İslam karşıtı bazı yazarlarsa "İslam'ın özünde savaş yanlısı olduğunu" savunarak ılımlı bir İslam olmadığını iddia etmiştir.^[12]

RAND Raporu

ABD'deki düşünce kuruluşlarından olan kâr amacı gütmeyen RAND Düşünce Kuruluşu'nun, Milli Güvenlik Araştırmaları Dairesinin 2003 yılında yayımladığı Uygar ve demokratik İslam, partnerler, kaynaklar ve stratejiler^[13] isimli araştırmasına göre çağdaş İslam, değerleri, kimliği ve dünyadaki yeri ile ilgili dahili ve harici çatışmaların sürdüğü istikrarsız bir vaziyettedir. Rapora göre bu çatışmanın getirdiği ciddi bir maliyet vardır ve bu çatışma dünyanın geri kalanına iktisadi, toplumsal, siyasi ve güvenlik açısından tesir etmektedir. ABD ve diğer sanayileşmiş memleketler ve tabii ki milletlerarası toplum, sistemin geri kalanı ile uyumlu, ekonomik olarak güvenilir, siyasi olarak istikrarlı ve milletlerarası kurallara ve normlara riayet eden bir İslam dünyasını tercih eder.

Bu rapora göre Arap milliyetçiliği, Arap sosyalizmi gibi sonuçsuz kalmış girişimlerin doğurduğu öfkenin de tesiriyle ayrışma ve çatışma hızlanmıştır. İslam dünyasında dört farklı görüş birbiriyle çatışma hâlindedir. Raporun saydığı çatışma hâlindeki farklı görüşler, köktendinciler, gelenekçiler, modernistler ve sekülaristler olarak sıralanır.

Köktendinciler: Demokratik değerleri ve çağdaş Batı kültürünü reddeden köktendinciler. Kendi aşırıcı bakış açısılarına göre İslam hukukunu ve faziletlerini uygulayacak otoriter, bağnaz bir devlet isterler. Bu gayeye ulaşmak için teknolojiyi ve yenilikleri kullanmayı arzularlar.

Gelenekçiler: Muhafazakâr bir toplumdan yana olan gelenekçiler. Değişim, yenilik ve modernliğe kuşku ile bakarlar.

Modernistler (Ilımlı İslamcılar):^[6] Modernistler, İslam dünyasının küresel modernliğin bir parçası olmasını arzularlar. Eşitlik, bireysel özgürlük ve demokrasi gibi çağdaş değerlerin İslam çerçevesinde öne çıkarmak isterler.^[6]

Sekülaristler: Laiklik sistemini destekleyenler, İslam dünyasının, devletin ve dinin ayrılmasını, dinin kişinin kendi mahrem hayatı olmasını kabul etmesini isterler.

Bu gruplar, siyasi ve şahsi hürriyetler, eğitim, kadın hakları, kadının toplumdaki yeri, ceza hukuku, değişim ve reformların yasalaşması ve Batı'ya karşı tutum gibi birçok zaruri tartışma konularında devamlı bir ihtilaf içinde farklı görüşlere sahiptirler. Köktendinciler Batı'ya ve ABD'ye karşı düşmanca tavır sergilerler. Gelenekçiler daha ılımlı tavır sergilerler ancak yer yer köktendincilere yakın dururlar. Modernist ve sekülaristler, değerler ve davranışlarda Batı'ya en yakın olanlardır ancak toplumda örgütlenme, etkinlik ve finans olarak diğerleri kadar etkin değildirler. Sekülaristler solcu ve milliyetçi eğilimlerinin yanı sıra toplumdaki İslamcılara karşı kendilerini kabul ettirememeleri sebebiyle kabul ABD için iyi müttefikler değildirler.^[6]

Rapora göre ılımlı İslam'ın demokratik unsurları köktendinci İslamcıların otoriteryen ve baskıcı yanlarını karşılamaya yeterli değildir. Burada görev modernist İslamcılara düşmektedir. Batı ve Amerika İslam ülkelerinde daha sağlam bir demokrasinin, uluslararası dünya düzeninin çağdaş Batı değerlerinin yerleşmesi için İslami unsurlar içinde hangisini destekleyeceği, hangilerini himaye edeceği ve kendisine potansiyel müttefik seçeceğini bu rapor irdelemiştir.

RAND raporu planı

Rapor karışık dört aşamalı bir eylem planı öngörmekte ve tavsiye etmektedir.

Önce modernistleri destekle

Modernistlerin çalışmalarını sübvanse edilmiş maliyetlerle yayınla.
Gençlik için kamuoyuna açık sunumlar ve konferansları cesaretlendir.
İslami eğitim müfredatında onların görüşlerini duyur.
Onlara bir kamuoyu platformu sağla
Onların dini yorumlar ile ilgili fikirlerini ve yargılarını web siteleri, okullar, enstitüler gibi fikir yayma araçları ile gelenekçi ve köktencilerinkine rakip olarak ortaya koymalarına imkân sağla.
Asi fikirler arayışındaki İslami gençliğe, sekülarist ve modernist karşı kültürleri seçenek olarak ortaya koy.
İslam önceki ve İslami olmayan kültürlerinden haberdarlıklarını ilgili ülkenin medyasında ve eğitim kurumlarında öne çıkar.
Bağımsız sivil organizasyonların gelişimini destekle ve sıradan vatandaşların kendilerini politik süreçte eğitmeleri ve görüşlerini söyleyebilmeleri alanları yarat.

Gelenekçileri köktencilere karşı destekle

Köktenci aşırılıklarını ve şiddetini eleştiren gelenekçileri kamuoyu önüne getir. Gelenekçi ve köktencilerin anlaşmazlıklarını teşvik et.
Gelenekçiler ve köktenciler arasındaki ittifakların önüne geç
Modernistlere yakın görüşten gelenekçilerin modernistler ile ortak hareket etmelerini destekle
Uygun oldukça gelenekçileri köktenciler ile münakaşalarında daha iyi olabilmeleri için eğit ve donat. Köktenciler hitabette genellikle çok üstündürler buna karşın gelenekçiler dini eğitimlerini ailede alırlar ve meramını anlatmada zayıftırlar.
Gelenekçi enstitü ve kurumlarda modernistlerin profillerini ve varlıklarını arttır.
Gelenekçilerin değişik bölümleri arasında ayrımcılık yap. Modernist görüşlere yakın olan olan Hanefi mezhebi okulu gibilerini diğerlerine karşı cesaretlendir. Vahabî kaynaklı kuralların otoritesini zayıflatmak maksadıyla onların dini fikirlerini yaymalarını destekle. Bu iş fonlama ile ilintilidir: Vahabi parası muhafazakâr Hanbeli mezhebini destekler. Bu ayrıca bilgi ile alakalıdır: Müslüman dünyanın daha geniş çekingen kısmı İslam hukukunun yorumundan ve ileri uygulamalarından bihaberdir.
Sufiliğin kabulünü ve popülerliğini teşvik et.

Köktencilere karşı koy

İslamı yorumlamalarına itiraz et ve tutarsızlıklarını açığa vur.
İllegal grup ve eylemler ile ilişkilerini ortaya koy.
Şiddet eylemlerinin neticelerini kamuoyuna duyur.
Cemaatlerinin ve bölgelerinin olumlu gelişimi için yönetme yetersizliklerini göster.
Bu mesajları özellikle genç insanlara, takva ehli gelenekçilere, Batı'daki Müslüman azınlığa ve kadınlara ver.
Köktenci aşırıların ve teröristlerin başarılı şiddet eylemlerine saygı duyulmasına ve sempati beslenmesine engel ol. Onları kötülük sever kahramanlar olarak değil, rahatsız edici, alçak ve ödlek olarak lanse et.
Köktendinciler ve teröristlerin gayri ahlakiliklerini, riyakârlıklarını ve yolsuzluklarını araştırmaları için gazetecileri yüreklendir.
Köktenciler arasındaki bölünmeleri destekle.

Sekülaristleri seçici destekle

Köktendincilerin ortak düşman olarak tanınmasını destekle, sekülaristlerin milliyetçi ve sol ideolojik platformlarda ABD karşıtı gruplar ile ittifak yapmalarına mani ol.
İslamda da devlet ve dinin ayrı tutulabileceğini bunun inanca zarar vermeyeceği aksine onu güçlendireceği fikrini destekle.

Görüşler

RAND düşünce kuruluşunun danışmanı ve CIA eski yakın ve güney Asya bölgesi istihbarat şefi Graham Fuller Siyasi İslam'ın Geleceği isimli kitabında^[14] Dinlerarası Diyaloğun Türkiye'deki en güçlü aktivistlerinden, liberal ve reformist İslamcı olduğunu yazdığı Fethullah Gülen'in ve Nurculuğun desteklenmesini savunmuştur. RAND Düşünce Kuruluşu'nun raporunda^[5] da Almanya merkezli Kaplancılar tehlikeli köktendinci bir akım olarak tanıtılırken Fethullah Gülen ılımlı İslam'ın en önemli liderlerinden biri olarak tanıtılmıştır.^[15]

Kaynakça

^ ^a ^b Tan, Altan. "Geleneksel İslam, radikal İslam, ılımlı İslam". Independent Türkçe. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.
^ Mehmet Ali Büyükkara (27 Kasım 2017). "Suudi Arabistan 'ılımlı İslam'a dönebilir mi?". Anadolu Ajansı. 20 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.
^ ^a ^b Kongar, Emre. "Emre Kongar'ın Resmi Internet Sitesi". 15 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2009. Alıntı:Tam bu noktada, ABD'nin radikal siyasal İslam'a karşı bir silah olarak kullanacağı Türkiye, karşı taraftan daha az tepki çekecek bir kimliğe kavuşturulmak istendi ve içerideki siyasal oluşumların da desteğiyle, ortaya Ilımlı İslam modeli çıktı.
^ Taşgetiren, Ahmet. "Ilımlı İslam kavgası" (html). Aksiyon (dergi). Erişim tarihi: 12 Ocak 2009. ^{[ölü/kırık bağlantı]}Alıntı:“Ilımlı İslam teorisi” Soğuk Savaş sonrasında, Amerika’nın (genelde tüm Batı dünyasının, hatta Rusya’nın) İslam coğrafyasında sömürgeciliğe karşı İslam’la siyasi bilinci, yer yer de fiili mücadeleyi senkronize eden ve “Radikal İslam, Siyasal İslam, Fundamentalist İslam” gibi tanımlamalarla ifade edilen oluşumlara karşı geliştirmek istediği bir ‘İslam formülü’dür.
^ ^a ^b Civil and democratic İslam, partners, resources and strategies, Cheryl Benard, RAND National Security Research Division, 2003
^ ^a ^b ^c ^d Günal, Altuğ. "Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye" (PDF). Ege Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü. 11 Kasım 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2009. “Ilımlı İslam Ülkesi” tanımlamasına Genelkurmay sert tepki verdi. (Radikal Gazetesi, 20-3-2004) Buna ilaveten Nisan 2004 ayında Washington’da yapılan Amerikan Türk Konseyi toplantısında bir konuşma yapan Büyükelçi Loğoğlu’nun “Türkiye bir İslam devleti değil, laik bir ülkedir” şeklindeki sert uyarısı üzerine, ABD yetkilileri bu tanımlamadan ve buna dayalı “model ülke” söyleminden vazgeçiyor; bunun yerine ne anlama geldiği pek belli olmayan 160 “demokratik ortak” ifadesini kullanmaya başlıyorlardı. Bunların ardından Başbakan Erdoğan da ABD ziyaretinde katıldığı “Ortadoğu” panelinde ABD kongre üyesi Jane Hormon'un “Ilımlı İslam” ifadesine, ılımlı-ılımsız İslam olamayacağı gerekçesiyle tepki gösteriyordu. (http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=119 335)
^ The administration's international trade agenda: hearing before the Committee on Finance, United States Senate, One Hundred Eighth Congress, second session, March 9, 2004, 49. cilt, s. 11.
^ ^a ^b Al-Arian, Ali. "Why Western attempts to moderate Islam are dangerous". www.aljazeera.com. 19 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.
^ "'Ilımlı İslam' nedir?". iktibasdergisi.com. İktibas Dergisi. 19 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.
^ Irshad Manji; Mohammed S. Dajani. "Is There a 'Moderate' Islam?". www.washingtoninstitute.org (İngilizce). 21 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.
^ Sarfraz Manzoor (16 Mart 2015). "Can we drop the term 'moderate Muslim'? It's meaningless". the Guardian (İngilizce). 16 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.
^ Patrick Sookhdeo. "The myth of moderate Islam". www.spectator.co.uk. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 14 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Şubat 2016.
^ The Future of Political Islam, Graham Fuller 26 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ Altuğ Günal age, Alıntı:Konu İslam olunca, ünlü strateji ve İslam uzmanı Graham Fuller’in de BOP’a katkısından söz etmek gerekir. 1980’li yıllarda CIA’nın “Yakın ve Güney Asya Bölgesi Milli İstihbarat Şefi” görevini yürüten ve hâlen RAND kuruluşu araştırmacı yazarlarından olan Fuller, RAND Raporu’nun ardından çıkardığı “Siyasal İslam’ın Geleceği” adlı kitapta; Amerikan dış politikasının en önemli hedeflerinden birinin özünde İslamcı fakat aynı zamanda liberal bir İslami reformu teşvik etmek, bu amaçla da Nurcuların -özellikle Fethullah Gülen’in desteklenmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Fuller; Türkiye’deki 236 okulu, yurt dışında 280 okulu, 200 dolayında dini vakfı ve 211 ticari şirketi ile Gülen’in BOP’un kapsama alanında etkili olabilecek liberal bir İslamcı hareket olduğu görüşündedir. (Füller, 1993: 20-36)

Dış bağlantılar

Türkiye ılımlı İslam değil laik model, Sabah, 21 Nisan 2005 19 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Hürriyet, 16 Mart 2003, Oktay Ekşi, Eseriniz ortada... 1 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
World Affairs Florida Paul Henze konuşmacı biyografisi^{[ölü/kırık bağlantı]}
Yaşar Nuri Öztürk, Habertürk, "Ilımlı İslam" İslam'dan çıkışın dinidir
Yaşar Nuri Öztürk, Emperyalizmin ılımlı İslam üzerinden oynadığı oyun, Hüriyet 12 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Hakimiyet-i Milliye internet sitesi, Ilımlı İslam’ın İsveç versiyonu', Ali Haydar Nergis^{[ölü/kırık bağlantı]}
Muazzez İlmiye Çığ, Ilımlı İslam ve Laiklik^{[ölü/kırık bağlantı]}
Mete Çubukçu, Birgün, Ilımlı İslam, muhafazakâr demokrat vs., 5 Eylül 2007 25 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[tan-1] Tan, Altan. "Geleneksel İslam, radikal İslam, ılımlı İslam". Independent Türkçe. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.

[buyukkara-2] Mehmet Ali Büyükkara (27 Kasım 2017). "Suudi Arabistan 'ılımlı İslam'a dönebilir mi?". Anadolu Ajansı. 20 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.

[kongar-3] Kongar, Emre. "Emre Kongar'ın Resmi Internet Sitesi". 15 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2009. Alıntı:Tam bu noktada, ABD'nin radikal siyasal İslam'a karşı bir silah olarak kullanacağı Türkiye, karşı taraftan daha az tepki çekecek bir kimliğe kavuşturulmak istendi ve içerideki siyasal oluşumların da desteğiyle, ortaya Ilımlı İslam modeli çıktı.

[4] Taşgetiren, Ahmet. "Ilımlı İslam kavgası" (html). Aksiyon (dergi). Erişim tarihi: 12 Ocak 2009. ^{[ölü/kırık bağlantı]}Alıntı:“Ilımlı İslam teorisi” Soğuk Savaş sonrasında, Amerika’nın (genelde tüm Batı dünyasının, hatta Rusya’nın) İslam coğrafyasında sömürgeciliğe karşı İslam’la siyasi bilinci, yer yer de fiili mücadeleyi senkronize eden ve “Radikal İslam, Siyasal İslam, Fundamentalist İslam” gibi tanımlamalarla ifade edilen oluşumlara karşı geliştirmek istediği bir ‘İslam formülü’dür.

[randrep-5] Civil and democratic İslam, partners, resources and strategies, Cheryl Benard, RAND National Security Research Division, 2003

[gunal-6] Günal, Altuğ. "Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye" (PDF). Ege Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü. 11 Kasım 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2009. “Ilımlı İslam Ülkesi” tanımlamasına Genelkurmay sert tepki verdi. (Radikal Gazetesi, 20-3-2004) Buna ilaveten Nisan 2004 ayında Washington’da yapılan Amerikan Türk Konseyi toplantısında bir konuşma yapan Büyükelçi Loğoğlu’nun “Türkiye bir İslam devleti değil, laik bir ülkedir” şeklindeki sert uyarısı üzerine, ABD yetkilileri bu tanımlamadan ve buna dayalı “model ülke” söyleminden vazgeçiyor; bunun yerine ne anlama geldiği pek belli olmayan 160 “demokratik ortak” ifadesini kullanmaya başlıyorlardı. Bunların ardından Başbakan Erdoğan da ABD ziyaretinde katıldığı “Ortadoğu” panelinde ABD kongre üyesi Jane Hormon'un “Ilımlı İslam” ifadesine, ılımlı-ılımsız İslam olamayacağı gerekçesiyle tepki gösteriyordu. (http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=119 335)

[7] The administration's international trade agenda: hearing before the Committee on Finance, United States Senate, One Hundred Eighth Congress, second session, March 9, 2004, 49. cilt, s. 11.

[al-arian-8] Al-Arian, Ali. "Why Western attempts to moderate Islam are dangerous". www.aljazeera.com. 19 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.

[iktibas-9] "'Ilımlı İslam' nedir?". iktibasdergisi.com. İktibas Dergisi. 19 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.

[manji-10] Irshad Manji; Mohammed S. Dajani. "Is There a 'Moderate' Islam?". www.washingtoninstitute.org (İngilizce). 21 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.

[manzoor-11] Sarfraz Manzoor (16 Mart 2015). "Can we drop the term 'moderate Muslim'? It's meaningless". the Guardian (İngilizce). 16 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.

[Sookhdeo-12] Patrick Sookhdeo. "The myth of moderate Islam". www.spectator.co.uk. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.

[13] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 14 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Şubat 2016.

[14] The Future of Political Islam, Graham Fuller 26 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[15] Altuğ Günal age, Alıntı:Konu İslam olunca, ünlü strateji ve İslam uzmanı Graham Fuller’in de BOP’a katkısından söz etmek gerekir. 1980’li yıllarda CIA’nın “Yakın ve Güney Asya Bölgesi Milli İstihbarat Şefi” görevini yürüten ve hâlen RAND kuruluşu araştırmacı yazarlarından olan Fuller, RAND Raporu’nun ardından çıkardığı “Siyasal İslam’ın Geleceği” adlı kitapta; Amerikan dış politikasının en önemli hedeflerinden birinin özünde İslamcı fakat aynı zamanda liberal bir İslami reformu teşvik etmek, bu amaçla da Nurcuların -özellikle Fethullah Gülen’in desteklenmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Fuller; Türkiye’deki 236 okulu, yurt dışında 280 okulu, 200 dolayında dini vakfı ve 211 ticari şirketi ile Gülen’in BOP’un kapsama alanında etkili olabilecek liberal bir İslamcı hareket olduğu görüşündedir. (Füller, 1993: 20-36)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]